Καθώς η βρετανική κυβέρνηση συνέτασσε τον ετήσιο προϋπολογισμό της το 2015, είδε ότι τα νούμερα δεν έβγαιναν. Οι περικοπές σε όλα τα υπουργεία σήμαιναν ότι, για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1930, οι δαπάνες για την άμυνα θα έφταναν μετά βίας στο 2% του ΑΕΠ. Δεν ήταν αρκετό, καθώς έναν χρόνο νωρίτερα η Βρετανία είχε φιλοξενήσει τους ηγέτες του ΝΑΤΟ, οι οποίοι συμφώνησαν επίσημα για το ποσοστό του 2%, ως απάντηση στην πρώτη προσπάθεια της Ρωσίας να εισβάλει στην Ουκρανία. Σύντομα βρέθηκε ένας έξυπνος τρόπος οι πολιτικοί να αποφύγουν να βρεθούν στον τοίχο. Μερικά δισεκατομμύρια λίρες δαπανών που τα προηγούμενα χρόνια δεν είχαν συμπεριληφθεί στον αμυντικό προϋπολογισμό ανακατεύτηκαν διακριτικά σε αυτόν, σε αυτό που ευγενικά ονομάστηκε «αναθεωρημένη λογιστική στρατηγική» (γνωστή και ως «μετατόπιση των στόχων»).
Με τη δημιουργική λογιστική, ο αμυντικός προϋπολογισμός της Βρετανίας περιελάμβανε πλέον συνταξιοδοτικές πληρωμές σε χήρες πολέμου και στο προσωπικό του υπουργείου Άμυνας, αλλά και ορισμένες δαπάνες για τις υπηρεσίες πληροφοριών και συνεισφορές σε απομακρυσμένες ειρηνευτικές αποστολές του ΟΗΕ. Η τακτική αυτή βοήθησε στο να φτάσει το τόσο σημαντικό ποσό ξανά πάνω από το επιθυμητό όριο.
Δεδομένης της περαιτέρω ρωσικής επιθετικότητας και του αμερικανικού απομονωτισμού, το 2% δεν είναι πλέον αρκετό. Στη Σύνοδο Κορυφής των ηγετών του ΝΑΤΟ τον Ιούνιο τα 32 μέλη του θα πρέπει να συμφωνήσουν να δαπανούν πολύ περισσότερο από το 3% του ΑΕΠ για την άμυνα (τα τελευταία στοιχήματα κάνουν λόγο για 3,7%). Κανενός είδους δημιουργική λογιστική δεν θα γεφυρώσει ένα τέτοιο χάσμα. Ωστόσο, αυτό δεν εμπόδισε ορισμένους πολιτικούς να επιχειρήσουν μια υπερτροφοδοτούμενη παραλλαγή του βρετανικού κόλπου.
Στις 13 Μαρτίου ο Pedro Sánchez, πρωθυπουργός της Ισπανίας, πρότεινε έναν πρωτότυπο τρόπο για την ενίσχυση των αμυντικών δαπανών της χώρας του, που είναι οι χαμηλότερες στο ΝΑΤΟ, φτάνοντας το ισχνό 1,28% του ΑΕΠ. Το κόλπο δεν είναι στην πραγματικότητα να δαπανηθούν περισσότερα για τις ένοπλες δυνάμεις, αλλά να υιοθετηθεί ένα όραμα «360 μοιρών» για την ασφάλεια. Κατ’ αρχάς, ο πραγματικός κίνδυνος για την Ισπανία δεν προέρχεται από τυχόν εισβολή ρωσικών τανκς μέσω των Πυρηναίων. Αυτό το σενάριο δεν παίζει. Οι απειλές που θέτει η αλλαγή του κλίματος στη λεκάνη της Μεσογείου σημαίνουν ότι οι προσπάθειες για τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα θα πρέπει να υπολογίζονται ως συγγενείς στρατιωτικές δαπάνες, παράλληλα με την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Αρκετές ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ μπορούν έτσι να επαναπροσδιοριστούν ως αμυντικές δαπάνες και οποιοσδήποτε στόχος του ΝΑΤΟ μπορεί εύκολα να επιτευχθεί. Αμ’ έπος, αμ’ έργον!
