Politico: Η μεσογειακή διατροφή είναι ψέμα

Η πιο διάσημη διατροφή στον κόσμο, ένας τρόπος ζωής που έχει συνδυαστεί με το γαλαζοπράσινο της θάλασσας, την ομορφιά της φύσης και την ιστορία, ένας θεσμός που χαρακτηρίστηκε άυλη πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας από την UNESCO πριν από μιάμιση δεκαετία, είναι ψέμα, λέει το Politico. Ο λόγος για τη μεσογειακή διατροφή, η οποία σύμφωνα με το δημοσίευμα «έχει γίνει ένα συνονθύλευμα από υπερβολές και μισές αλήθειες στον βωμό πολιτικών και εμπορικών σκοπιμοτήτων».

Καθώς πληθαίνουν οι αντιδράσεις κατά της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και εντείνεται ο προστατευτισμός στη γεωργία και την κτηνοτροφία σε όλη την Ευρώπη, οι πολιτικοί και τα λόμπι του ευρωπαϊκού Νότου βγάζουν από τη φαρέτρα μια σειρά συνταγές και συστατικά για να επηρεάσουν τις φιλελεύθερες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το κλίμα και το εμπόριο, ενισχύοντας παράλληλα τις κερδοφόρες -και συχνά ανθυγιεινές- εξαγωγές τους προς την Αμερική και την Ασία, περιγράφει το Politico.

Οι Ιταλοί πολιτικοί ήταν πάντα ευαίσθητοι σε θέματα διατροφής. Όμως η πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι «το έχει φτάσει σε νέα άκρα». Έχει επιδοθεί σε μια βεντέτα με τις Βρυξέλλες αναφορικά με τις ευρωπαϊκές προσπάθειες να περιοριστεί η κατανάλωση κρέατος, να συνταχθούν προειδοποιήσεις ενάντια στο αλκοόλ και να υιοθετηθούν κοινές ετικέτες στις συσκευασίες των τροφίμων. Η ακροδεξιά φιγούρα ισχυρίζεται ότι αυτά στιγματίζουν τις διατροφικές παραδόσεις των προγόνων της και έχει ξεκινήσει μια «γαστρο-εθνικιστική φρενίτιδα» με στόχο να διευρύνει την υποστήριξη στο κόμμα της, υπογραμμίζει το δημοσίευμα.

Η δημόσια υγεία έχει υποστεί μεγάλη ζημιά στην Ιταλία ως αποτέλεσμα. Η χώρα παλεύει με ένα από τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας στην ΕΕ. Το ένα δέκατο των πολιτών πίνει καθημερινά αλκοόλ και η υπερκατανάλωση αλατιού τής κοστίζει περισσότερο από ό,τι στη Γαλλία, στην Ισπανία και στην Ελλάδα μαζί, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών.

«Συγκρίνετε τη σύγχρονη ιταλική διατροφή με την αρχική ιδέα της μεσογειακής διατροφής και θα καταλήξετε σε μια αναπόφευκτη αλήθεια: Η μεσογειακή διατροφή έχει πεθάνει», σχολιάζει το δημοσίευμα και συνεχίζει: «Γιατί λοιπόν ακούμε συνέχεια γι’ αυτήν;»

Cucina povera

Υπάρχουν δύο αντικρουόμενες θεωρίες για το πώς γεννήθηκε η μεσογειακή διατροφή. Και οι δύο ξεκινούν από τον ιδρυτή της, τον Άνσελ Κις. Πολυμαθής, με καταγωγή από το Κολοράντο και διδακτορικά στη βιολογία και τη φυσιολογία, ο Κις εισήλθε στον κόσμο της διατροφής τη δεκαετία του 1930, όταν δημιούργησε τη λεγόμενη «Μερίδα Κ» -ένα τρόφιμο από λουκάνικα και γλυκά, πλούσιο σε ενέργεια-, για να «σώσει τα αμερικανικά στρατεύματα που ετοιμάζονταν να μπουν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Καθώς η Μερίδα Κ στην πραγματικότητα δεν ήταν καθόλου σωτήρια -όπως και το σημερινό γεμάτο λίπος αμερικανικό φαγητό που σκοτώνει σωρηδόν τη μεσαία τάξη των ΗΠΑ-, οι γιατροί εκείνης της εποχής έμειναν άναυδοι και αναρωτιούνταν πώς γίνεται ένα τέτοιο πράγμα να θεωρείται η καλύτερη τροφή, που προοριζόταν να ταΐσει την πιο καλοθρεμμένη μερίδα ατόμων της πλουσιότερης χώρας του πλανήτη.

