Για πολύ μεγάλο διάστημα από τότε που ο Nayib Bukele ανέλαβε την προεδρία το 2019, το Ελ Σαλβαδόρ βρισκόταν στο χείλος της χρεοκοπίας. Τα προειδοποιητικά σημάδια ήταν όλα εκεί: υψηλό χρέος και τόκοι, μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα, χαμηλά αποθεματικά σε δολάρια, αναιμικές επενδύσεις και ασθενική ανάπτυξη του ΑΕΠ. Οι διαπραγματεύσεις με το ΔΝΤ για ένα πακέτο διάσωσης βρέθηκαν σε αδιέξοδο. Οι αμείλικτες επιθέσεις του κ. Bukele στη δικαιοσύνη, τους πολιτικούς του αντιπάλους και τα μέσα ενημέρωσης δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη.
Έπειτα, ήρθε η εμμονή του με τα κρυπτονομίσματα. Το 2021 το Ελ Σαλβαδόρ έγινε η πρώτη χώρα που, παράλληλα με το δολάριο, καθιέρωσε το bitcoin ως νόμιμο χρήμα. Ο πρόεδρος δεσμεύτηκε να αποφύγει τις συμβατικές κεφαλαιαγορές και να συγκεντρώσει δισεκατομμύρια μέσω tokenized ομολόγων blockchain. Σχεδίαζε να αγοράσει bitcoin αξίας 500 εκατ. δολαρίων, να χτίσει μια «πόλη του bitcoin» στη ζούγκλα και να αναπτύξει γεωθερμική ενέργεια για να τροφοδοτήσει την εξόρυξη του bitcoin. Οι συμβατικές αγορές τον απέρριψαν. Το καλοκαίρι του 2022 πολλά ομόλογα του Ελ Σαλβαδόρ διαπραγματεύονταν κάτω από 30 σεντς στο δολάριο. Όταν η κυβέρνηση άρχισε να καθυστερεί τις πληρωμές των μισθών στον δημόσιο τομέα για να διατηρήσει ρευστότητα, οι επενδυτές προετοιμάστηκαν για το χειρότερο.
Ωστόσο, το Ελ Σαλβαδόρ διέψευσε τις προβλέψεις και στις 26 Φεβρουαρίου το διοικητικό συμβούλιο του ΔΝΤ ενέκρινε δάνειο 1,4 δισ. δολαρίων, το οποίο είχε συμφωνηθεί τον Δεκέμβριο, έπειτα από χρόνια καθυστερήσεων, και θα εκταμιευτεί σε διάστημα 40 μηνών. Για να εξασφαλίσει τα χρήματα, η χώρα δεσμεύτηκε να ακολουθήσει δημοσιονομική πειθαρχία. Επίσης, περιορίζει το εγχείρημά της με τα κρυπτονομίσματα. Έπειτα από τροποποίηση του νόμου τον Ιανουάριο, οι φόροι δεν καταβάλλονται πλέον σε bitcoin και η χρήση του στον ιδιωτικό τομέα είναι προαιρετική.
Στον δρόμο προς τη συμφωνία με το ΔΝΤ, το Ελ Σαλβαδόρ έδειξε αξιοσημείωτη δέσμευση στην αποπληρωμή των χρεών του, εν μέρει λόγω της επιθυμίας του κ. Bukele να αποδείξει στους επικριτές του στη Wall Street ότι είχαν άδικο. Οι τιμές των ομολόγων της χώρας επανήλθαν στην ονομαστική τους αξία. Οι αξιωματούχοι χρησιμοποίησαν πολύτιμα δολάρια για να επαναγοράσουν ομόλογα με μεγάλη έκπτωση, εξοικονομώντας σημαντικό μέρος των μελλοντικών πληρωμών κεφαλαίου. Το δημοσιονομικό έλλειμμα, που είχε εκτιναχθεί στο 10% του ΑΕΠ το 2020, έχει πλέον επιστρέψει στα προ πανδημίας επίπεδα του 2%-3%, συγκρίσιμο πλέον με εκείνο άλλων χωρών. Η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, οι ισχυρές εισροές εμβασμάτων και η μικρή ανάπτυξη της οικονομίας έχουν ενισχύσει τα κρατικά έσοδα, ενώ η σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ενέργειας και των προγραμμάτων της πανδημίας έχει μειώσει τις δαπάνες.