Η Ιταλία έχει κατά νου τα δικά της αμυντικά σχέδια, υποστηρίζοντας ότι τα μέτρα που σχετίζονται με την οικονομική ανταγωνιστικότητα -μια νεφελώδης έννοια- θα πρέπει επίσης να θεωρηθούν κατά κάποιον τρόπο μέρος των αμυντικών της προσπαθειών. Αλλά γιατί να σταματήσει εκεί; Με λίγη περισσότερη δημιουργικότητα, ακόμα μεγαλύτερα κομμάτια των κυβερνητικών δαπανών θα μπορούσαν να επαναπροσδιοριστούν ως μέρος αυτού του διευρυμένου προϋπολογισμού ασφαλείας. Δεδομένου ότι ένας πολίτης με κακή υγεία δύσκολα μπορεί να αναμένεται να υπηρετήσει στις ένοπλες δυνάμεις, σίγουρα τα δημόσια νοσοκομεία θα πρέπει επίσης να συμπεριληφθούν στις αμυντικές δαπάνες; Οι στρατιώτες πρέπει να μπορούν να διαβάζουν και να ταξιδεύουν στις στρατιωτικές βάσεις -η συμπερίληψη των προϋπολογισμών για την εκπαίδευση και τις μεταφορές ως υποσύνολο του στρατού είναι απολύτως λογική. Ο κατάλογος είναι σχεδόν ατελείωτος.
Για τα 23 μέλη του ΝΑΤΟ που είναι επίσης μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα κίνητρα για δημιουργική αμυντική λογιστική έχει πρόσφατα αυξηθεί ακόμα περισσότερο. Καθώς οι φόροι στις περισσότερες χώρες-μέλη της ΕΕ είναι ήδη υψηλοί και οι κοινωνικές δαπάνες φαινομενικά απαραβίαστες, ο ευκολότερος τρόπος για τις εθνικές κυβερνήσεις να πληρώσουν γρήγορα για περισσότερη άμυνα είναι πρώτα να δανειστούν τα χρήματα.
Για ορισμένες χώρες, ιδίως στον Νότο, η αύξηση του εθνικού χρέους θα σήμαινε παραβίαση των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ, οι οποίοι συνήθως περιορίζουν τα ετήσια ελλείμματα του προϋπολογισμού στο 3% του ΑΕΠ. Έτσι, μεθοδεύεται η χαλάρωση αυτών των περιορισμών, επιτρέποντας στις χώρες να δημιουργήσουν επιπλέον ελλείμματα 1,5 ποσοστιαίας μονάδας χωρίς να αντιμετωπίσουν κυρώσεις από τους ευρωκράτες, εφόσον τα χρήματα δαπανώνται για την άμυνα. Οτιδήποτε μπορεί να ενταχθεί σε αυτήν την κατηγορία, προς τέρψιν του κ. Sánchez.
Η Ισπανία και η Ιταλία δεν είναι οι μόνες που μπήκαν στον πειρασμό της δημιουργικής σκέψης. Υπάρχουν πολλοί στην Ευρώπη, μεταξύ άλλων στο Παρίσι και το Βερολίνο, οι οποίοι πιστεύουν ότι η δημιουργία κρατικών τραπεζών, από τις οποίες θα μπορούν να δανείζονται οι αμυντικοί εργολάβοι, θα βοηθήσει στην αύξηση της παραγωγής μη επανδρωμένων αεροσκαφών και βλημάτων. Κάτι τέτοιο είναι ελκυστικό για τους πολιτικούς: ένα μικρό αρχικό κεφάλαιο για την έναρξη μιας τράπεζας μπορεί να «μοχλευτεί» σε μεγάλα ποσά, που φαίνονται ωραία στα δελτία Τύπου. Ωστόσο, οι πιστωτικές διευκολύνσεις απλώς βοηθούν τους ιδιώτες κατασκευαστές όπλων να διευθετήσουν τους οικονομικούς μηχανισμούς που χρειάζονται για να λειτουργήσουν. Τελικά, όμως, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να βρουν πραγματικά μετρητά για να αγοράσουν τα όπλα μόλις κατασκευαστούν. Δεν υπάρχουν δωρεάν άρματα μάχης.