Ο Κις και η χημικός σύζυγός του, Μάργκαρετ, υπέθεσαν πως αιτία ήταν η διατροφή και συγκεκριμένα τα πολλά κορεσμένα λίπη. Έτσι το 1951 πήγαν στην νότια Ιταλία για να το αποδείξουν, καθώς ένας συνάδελφος τούς είχε πει ότι οι εργαζόμενοι Ναπολιτάνοι σπάνια υπέφεραν από καρδιακές προσβολές και ζούσαν περισσότερο. Οι Κις μέτρησαν τη χοληστερίνη των ντόπιων, η οποία πράγματι ήταν πολύ χαμηλότερη.

Το ζευγάρι ξεκίνησε έρευνα στη Νικοτέρα, μια ηλιόλουστη παραθαλάσσια πόλη στη μύτη της ιταλικής μπότας, η οποία κράτησε τρία χρόνια. Όπως παρατήρησαν και κατέγραψαν, οι 35 οικογένειες της περιοχης τρέφονταν με τη λεγόμενη «cucina povera» (κυριολεκτικά «φτωχή κουζίνα»): οι τροφές τους ήταν τοπικές και βιολογικές, οι συνταγές τους παραδοσιακές με βάση το πώς μαγείρευαν όντας γεωργοί.

Τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν απίστευτα. Οι στεφανιαίες νόσοι, οι καρκίνοι και οι εκφυλιστικές ασθένειες ήταν σπάνιες. Με αφορμή τα ευρήματα, οι επιστήμονες οργάνωσαν τη «Μελέτη των Επτά Χωρών», τη μεγαλύτερη επιδημιολογική έρευνα στην ιστορία, που κάλυψε 12.000 ανθρώπους σε τρεις ηπείρους. Μετέτρεψε τους Κις σε διασημότητες και το ζευγάρι κυκλοφόρησε αρκετά μπεστ σέλερ μαγειρικής.

Από αυτό το σημείο και μετά είναι που διαφοροποιείται η δεύτερη θεωρία: στο τι πραγματικά βρήκαν οι Κις στην Νικοτέρα. Σύμφωνα με τον μύθο, το ζευγάρι ανακάλυψε μια φανταστικά θρεπτική διατροφή που βασίζεται κυρίως στις φυτικές τροφές, εστιάζει στο μέτρο και στο «κοινωνικό» φαγητό με παρέα και βασίζεται στη γνωστή πυραμίδα που όλοι έχουμε δει και γνωρίζουμε.

Σύμφωνα με τα στοιχεία τους, οι νεαροί άνδρες λάμβαναν το ένα τρίτο της ημερήσιας πρόσληψης από σιτηρά και δημητριακά, το ένα τρίτο από φρούτα και λαχανικά, το ένα πέμπτο από κρασί και το ένα δέκατο από ζωικές πρωτεΐνες και ελαιόλαδο. Η ζάχαρη και το αλάτι ήταν αμελητέα. Αυτη είναι η κυρίαρχη ερμηνεία και αυτή στην οποία βασίζονται οι σύγχρονοι διατροφολόγοι όταν υποστηρίζουν ότι η μεσογειακή διατροφή είναι η πιο υγιεινή στον κόσμο.

Υπάρχει όμως και μια άλλη εκδοχή: Ακαδημαϊκοί και ανθρωπολόγοι -με πρώτο και καλύτερο τον Αλμπέρτο Γκράντι, συγγραφέα του βιβλίου «Το ιταλικό φαγητό δεν υπάρχει»- υποστηρίζουν ότι ο Κις δεν ανακάλυψε ποτέ αυτή τη διατροφή. Αντιθέτως την εφηύρε και την «πάσαρε» στους Αμερικανούς σαν συνταγή γιατρού, για να τους κάνει να τρώνε καλύτερα. Όπως λένε, μάλιστα, τα λεπτά σώματα των Ιταλών κατοίκων της Νικοτέρα δεν οφείλονταν στην υγιεινή διατροφή τους, αλλά στην πείνα. Υποστηρίζουν ότι ο Κις βρήκε σε αυτή την πόλη οικογένειες που ντράπηκαν γιατί δεν είχαν τίποτα να φάνε και πως ο ισχυρισμός ότι απολάμβαναν κάποιο «αρχαίο, γαστρονομικό ελιξίριο ζωής» συνιστά προσβολή στην μνήμη τους.

