Εν όψει των Χριστουγέννων, οι Σουηδοί που άνοιξαν τα γραμματοκιβώτιά τους με την ελπίδα να λάβουν ευχετήριες κάρτες έλαβαν μια ανατριχιαστική υπενθύμιση των δύσκολων καιρών που βιώνουν. Ένα 32σέλιδο φυλλάδιο που ταχυδρομήθηκε από τις αρχές στα 5 εκατ. νοικοκυριά της χώρας προέτρεπε τους πολίτες να σκεφτούν πώς θα συμπεριφέρονταν σε περίπτωση που η Σουηδία δεχόταν επίθεση.
Το «Σε περίπτωση κρίσης ή πολέμου» είναι γεμάτο από πρακτικές συμβουλές, σε περίπτωση που ένας απροσδιόριστος εχθρός επιτεθεί: πώς να σταματήσετε τη σοβαρή αιμορραγία (ασκήστε σταθερή πίεση στην πληγή), πού θα βρείτε αξιόπιστες πληροφορίες (συντονιστείτε στο δημόσιο ραδιόφωνο αντί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) και χρήσιμες συμβουλές σχετικά με την πυρηνική ραδιενέργεια (προφανώς τα επίπεδα ραδιενέργειας θα μειωθούν δραστικά έπειτα από μερικές ημέρες). Οι απεικονίσεις απελπισμένων Σουηδών που κάθονται σε καταφύγια της πολιτικής άμυνας κάνουν σαφές ότι ο πόλεμος δεν είναι κάτι που συμβαίνει μόνο σε άλλους. Μια μέρα μπορεί να βρεθείτε στη θέση τους. Τι θα κάνετε;
Σκοπός του φυλλαδίου δεν είναι να τρομάξει τους πολίτες, αλλά να τους αφυπνίσει. Ένα νοικοκυριό εξοπλισμένο με βασικά είδη -ό,τι χρειάζεται για να επιβιώσει μερικές ημέρες χωρίς εξωτερική τροφή, νερό, ηλεκτρικό ρεύμα, θέρμανση ή Netflix- θα είναι ένας πονοκέφαλος λιγότερος για τις τοπικές αρχές σε περίοδο μεγάλης κρίσης. Τέτοιου είδους «προετοιμασία» αποτελούσε συνήθη ενασχόληση των αντικρατιστών, τύπων με καλύβες βαθιά μέσα στο δάσος, έφεση στις θεωρίες συνωμοσίας, κυνηγετικό όπλο κάτω από το μαξιλάρι και στοίβες κονσερβοποιημένων προϊόντων.
Σήμερα η στοιχειώδης επιβίωση θεωρείται βασικό καθήκον κάθε Ευρωπαίου πολίτη. Οι σκανδιναβικές και βαλτικές χώρες, με τους σκληρούς χειμώνες, την εγγύτητα με τη Ρωσία και την κάπως δύσθυμη ιδιοσυγκρασία τους, έχουν αναμενόμενα πρωτοστατήσει. Τώρα οι κυβερνήσεις νοτιότερα αρχίζουν να σκέφτονται το ενδεχόμενο. Η Γαλλία ετοιμάζει το δικό της βιβλίο συμβουλών για την «αποκάλυψη», το οποίο αναμένεται να κυκλοφορήσει πριν από το καλοκαίρι. Στις 26 Μαρτίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε μια «στρατηγική ετοιμότητας», με στόχο να καταστήσει την κοινωνία πιο ανθεκτική στους κραδασμούς ενός πολέμου ή άλλων κρίσεων. Συνέστησε επισήμως στους πολίτες να αποθηκεύσουν τρόφιμα για 72 ώρες, διά παν ενδεχόμενο.
