Οι δρόμοι της Ευρώπης ζουν στον παλμό των διαδηλώσεων

Οι πολιτικές συγκεντρώσεις υπάρχουν σε όλα τα σχήματα και μεγέθη -και σε όλες τις ταχύτητες. Οι Ισπανοί συνδικαλιστές κινούνται ήπια, μεταφέροντας πανό με χαλαρό ρυθμό. Το 2018 οι Γάλλοι διαδηλωτές κατέλαβαν κυκλικούς κόμβους κατά τη διάρκεια του κινήματος των «κίτρινων γιλέκων», περιφερόμενοι δεξιά κι αριστερά καθώς τα αυτοκίνητα περνούσαν σε απόσταση αναπνοής από τις κατασκηνώσεις τους. Όσοι επιθυμούν να συναντήσουν τους διαδηλωτές που κατέλαβαν τη Σερβία τους τελευταίους πέντε μήνες θα χρειαστούν λίγη περισσότερη ενέργεια και ένα ζευγάρι αθλητικά παπούτσια. Οι φοιτητές του Πανεπιστημίου που διαδηλώνουν στις λεωφόρους του Βελιγραδίου το κάνουν με τέτοιο ρυθμό, που οι γυμνασμένοι μεσήλικες -συμπεριλαμβανομένου και του αρθρογράφου- δυσκολεύονται να ακολουθήσουν. Ευτυχώς, όποιος ξεμείνει από κουράγιο μπορεί απλώς να μείνει πίσω και να περιμένει την επόμενη από τις πολλές πορείες που διοργανώνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας και κινούνται με ταχύτητα. Οι θεατές όλων των ηλικιών φαίνεται να έχουν μια σφυρίχτρα κρυμμένη στην τσέπη τους, έτοιμοι να συμβάλουν στην κακοφωνία που δημιουργούν μερικές δεκάδες ή εκατοντάδες φοιτητές που κινούνται κατά μήκος της διαδήλωσης. Πέντε λεπτά αργότερα όλα είναι πάλι ήσυχα, μέχρι να καταφθάσει η επόμενη φουρνιά διαδηλωτών.

Το νοτιοανατολικό τέταρτο της Ευρώπης διακατέχεται από δυσαρέσκεια. Ξεκινώντας από τη Σλοβακία και την Ουγγαρία στον βορρά, διασχίζει τη Σερβία και άλλες Βαλκανικές χώρες, πριν φτάσει στην Τουρκία και τη Γεωργία ανατολικότερα, δημιουργώντας μια ημισέληνο που συγκλονίζεται εδώ και μήνες από επαναλαμβανόμενες διαδηλώσεις. Οι αιτίες πίσω από τις πορείες διαφέρουν από χώρα σε χώρα, όπως και η ένταση της διαμαρτυρίας. Όχι τυχαία, το τόξο περιλαμβάνει χώρες που διοικούνται από ηγέτες που έχουν αναμείξει στοιχεία δημοκρατίας με αυταρχικές τάσεις. Πολλοί από αυτούς τους ισχυρούς άνδρες, αν θελήσουν να παρατείνουν τον (συχνά ήδη υπερβολικά μεγάλο) χρόνο παραμονής τους στην εξουσία, φοβούνται την κάλπη λιγότερο από τον «δρόμο». Το αν οι διαμαρτυρίες θα επιτύχουν εξαρτάται από το τι πιστεύει κανείς ότι θέλουν να επιτύχουν. Όσοι τις βλέπουν ως αναβίωση των «έγχρωμων επαναστάσεων» της δεκαετίας του ’80, οι οποίες ανέτρεψαν καταπιεστικά καθεστώτα στην Ουκρανία ή τη Γεωργία, είναι βέβαιο ότι θα απογοητευτούν όταν οι σημερινοί ηγέτες ξεπεράσουν τη δυσαρέσκεια. Όσοι έχουν πιο μετριοπαθείς φιλοδοξίες -να κρατήσουν τους πολιτικούς κάπως ειλικρινείς και να τους υπενθυμίσουν ότι η ατιμωρησία έχει κόστος- μπορεί να καταλήξουν ικανοποιημένοι με το αποτέλεσμα.

Το πιο ανήσυχο κομμάτι του τόξου είναι η Σερβία. Στις 15 Μαρτίου, περίπου 300.000 άτομα διαδήλωσαν στο Βελιγράδι, ένας αριθμός εντυπωσιακός για μια χώρα 6,5 εκατομμυρίων κατοίκων. Μικρότερες επαναλήψεις των διαδηλώσεων οργανώνονται πλέον καθημερινά μέσω εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης, όχι μόνο στην πρωτεύουσα, αλλά και πολύ πέρα από αυτήν (εν τω μεταξύ, στους φοιτητές έχουν προσχωρήσει και πολλοί άλλοι). Η άμεση αιτία της οργής του κοινού ήταν η κατάρρευση, τον Νοέμβριο, του στεγάστρου ενός σιδηροδρομικού σταθμού στην πόλη Νόβι Σαντ, που άφησε πίσω της 16 νεκρούς. Η άθλια κατασκευή, μέρος μιας προσπάθειας για υποδομές που χρηματοδοτήθηκε από την Κίνα, υποδήλωνε ένα μείγμα διαφθοράς, υπηρεσιακής ανικανότητας και ομηρίας του κράτους. Οι καθιστικές διαμαρτυρίες σε πανεπιστήμια και λύκεια οδήγησαν σε συνελεύσεις πολιτών που εξέδωσαν μια σειρά από αιτήματα που περιστρέφονται γύρω από την αυξημένη λογοδοσία των θεσμών. Αυτό είναι ένα ελάχιστα συγκαλυμμένο σχόλιο κατά του Aleksandar Vucic, του προέδρου της Σερβίας που ουσιαστικά κυβερνά τη χώρα από το 2012.