Πρόκειται για μια αμφιλεγόμενη άποψη που έχει κάνει τον Γκράντι διαβόητο στην Ιταλία. Αρκετός κόσμος απορρίπτει τους ισχυρισμούς του, ωστόσο άλλοι τον υποστηρίζουν επικαλούμενοι ιστορικά στοιχεία, αμφιλεγόμενες ερμηνείες του Κις και αναμνήσεις από τους προγόνους τους.

Είναι αδύνατον να γνωρίζουμε την αλήθεια με βεβαιότητα και κατά κάποιον τρόπο δεν έχει σημασία, σχολιάζει το Politico. Η ουσία είναι ότι, ενώ η μεσογειακή διατροφή μπορεί να έχει επιβληθεί έναντι άλλων, οι ρίζες της είναι βυθισμένες στο μυστήριο.

Cucina commerciale

Οι εύποροι Βόρειοι αρχικά γελούσαν με την ιδέα των Κις ότι έπρεπε να μιμηθούν τον φτωχό Νότο, εξηγεί ο Τζον Ντίκι, καθηγητής Ιταλικών Σπουδών στο University College του Λονδίνου και συγγραφέας του βιβλίου «Νοστιμιά: Η επική ιστοριά των Ιταλών και του φαγητού τους».

Χρειάστηκαν 20 ταραχώδη χρόνια για να αλλάξουν γνώμη: Πρώτα ήταν το οικονομικό θαύμα της δεκαετίας του 1960, που εκβιομηχάνισε την Ιταλία την ίδια στιγμή που η «πράσινη επανάσταση» της γεωργίας οδήγησε τους ανθρώπους από τα αγροκτήματα στα εργοστάσια. Ακολούθησαν τα «χρόνια του μολύβδου», στη διάρκεια των οποίων αναρχικοί και μαφιόζοι βομβάρδισαν το κράτος. Στη συνέχεια ήρθε το οικονομικό κραχ που προκλήθηκε από την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 1970. Συγκλονισμένοι, οι Ιταλοί στράφηκαν σε ένα μυθικό παρελθόν, αγκαλιάζοντας τα λαϊκά φαγητά και μια νέα προσπάθεια για τη λεγόμενη «αυθεντικότητα».

Έπειτα ήρθε μια γενικευμένη αντίδραση σε οτιδήποτε αμερικανικό. Το κίνημα Slow Food ξέσπασε το 1986 μετά το άνοιγμα ενός McDonald’s στο κέντρο της Ρώμης. Οι Ιταλοί θύμωσαν με την νέα «μπαναλοποίηση του φαγητού», αυτή ήταν η φράση που υιοθετήθηκε τότε. Αγροτικές ενώσεις και εταιρείες τροφίμων άδραξαν την ευκαιρία και άσκησαν πιέσεις στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα -πρόδρομο της ΕΕ- για προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και υπερπόντια προβολή, την οποία και έλαβαν τη δεκαετία του 1990.

Ωστόσο, ακόμη και ενώ η μεσογειακή διατροφή, η οποία δεν περιέχει κρέας, προσέλκυε το ενδιαφέρον των γιατρών, στη λαϊκή φαντασία γινόταν όλο και πιο ανοιχτή σε ερμηνείες. Η τρέλα για την υγεία που σημάδεψε τη δεκαετία του 1990 εισήγαγε τις δίαιτες στα περιοδικά γυμναστικής που ήταν λιγότερο σχολαστικά όσον αφορά τις ζωικές πρωτεΐνες. Το κρέας και το τυρί απέκτησαν σιγά σιγά μεγαλύτερη προβολή, όπως και το ελαιόλαδο, ενώ τα φρούτα και τα λαχανικά σταδιακά παραγκωνίστηκαν.

Εκεί αρχίζει ο πυρετός της «κληρονομιάς των Ευρωπαίων»: Τυριά, αλλαντικά, λαχανικά σε κονσέρβα, αρτοσκευάσματα, ζυμαρικά -μια τεράστια γκάμα. Μαζί με το κρασί, όλα αυτά ήταν εξαιρετικά κερδοφόρα και δημιούργησαν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία, προσφέροντας περισσότερα κέρδη σε σύγκριση με τα ταπεινά δημητριακά, φρούτα και λαχανικά που προωθούσαν οι Κις. Είναι όμως και λιγότερο υγιεινά προϊόντα, που πρέπει να καταναλώνονται με φειδώ. Ήταν περίπου εκείνη την εποχή που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατέταξε το αλκοόλ στα «καρκινογόνα χωρίς ασφαλές επίπεδο χρήσης». Το επεξεργασμένο κρέας πήρε τον ίδιο χαρακτηρισμό το 2015, με το κόκκινο κρέας να καταγράφεται ως «πιθανώς καρκινογόνο».