Με τι πρέπει λοιπόν να εφοδιάσετε το κελάρι σας; Κάθε χώρα που έχει εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές έχει τις δικές της συστάσεις. Οι πάντοτε οργανωμένοι Ελβετοί διαθέτουν έναν ιστότοπο που μπορεί να δημιουργήσει μια λίστα αγορών για επιβίωση με βάση το μέγεθος της οικογένειας και τις διατροφικές προτιμήσεις. Μερικά στοιχεία επαναλαμβάνονται σε όλη την Ευρώπη. Τα νοικοκυριά χρειάζονται τουλάχιστον δύο λίτρα πόσιμο νερό ανά άτομο την ημέρα, και περισσότερο για το μαγείρεμα και την υγιεινή. Μια τετραμελής οικογένεια που επιθυμεί να επιβιώσει μια εβδομάδα, όπως συνιστά η Σουηδία, θα πρέπει να αποθηκεύει το μεγαλύτερο μέρος των 100 λίτρων νερού που έχει ανάγκη. Τα τρόφιμα σε κονσέρβες, τα οποία μπορούν να αποθηκευτούν χωρίς ψύξη και να καταναλωθούν χωρίς μαγείρεμα, είναι προτιμότερα από το φαγητό που απαιτεί προετοιμασία (ο πόλεμος δεν είναι προφανώς η κατάλληλη στιγμή για να επιχειρήσετε το φανταχτερό σουφλέ που σκεφτόσασταν).
Οι πιστωτικές κάρτες είναι καλό να βρίσκονται σε ετοιμότητα, αλλά, σε περίπτωση κατάρρευσης των συστημάτων πληρωμών, τα μετρητά για τα ψώνια μιας εβδομάδας και τον ανεφοδιασμό του αυτοκινήτου είναι επίσης χρήσιμα. Ραδιόφωνο και φακός που λειτουργούν με μπαταρία, καυσόξυλα για να ζεσταθείτε, κιτ πρώτων βοηθειών, μονωτική ταινία, φορτιστές τηλεφώνων, εφεδρικά γυαλιά, δισκία ιωδίου, χαρτί υγείας, κουβάδες για να μαζέψετε νερό, αντίγραφο χρήσιμων εγγράφων και πολλά άλλα, τα οποία οι Σκανδιναβοί, πολλά από αυτά, μπορούν να αγοράσουν σε έτοιμα κιτ, αν δεν θέλουν να φτιάξουν τα δικά τους.
Πέρα από την παρότρυνση των ανθρώπων να αποθηκεύσουν, η κρατικά εγκεκριμένη προετοιμασία έχει στόχο να προετοιμάσει μια εφησυχασμένη κοινωνία σε περίπτωση που οι συνθήκες χειροτερέψουν. Οι Σουηδοί το θεωρούν ως μέρος της «ολικής άμυνας» του βασιλείου, ένας άθελά τους φόρος τιμής στην ανιαρή ιταλική ποδοσφαιρική τακτική. Οι Φινλανδοί κάνουν λόγο για «ολοκληρωμένη ασφάλεια» και είναι πιο αγνωστικιστές όσον αφορά την πηγή των απειλών. Μια τεράστια κυβερνοαστοχία μπορεί να προκαλέσει διακοπή του ηλεκτρικού ρεύματος για μέρες. Μια φυσική καταστροφή μπορεί να αποκόψει τους δρόμους που χρησιμοποιούν τα σούπερ μάρκετ για να διατηρούν τα ράφια εφοδιασμένα.
«Είτε προετοιμάζεστε για πόλεμο, είτε για άλλη κρίση, στην πράξη τα βασικά μέτρα που λαμβάνετε σε ατομικό επίπεδο θα είναι ως επί το πλείστον τα ίδια», λέει ο Petteri Korvala, γενικός γραμματέας της Φινλανδικής Επιτροπής Ασφάλειας, η οποία συμβουλεύει τον πληθυσμό σε θέματα ετοιμότητας. Μια τέτοια προσέγγιση «όλων των κινδύνων» βοηθά να «πουληθεί» η ιδέα και σε χώρες μακριά από τη Ρωσία. Η Covid-19 ήταν μια χρήσιμη υπενθύμιση ότι οι ζωές των ανθρώπων μπορούν να αλλάξουν από τη μια στιγμή στην άλλη.