Μια πυρκαγιά σε νυχτερινό κέντρο στη Βόρεια Μακεδονία τον περασμένο μήνα προκάλεσε παρόμοια δυσαρέσκεια, ενώ στην Τουρκία ήταν η φυλάκιση στις 19 Μαρτίου του Ekrem Imamoglu, του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος είχε τις περισσότερες πιθανότητες να εκτοπίσει τον Recep Tayyip Erdogan από την προεδρία το 2028. Οι Γεωργιανοί βρίσκονται στους δρόμους από τον Οκτώβριο, όταν η αντιπολίτευση ισχυρίστηκε ότι οι βουλευτικές εκλογές που κέρδισε μια ανελεύθερη, αντιδυτική παράταξη ήταν αποτέλεσμα νοθείας. Πολλοί Ούγγροι και Σλοβάκοι, εν τω μεταξύ, έχουν βαρεθεί τις φιλορωσικές κυβερνήσεις του Viktor Orban και του Robert Fico αντίστοιχα, οι οποίες έχουν μετατρέψει το δίδυμο σε παρίες εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Παρ’ όλο τον ενθουσιασμό των διαδηλωτών από την Κωνσταντινούπολη έως την Μπρατισλάβα, η δραματική ανατροπή των καθεστώτων φαίνεται απίθανη. Πρώτον, οι έμπειροι ισχυροί άνδρες γνωρίζουν καλά πώς να εκτονώνουν την οργή του λαού. Ο κ. Vucic φρόντισε να αφήσει τους διαδηλωτές να εκτονώσουν τη δυσαρέσκειά τους χωρίς βία από πλευράς της αστυνομίας -αν και η πιθανή χρήση «ηχητικού κανονιού» (την οποία οι αρχές αρνούνται) για τη διάλυση του πλήθους έχει εξοργίσει τους διαδηλωτές. Οι υποσχέσεις για αλλαγή, συμπεριλαμβανομένης της απόλυσης του πρωθυπουργού και της εγκαθίδρυσης νέας κυβέρνησης, μπορεί να έχουν αποδυναμώσει τις διαδηλώσεις. Ο κ. Erdogan στηρίχθηκε στα πειθήνια μέσα ενημέρωσης για να υποβαθμίσει την κλίμακα των πορειών. Από την πλευρά του, ο κ. Orban έχει κινητοποιήσει τους υποστηρικτές του, τροφοδοτώντας τον πολιτιστικό πόλεμο: στις 14 Απριλίου οι Ούγγροι νομοθέτες ψήφισαν συνταγματική τροπολογία που περιλαμβάνει την απαγόρευση των παρελάσεων των ομοφυλοφίλων.

Ο κ. Vucic ισχυρίζεται ότι αποτρέπει μια δική του «έγχρωμη επανάσταση», μια συνωμοσία που χρηματοδοτείται από διεθνή ιδρύματα και ξένες κυβερνήσεις. Στην πραγματικότητα η οργή είναι εγχώρια. Η Σερβία βρίσκεται στη μέση μιας δημοκρατικής οπισθοδρόμησης, μιας μερικής καθόδου στην απολυταρχία. Αν μη τι άλλο, οι Δυτικοί που συνήθως είναι πρόθυμοι για βοήθεια σε τέτοιες διαμαρτυρίες απουσιάζουν από την υποστήριξη εκείνων που αψηφούν τους ισχυρούς άνδρες. Η Ρωσία κυριαρχεί σε μεγάλο μέρος αυτού του τμήματος της Ευρώπης, πράγμα που σημαίνει ότι η Ε.Ε. δεν τολμά να δώσει διαλέξεις από φόβο μήπως σπρώξει πιθανούς συμμάχους στην αγκαλιά της Μόσχας. Ο κ. Vucic συμβάλλει στη διατήρηση της ειρήνης στα Βαλκάνια και η Σερβία διαθέτει το λίθιο που χρειάζεται η Ευρώπη για την πράσινη μετάβαση. Ο κ. Erdogan βοήθησε να αναχαιτιστεί η μεταναστευτική κρίση για τους Ευρωπαίους, και γι’ αυτό ως επί το πλείστον έχει το ελεύθερο. Όσο για την Αμερική, η οικογένεια του Donald Trump ανεγείρει ξενοδοχείο στο Βελιγράδι.

Αυτό είναι αποθαρρυντικό για κάποιους, αλλά όχι για εκείνους που εξακολουθούν να κατεβαίνουν στους δρόμους της Σερβίας. «Η αλλαγή του καθεστώτος δεν είναι ο μόνος τρόπος για να τελειώσει θετικά αυτό το θέμα», λέει η Milena Mihajlovic του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής, ενός κέντρου μελετών στο Βελιγράδι. Κάποιες επαναστάσεις ακολουθούν μια πιο δαιδαλώδη διαδρομή. Όταν ξεκίνησαν οι πορείες, οι νέοι θεωρούνταν ότι είχαν ελάχιστο ενδιαφέρον για την πολιτική μιας χώρας που πολλοί σκέφτονταν να εγκαταλείψουν ούτως ή άλλως, λέει ο Slobodan Markovich από τη Σχολή Πολιτικών Επιστημών στο Βελιγράδι. Τώρα έχουν επενδύσει στο μέλλον της, αναλύοντας την εσωτερική λειτουργία των θεσμών, από τα δικαστήρια μέχρι τα κρατικά μέσα ενημέρωσης. Αν αυτό δεν είναι επαναστατικό, τότε τι είναι;