Έπειτα η UNESCO αναγνώρισε τη μεσογειακή διατροφή ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας το 2010. Θεωρητικά, η αναγνώριση αυτή δεν έχει σκοπό να αποφέρει εμπορικό όφελος. Στην πράξη, ξαφνικά απελευθερώθηκε ένα από τα πιο επιτυχημένα εμπορικά σήματα στον κόσμο. Η «Μεσογειακή Διατροφή» έγινε συνώνυμη με τα «μεσογειακά τρόφιμα», λες και ό,τι έτρωγαν οι Ιταλοί ήταν εξ ορισμού υγιεινό, γράφει το δημοσίευμα.

Εκείνη τη χρονιά οι ιταλικές εξαγωγές αγροδιατροφικών προϊόντων ανήλθαν σε 27 δισεκατομμύρια ευρώ, με κορυφαία τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά (πάνω από 4 δισεκατομμύρια ευρώ σε αξία), τα οποία ήταν περίπου στο ίδιο επίπεδο με το κρέας, το τυρί και τα επεξεργασμένα ζυμαρικά μαζί. Πάνω από μια δεκαετία αργότερα, οι εξαγωγές έχουν τριπλασιαστεί, ξεπερνώντας πέρυσι τα 70 δισεκατομμύρια ευρώ.

Αυτή η εξέλιξη αντικατοπτρίζεται και σε μια αλλαγή στον τρόπο που τρώνε οι ίδιοι οι Ιταλοί. Τα ράφια των σούπερ μάρκετ στη χώρα έχουν γεμίσει με σνακ ζύμης και επεξεργασμένες σάλτσες, πυροδοτώντας μια κρίση παχυσαρκίας στον πληθυσμό. Οι κάτοικοι του Νότου και τα παιδιά έχουν επηρεαστεί ιδιαίτερα, με τα τελευταία να κατατάσσονται στη δεύτερη θέση των πιο παχύσαρκων στην Ευρώπη (περισσότερο από τα παιδιά στην Κύπρο και λίγο περισσότερο σε σχέση με την Ελλάδα, την Κροατία και την Ισπανία).

Τα πολύ επεξεργασμένα τρόφιμα και τα ζαχαρούχα ποτά παίζουν αναμφίβολα μεγάλο ρόλο, αλλά το ίδιο ισχύει και για τα τοπικά, βασικά προϊόντα. Ενώ είναι βολικό να κατηγορούμε για το πάχος τις ξένες εισαγωγές, τα άτομα κάτω των 18 ετών είναι επίσης οι μεγαλύτεροι καταναλωτές κρέατος, γαλακτοκομικών, ζυμαρικών και γλυκών. Ταυτόχρονα προσέχουν λιγότερο από όλους την υπερβολική κατανάλωση αλατιού και καταναλώνουν λιγότερο από όλους φρούτα και λαχανικά, σύμφωνα με την ιταλική στατιστική υπηρεσία.

Κι όμως, η μεσογειακή διατροφή σπάει ρεκόρ διεθνώς. Η μεγαλύτερη ένωση αγροτών της Ιταλίας γιόρταζε αυτό τον μήνα σε δελτίου Τύπου την έκρηξη των πωλήσεων κρασιών ΠΟΠ, ελαιολάδου και συσκευασμένων ζυμαρικών. «Εξάγουμε τα προϊόντα της μεσογειακής μας διατροφής στον κόσμο», λένε.

Cucina politica

Λέγεται ότι οι Ιταλοί έχουν δύο εμμονές: το ποδόσφαιρο και το φαγητό. Ο πρώην πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι εκμεταλλεύτηκε περίφημα το πρώτο, κερδίζοντας εκλογικούς πόντους χάρη στην τρέλα για το calcio (το κόμμα του, Forza Italia, πήρε το όνομά του από ποδοσφαιρικό ύμνο). Η Μελόνι ασχολήθηκε με το δεύτερο, μαγειρεύοντας τον πικάντικο γαστρο-εθνικισμό της.