Πάνω απ’ όλα, οι αρχές θέλουν να προωθήσουν την ιδέα ότι η προστασία του βασιλείου δεν είναι μόνο δουλειά των στρατιωτών και της Αστυνομίας. Οι επιχειρήσεις, οι κοινοτικές ομάδες και το ευρύτερο κοινό παίζουν ρόλο στη διατήρηση της λειτουργίας της κοινωνίας, σε περίπτωση που αυτή βρεθεί υπό πίεση. Χώρες που έχουν γίνει ανθεκτικές με λίγη προετοιμασία είναι λιγότερο πιθανό να δοκιμαστούν: δεν υπάρχει λόγος ένα ρωσικό πλοίο να κόψει «κατά λάθος» ένα καλώδιο ηλεκτρικής ενέργειας στη Βαλτική, αν ο πληθυσμός είναι καλά εξοπλισμένος να αντιμετωπίσει τις συνέπειες.
Ακόμα και στις Σκανδιναβικές χώρες, το προσκοπικό «Έσo έτοιμος!» ένστικτο των πολιτών έπεσε σε αδράνεια μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου (το σουηδικό φυλλάδιο είναι μια επικαιροποίηση συμβουλών που δόθηκαν για πρώτη φορά το 1943, διακόπηκαν το 1991 και στη συνέχεια αναβίωσαν το 2018). Με τον ίδιο τρόπο που το μέρισμα ειρήνης επέτρεψε στις κυβερνήσεις να μειώσουν τους αμυντικούς προϋπολογισμούς, οι πολίτες έπαψαν να σκέφτονται τι μπορεί να σημαίνει πόλεμος γι’ αυτούς. Όχι πια. Η Γερμανία είναι μεταξύ των χωρών που κατασκευάζουν πολλά νέα καταφύγια (εξακολουθούν να υπάρχουν άφθονα σε μέρη όπως η Ελβετία και η Φινλανδία). Η επιστράτευση εξετάζεται σε όλη την ήπειρο. Στις 7 Μαρτίου ο Donald Tusk, ο πρωθυπουργός της Πολωνίας, παρουσίασε σχέδια ώστε όλοι οι άνδρες να λάβουν κάποια μορφή στρατιωτικής εκπαίδευσης.
Η ψυχολογική προετοιμασία των Ευρωπαίων για τα χειρότερα που θα έρθουν μεταφέρει ένα γενικότερο, πιο απογοητευτικό μήνυμα: υπάρχουν όρια στο τι μπορεί να κάνει το κράτος για τους πολίτες του. Αν μια μέρα χτυπήσει η κρίση, ένας πληθυσμός που έχει συνηθίσει να τον κανακεύουν από την κούνια έως τον τάφο ίσως χρειαστεί να τα βγάλει πέρα μόνος του, τουλάχιστον για λίγο.
Λαμβάνοντας υπόψη τη νέα κατάσταση, ο συντάκτης του άρθρου έκανε μια στάση στο σούπερ μάρκετ για να προετοιμάσει την οικογένειά του για τον πόλεμο.
Ένα ντουλάπι κάτω από τις σκάλες περιλαμβάνει τώρα απόθεμα νερού δίπλα στο κρασί (επίσης χρήσιμο σε περίπτωση αποκλεισμού). Το κελάρι είναι τώρα γεμάτο με κονσέρβες φασολιών. Το κουτί πρώτων βοηθειών έχει ανανεωθεί. Αν όλα αυτά σας φαίνονται υπερβολικά, θυμηθείτε τι λένε οι Φινλανδοί: «Μπορείς να προετοιμαστείς μόνο πριν».
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