Το… αντηλιακό μετράει ως αμυντική δαπάνη;
Οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες εκφράζουν κατ’ ιδίαν τη δυσαρέσκειά τους για την ισπανική και την ιταλική προσέγγιση. Έχουν δίκιο. Η θολερότητα στη στρατιωτική χρηματοδότηση αποτελεί παταγώδη αποτυχία του να σταθεί κάποιος στο ύψος των περιστάσεων. Πρώτον, είναι πιθανό να αποδειχθεί αυτοκαταστροφική. «Αν συγκεντρώσει πάρα πολλά στις αμυντικές δαπάνες που δεν σχετίζονται πραγματικά με την άμυνα, θα καταλήξει να έχει έναν πολύ υψηλότερο στόχο να πετύχει», λέει η Fenella McGerty του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών στο Λονδίνο. Με άλλα λόγια, ξεχάστε το 3,7% -ο στόχος του ΝΑΤΟ μπορεί να είναι πιο κοντά στο 6%.
Το χειρότερο είναι ότι η ιδέα του κ. Sánchez βασίζεται σε μια λανθασμένη αντίληψη: ότι οι χώρες του ΝΑΤΟ που συνορεύουν με τη Ρωσία πρέπει να επενδύσουν σε άρματα μάχης και πεζικό για να δέχονται πυρά, ενώ οι πιο απομακρυσμένες κάνουν το χρέος τους λειτουργώντας γραφεία υποστήριξης πληροφορικής. Αυτό είναι προσβλητικό για την ίδια την ιδέα της συμμαχίας. «Μια κυβέρνηση δεν μπορεί να λέει κάνω αυτό, αλλά δεν πρόκειται να κάνω το άλλο. Το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να λειτουργήσει με αυτόν τον τρόπο», λέει ο Edward Hunter Christie, πρώην αξιωματούχος του, ο οποίος τώρα εργάζεται στο Φινλανδικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων. Ο επιμερισμός των βαρών σημαίνει ότι όλοι πρέπει να έχουν συμμετοχή στο παιχνίδι, συμπεριλαμβανομένου ενός δίκαιου μεριδίου των επικίνδυνων κομματιών.
Ναι, είναι δύσκολο να πείσεις τους ψηφοφόρους να περικόψουν τις δημόσιες υπηρεσίες ή να πληρώσουν περισσότερους φόρους. Γι’ αυτό υπάρχει η πολιτική ηγεσία.
Η Γερμανία δείχνει τον δρόμο, βάζοντας στο ράφι το ιερό «φρένο χρέους» για να χρηματοδοτήσει τις ένοπλες δυνάμεις της. Οι Βαλτικές χώρες έχουν αυξήσει κάθε είδους φόρους, μεταξύ άλλων και στον καπνό («Καπνίστε Marlboro, σταματήστε τους Ρώσους!»). Η Δανία ακύρωσε μια δημόσια αργία. Θα χρειαστούν πολλά περισσότερα. Από την πλευρά τους, οι Νοτιοευρωπαίοι θα πρέπει να θυμούνται πόσο πολύ έχουν επωφεληθεί από το γεγονός ότι είναι μέρος τόσο του ΝΑΤΟ όσο και της ΕΕ. Με άλλα λόγια, για να λειτουργήσουν οι συμμαχίες, η αλληλεγγύη πρέπει να είναι αμφίδρομη.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