Το δάνειο του ΔΝΤ μειώνει τον κίνδυνο μιας κρίσης χρέους, ιδιαίτερα αν ξεκλειδώσει επιπλέον 2,1 δισ. δολάρια από άλλους πολυμερείς δανειστές, όπως ελπίζεται. Παρά τη μείωση του ελλείμματος, η χώρα πιθανότατα δεν θα μπορούσε να αντέξει πολύ περισσότερο. Όταν το χρέος είναι υψηλό και η ανάπτυξη χαμηλή, η άντληση κεφαλαίων με επιτόκιο 12%, όπως έκανε το Ελ Σαλβαδόρ στις αρχές του 2024, δεν είναι βιώσιμη. Η χρεοκοπία ενός κράτους είναι ακόμα πιο δαπανηρή σε μια οικονομία που χρησιμοποιεί το δολάριο ως επίσημο νόμισμα, όπως το Σαλβαδόρ, καθώς δεν υπάρχει κεντρική τράπεζα να αποτρέψει μια τραπεζική κρίση ή μια χρηματοπιστωτική κατάρρευση. Οι καταθέσεις στις τοπικές τράπεζες είναι μερικώς εγγυημένες από τα κρατικά ομόλογα, οπότε μια χρεοκοπία θα μπορούσε να οδηγήσει σε τραπεζική κρίση και ίσως ακόμα και σε αποδολαριοποίηση.
Όσο για το bitcoin, η υποβάθμισή του μπορεί να είναι περισσότερο ευλογία, παρά παραχώρηση. Ο κ. Bukele το πρόβαλε ως μέσο παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών στα δύο τρίτα των ενηλίκων που δεν έχουν τραπεζικό λογαριασμό και ως λύση για τη μείωση του κόστους των εμβασμάτων, τα οποία αντιστοιχούν σε σχεδόν ένα τέταρτο του ΑΕΠ. Ωστόσο, τα κύρια εμπόδια στην οικονομική ένταξη είναι το μέγεθος της επίσημης οικονομίας και ο χαμηλός ψηφιακός εγγραμματισμός. Οι μεταφορές χρημάτων είναι ακριβές επειδή οι κάτοικοι του Σαλβαδόρ προτιμούν να στέλνουν και να λαμβάνουν μετρητά, μια διαδικασία που γίνεται ακόμα πιο δαπανηρή λόγω της εγκληματικότητας. Η κυβέρνηση επίσης επέσπευσε την κυκλοφορία του Chivo, ενός ψηφιακού πορτοφολιού για πληρωμές σε δολάρια και bitcoin. Σφάλματα και κλοπές ταυτότητας, με στόχο την υπεξαίρεση των 30 δολαρίων σε bitcoin, που δινόταν ως κίνητρο για εγγραφή, βρέθηκαν στην ημερήσια διάταξη.
Το ΔΝΤ ήταν απρόθυμο να δανείσει στο Ελ Σαλβαδόρ όσο το bitcoin ήταν νόμιμο χρήμα. Η αστάθεια της τιμής του ενείχε κινδύνους για τη χρηματοοικονομική και δημοσιονομική σταθερότητα. Το ταμείο επίσης επισήμανε τη χρήση του bitcoin για ξέπλυμα χρήματος και άλλες παράνομες δραστηριότητες. Το Ελ Σαλβαδόρ, σύμφωνα με το ΔΝΤ, θα περιορίσει τις «συναλλαγές και αγορές» σε κρυπτονόμισμα. Σύμφωνα με δεδομένα από το blockchain, η χώρα, από τότε που έκλεισε η συμφωνία, συνέχισε να αγοράζει -έως και 1,6 bitcoin ημερησίως. Ενδέχεται ωστόσο να χρειαστεί να μειώσει ή να αντιστρέψει αυτές τις αγορές για να συμμορφωθεί με τη δανειακή συμφωνία. Διαθέτει 6.091 bitcoins, αξίας περίπου 500 εκατομμυρίων δολαρίων, συμπεριλαμβανομένων μη πραγματοποιηθέντων κερδών ύψους περίπου 200 εκατομμυρίων δολαρίων, για τα οποία ο πρόεδρος καυχιέται τακτικά.