Η Μελόνι καταφερόταν κατά των Βρυξελλών για τα τρόφιμα προτού ανέβει στην εξουσία. Ισχυριζόταν πως υπήρχαν «πολιτικές διακρίσεων» κατά του κρέατος, αναφερόμενη στα σχέδια της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών ρύπων από την κτηνοτροφία και για την ενθάρρυνση πιο βιώσιμων, φυτικών διατροφών. Μετά τη σαρωτική νίκη της τον Οκτώβριο του 2022, επιστράτευσε μια πολύπλευρη προσπάθεια επιρροής στις Βρυξέλλες για να θάψει τη νομοθεσία για τη σήμανση στις συσκευασίες. Οι εταιρείες ύψωσαν «πανό» φωνάζοντας «Ιταλικά προϊόντα = Ποιότητα». Στο παρασκήνιο, κι άλλοι Ιταλοί αξιωματούχοι πίεζαν για κατάργηση των ευρωπαϊκών σημάνσεων στα προϊοντα.

«Ήταν η πειρατεία της μεσογειακής διατροφής», συνόψισε ο Σερζ Χέρκμπεργκ, καθηγητής στη Σορβόννη και εφευρέτης του Nutri-Score. «Ήξεραν ότι όλα ήταν ψέματα. Σίγουρα το ήξεραν. Αλλά με τη δύναμη της επανάληψης, πίστεψαν ότι μπορούσαν να πείσουν. Και το έκαναν». Το 2023, περισσότεροι από 300 επιστήμονες δημοσίευσαν έκθεση που αντέκρουε τους ισχυρισμούς της Ιταλίας, ωστόσο ήταν πολύ αργά. Η Κομισιόν έβαλε τον νόμο στο συρτάρι. «Είναι η γραμμή του Γκέμπελς», σχολίασε ο Χέρκμπεργκ. «Επαναλάβετε μια ατάκα αρκετά συχνά και γίνεται η αλήθεια».

Η μέθοδος ήταν τόσο επιτυχημένη που η Ρώμη την ακολούθησε ξανά με το αλκοόλ, επιμένοντας ότι η πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να βάλει προειδοποιήσεις για τον καρκίνο στα ποτά παραβίαζε τη μεσογειακή διατροφή. Η Κομισιόν απέσυρε και αυτό το σχέδιο. Η Ιρλανδία τελικά εισήγαγε προειδοποιήσεις αυτοβούλως και μόνη της, αντιμετωπίζοντας ένα μπαράζ ιταλικών επικρίσεων. Ένα από τα ιταλικά λόμπι τροφίμων, η Lollobrigida, μέχρι που ισχυρίστηκε ότι επρόκειτο για συνωμοσία προστατευτισμού για να χτυπήσουν το κρασί έναντι του τοπικού ουίσκι. Παρά το γεγονός ότι και το τοπικό ουίσκι θα φέρει την ίδια ακριβώς ετικέτα…

Επιπλέον, η Lollobrigida καταφέρθηκε ενάντια στο κρέας που καλλιεργείται στο εργαστήριο, καθώς και στα λουκάνικα λαχανικών. Ένωσε τις δυνάμεις της με ακροδεξιά κόμματα στην Ισπανία, τη Γαλλία, την Ουγγαρία και την Πολωνία, για να κακολογήσει τις Βρυξέλλες για τις υποτιθέμενες προσπάθειές τους να διαλύσουν τις εθνικές διατροφικές παραδόσεις

Όσο παράλογες κι αν ήταν αυτές οι κατηγορίες, εντέλει κέρδισαν τις καρδιές και τα μυαλά, τονίζει το Politico. Δεξιοί, αριστεροί, σχεδόν όλοι οι Ιταλοί δηλώνουν αντίθετοι με τις ευρωπαϊκές πολιτικές για τα τρόφιμα και την αγροκτηνοτροφία. Είναι πεπεισμένοι ότι η κουζίνα τους είναι μεταξύ των πιο υγιεινών στον κόσμο και πως η παχυσαρκία ήρθε με τις εισαγωγές από ξέρες εταιρείες. Αυτό εν μέρει είναι γεγονός. Αλλά εν μέρει δεν είναι. Και μέχρι οι Ιταλοί να αναγνωρίσουν ότι δεν τρώνε πλέον όπως έτρωγαν οι πρόγονοί τους, οι ίδιοι και τα παιδιά τους θα είναι αυτοί που θα πληρώνουν το τίμημα.

«Η μεσογειακή διατροφή έχει πεθάνει. Παρακαλώ κάποιος να το πει στους Ιταλούς» καταλήγει το Politico.

Διαβάστε επίσης

Data centers: Πού μπήκαν θεμέλια και πού μπουλντόζες, οι περιοχές κλειδιά

Σέινμπαουμ: Αναστολή ενός μήνα στους δασμούς του Τραμπ στο Μεξικό

Πυρά στο success story των διασυνδέσεων: Ποιος θα πληρώσει το κόστος της ενιαίας αγοράς

Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!