THEPOWERGAME
Η εβδομάδα που πέρασε ήταν η πιο ζοφερή στην Ευρώπη από την πτώση του Σιδηρού Παραπετάσματος. Η Ουκρανία ξεπουλιέται, η Ρωσία αποκαθίσταται και, υπό τον Ντόναλντ Τραμπ, η Αμερική δεν μπορεί πλέον να θεωρείται δεδομένο ότι θα βοηθήσει την Ευρώπη σε καιρό πολέμου. Οι επιπτώσεις για την ασφάλεια της Ευρώπης είναι σοβαρές, αλλά δεν έχουν ακόμη γίνει αντιληπτές από τους ηγέτες και τους λαούς της ηπείρου. Ο παλιός κόσμος χρειάζεται ένα εντατικό μάθημα για το πώς να χρησιμοποιεί πυγμή σε μια άνομη εποχή, αλλιώς θα πέσει θύμα της νέας παγκόσμιας αταξίας.
Μιλώντας στο Μόναχο την περασμένη εβδομάδα, ο αντιπρόεδρος της Αμερικής, Τζέι ντι Βανς, έδωσε μια γεύση για το πώς η πατρίδα των εκλεκτών κρασιών, της κλασικής αρχιτεκτονικής και των επιδομάτων πρόνοιας αντιμετωπίζει την ταπείνωση, όταν χλεύασε την Ευρώπη ως παρακμιακή και αντιδημοκρατική. Οι ηγέτες της έχουν αποκλειστεί από τις ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ του Λευκού Οίκου και του Κρεμλίνου, οι οποίες ξεκίνησαν επίσημα στο Ριάντ στις 18 Φεβρουαρίου. Ωστόσο, η εν εξελίξει κρίση ξεπερνά κατά πολύ τις προσβολές και τις διπλωματικές αβρότητες.
Ο κ. Τραμπ εμφανίζεται έτοιμος να απομακρυνθεί από την Ουκρανία, την οποία κατηγορεί αναληθώς για τον πόλεμο. Αποκαλώντας τον πρόεδρό της, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, «δικτάτορα», ο κ. Τραμπ τον προειδοποίησε πως «καλύτερα να κινηθεί γρήγορα, αλλιώς δεν θα του απομείνει χώρα». Η Αμερική ενδεχομένως να προσπαθήσει να επιβάλει μια ασταθή εκεχειρία στην Ουκρανία, με μόνο αδύναμες εγγυήσεις ασφαλείας, που περιορίζουν το δικαίωμά της στον επανεξοπλισμό.
Αυτό είναι αρκετά κακό, αλλά ο χειρότερος εφιάλτης για την Ευρώπη είναι μεγαλύτερος απ’ ό,τι για την Ουκρανία. Ο κ. Τραμπ σκοπεύει να αποκαταστήσει τις σχέσεις με τον πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντίμιρ Πούτιν, εγκαταλείποντας μια μακροχρόνια πολιτική απομόνωσής του. Χωρίς προφανές γεωπολιτικό όφελος για την Αμερική, εκείνος προσπαθεί να αποκαταστήσει τις διπλωματικές σχέσεις. Ενδέχεται σύντομα να γίνει αποδεκτός σε μια λαμπερή σύνοδο κορυφής. Προχωρώντας σε παραχωρήσεις στο Ριάντ, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, έδειξε υπερβάλλοντα ενθουσιασμό για τη συνεργασία και τις «ιστορικές οικονομικές και επενδυτικές ευκαιρίες» (Trump Tower Κόκκινη Πλατεία;).
Το «μαστίγωμα» της Ευρώπης από τον Τραμπ και το παράλληλο «χάιδεμα αυτιών» της Ρωσίας έχουν προκαλέσει αμφιβολίες για τη δέσμευση της Αμερικής να υπερασπιστεί το ΝΑΤΟ, ανεξαρτήτως συνθηκών. Ένας φόβος είναι ότι οι αμερικανικές δυνάμεις μπορεί να μειωθούν ή να αποσυρθούν, αφήνοντας την ανατολική Ευρώπη εκτεθειμένη. Το πρόβλημα δεν είναι ότι οι προτεραιότητες των ΗΠΑ βρίσκονται στην Ασία. Το πρόβλημα είναι ότι αν η Ευρώπη δεχθεί επίθεση από τη Ρωσία και ζητήσει την αμερικανική βοήθεια, το πρώτο και βαθύτερο ένστικτο του κ. Τραμπ θα είναι να ρωτήσει τι θα κερδίσει ο ίδιος από αυτό. Την επόμενη εβδομάδα (ο κ. Τραμπ) αναμένεται να συναντήσει τον Βρετανό πρωθυπουργό και τον Γάλλο πρόεδρο. Ωστόσο, μην το εκλάβετε ως ένδειξη πως πρόκειται για μια έξυπνη συζήτηση από έναν άνθρωπο-γκουρού των συμφωνιών: Η ετοιμότητα του κ. Τραμπ για παραχωρήσεις στα πάντα, αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα. Η αποτελεσματικότητα του ΝΑΤΟ στην αποτροπή (των κινδύνων) επαφίεται στη βεβαιότητα ότι αν ένα μέλος δεχτεί επίθεση, τα υπόλοιπα θα σπεύσουν σε βοήθεια. Η αμφιβολία είναι διαβρωτική (της συμμαχίας), αφήνει την Ευρώπη επικίνδυνα εκτεθειμένη.