Παρά τα κέρδη που ισχυρίζεται η κυβέρνηση, τα κρυπτονομίσματα κόστισαν στο Ελ Σαλβαδόρ περισσότερα απ’ όσα απέφεραν. Η δωρεάν δημοσιότητα ήταν καλοδεχούμενη, ωστόσο οι επενδύσεις και ο τουρισμός που σχετίζονται με τα κρυπτονομίσματα υπήρξαν αμελητέα. Τα οφέλη όσον αφορά τη χρηματοοικονομική ένταξη και τις πιο αποδοτικές πληρωμές ήταν στην καλύτερη περίπτωση πενιχρά: το νόμισμα ποτέ δεν έγινε πραγματικά αποδεκτό. Το 2022, όταν ο ενθουσιασμός βρισκόταν στο αποκορύφωμά του, μια έρευνα της CID-Gallup διαπίστωσε ότι μόνο το ένα πέμπτο των επιχειρήσεων δεχόταν bitcoin και μόλις το 5% των φορολογικών πληρωμών γινόταν σε κρυπτονόμισμα. Τα πιο πρόσφατα νούμερα είναι πιθανό να είναι ακόμα χαμηλότερα, καθώς οι πολίτες του Ελ Σαλβαδόρ διατήρησαν την έντονη προτίμησή τους για μετρητά και τραπεζικές κάρτες.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του οίκου αξιολόγησης Moody’s, η πολιτική κόστισε συνολικά 375 εκατομμύρια δολάρια -από την ανάπτυξη του Chivo, τις επιδοτούμενες χρεώσεις συναλλαγών, τα ΑΤΜ bitcoin και άλλα. Το ποσό αυτό υπερβαίνει κατά πολύ τα κέρδη από τις συμμετοχές σε bitcoin, τα οποία θα μπορούσαν ακόμα και να εξαφανιστούν. Επιπλέον, καθυστερώντας τη συμφωνία με το ΔΝΤ, το πείραμα με τα κρυπτονομίσματα του κ. Bukele διατήρησε το ασφάλιστρο κινδύνου του Ελ Σαλβαδόρ υψηλό και άφησε τη χώρα στα πρόθυρα της χρεοκοπίας.
Ο κ. Bukele απολαμβάνει απίστευτα ποσοστά αποδοχής, συχνά άνω του 90%. Δεν ήταν όμως τα κρυπτονομίσματα που τον έκαναν «τον πιο δημοφιλή δικτάτορα στον κόσμο», όπως αποκαλεί ο ίδιος τον εαυτό του, αλλά η δρακόντεια καταστολή του εγκλήματος, στην οποία η δέουσα νομική διαδικασία και τα δικαιώματα των φερόμενων ως εγκληματιών έχουν παραμεριστεί. Η εμμονή του με τα κρυπτονομίσματα δεν έχει συμβάλει ιδιαίτερα στην ανακούφιση των οικονομικών προβλημάτων του Ελ Σαλβαδόρ. Αν και το bitcoin μπορεί να παραμείνει ως αποθεματικό στον εθνικό ισολογισμό, οι μέρες του ως νόμιμο χρήμα έχουν τελειώσει. Ο κ. Bukele είναι απλώς ο πιο πρόσφατος κρυπτο-ουτοπιστής, που βλέπει τις παράτολμες ιδέες του να καταρρέουν όταν έρχονται σε επαφή με την πραγματικότητα.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