Ας εξηγήσουμε την πραγματικότητα που αντιμετωπίζει η Ευρώπη. Είναι μια χρεωμένη, γερασμένη ήπειρος, που μόλις μεγαλώνει και δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της ή να προβάλει σκληρή ισχύ. Οι παγκόσμιοι κανόνες για το εμπόριο, τα σύνορα, την άμυνα και την τεχνολογία καταρρίπτονται. Εάν η Ρωσία εισβάλει σε ένα από τα κράτη της Βαλτικής ή χρησιμοποιήσει παραπληροφόρηση και δολιοφθορά για να αποσταθεροποιήσει την Ανατολική Ευρώπη, τι ακριβώς θα κάνει η Ευρώπη;
Προς το παρόν η απάντηση είναι να κουλουριαστεί σε μια αμυντική στάση. Μετά την επίθεση των MAGA (σ.σ. «Make America Great Again»), μια ομάδα Ευρωπαίων ηγετών συναντήθηκε όπως-όπως στο Παρίσι στις 17 Φεβρουαρίου, αλλά κατάφεραν μόνο να διαφημίσουν τις διαφορές τους. Τρία χρόνια μετά την εισβολή της Ρωσίας, η Ευρώπη δεν έχει αυξήσει αρκετά τις στρατιωτικές δαπάνες. Είναι παγιδευμένη σε μια απαρχαιωμένη κοσμοθεωρία πολυμερών συνθηκών και κοινών αξιών.
Το επείγον καθήκον της Ευρώπης είναι να ξαναμάθει πώς να αποκτά και να ασκεί την εξουσία. Πρέπει να είναι προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει αντιπάλους και μερικές φορές και φίλους, συμπεριλαμβανομένης της Αμερικής, η οποία θα είναι ακόμα εκεί και μετά τον κ. Τραμπ. Αντί να κρύβεται, χρειάζεται μια αντικειμενική αξιολόγηση της απειλής. Η Ρωσία είναι μια πολεμική μηχανή με ένα τεράστιο οπλοστάσιο πυρηνικών όπλων, αλλά και μια μεσαίου μεγέθους οικονομία που παρακμάζει. Η Ευρώπη χρειάζεται επίσης μια εξίσου αντικειμενική αξιολόγηση των δικών της δυνάμεων: αν και αναπτύσσεται αργά, η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι ένας οικονομικός και εμπορικός γίγαντας με μεγάλα αποθέματα ταλέντων και γνώσεων. Πρέπει να χρησιμοποιήσει αυτούς τους πόρους για να ενδυναμώσει ξανά την ανάπτυξη, να επανεξοπλιστεί και να επιβληθεί.
Τι σημαίνει αυτό; Βραχυπρόθεσμα η Ευρώπη χρειάζεται έναν κοινό απεσταλμένο για να συνομιλήσει με την Ουκρανία, τη Ρωσία και την Αμερική. Θα πρέπει να αυστηροποιήσει το εμπάργκο στη Ρωσία, ακόμη και αν η Αμερική χαλαρώσει τις κυρώσεις. Η Ευρώπη θα πρέπει να εκμεταλλευτεί μονομερώς τα 210 δισ. ευρώ (220 δισ. δολάρια) ρωσικών μετρητών που έχουν παγώσει στις ευρωπαϊκές τράπεζες. Αυτό θα μπορούσε να καλύψει τα χρήματα για να πολεμήσει η Ουκρανία ή να επανεξοπλιστεί, την ώρα που μειώνονται τα αμερικανικά κεφάλαια.
Σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, χρειάζεται μια τεράστια αμυντική κινητοποίηση. Αν η Ευρώπη δεν μπορεί να βασιστεί στην Αμερική, πρέπει να έχει τα δικά της αεροσκάφη βαρέων φορτίων, υλικοτεχνική υποδομή, επιτήρηση: ολόκληρο το πακέτο. Πρέπει να ξεκινήσουν οι συνομιλίες για το πώς η Βρετανία και η Γαλλία μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα πυρηνικά τους όπλα για να θωρακίσουν την ήπειρο. Όλα αυτά θα κοστίσουν μια περιουσία. Οι αμυντικές δαπάνες θα πρέπει να αυξηθούν στο 4%-5% του ΑΕΠ, κάτι που θεωρείτο φυσιολογικό κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Οι υψηλότερες αμυντικές δαπάνες, ιδιαίτερα εάν κάποιες δαπανώνται για αμερικανικά όπλα, θα μπορούσαν να πείσουν τον κ. Τραμπ να παραμείνει στο ΝΑΤΟ, αλλά το διακύβευμα τώρα πρέπει να είναι ότι η αμερικανική υποστήριξη δεν είναι εγγυημένη.
Η πληρωμή αυτής της επανεξοπλιστικής κούρσας θα χρειαστεί μια δημοσιονομική επανάσταση. Ο νέος στόχος θα απαιτήσει επιπλέον δαπάνες άνω των 300 δισ. ευρώ ετησίως. Κάποια από αυτά πρέπει να προέρχονται από περισσότερες εκδόσεις τόσο κοινού ευρωπαϊκού, όσο και ατομικού χρέους. Για να το στηρίξει αυτό, η Ευρώπη θα πρέπει να μειώσει τα έξοδα κοινωνικής πρόνοιας: η Άνγκελα Μέρκελ, η πρώην καγκελάριος της Γερμανίας, έλεγε ότι η Ευρώπη αντιπροσώπευε το 7% του παγκόσμιου πληθυσμού, το 25% του ΑΕΠ, αλλά το 50% των κοινωνικών δαπανών του. Για να αυξήσει την ανάπτυξη, η Ευρώπη πρέπει να προχωρήσει με προφανείς, αλλά ατελείωτα καθυστερημένες μεταρρυθμίσεις, από την ενοποίηση των κεφαλαιαγορών έως την απορρύθμιση.
Ένα νέο όνειρο για μια γερασμένη ήπειρο
Ο εφιάλτης που έχει δημιουργήσει ο κ. Πούτιν και τώρα ο κ. Τραμπ ενδέχεται τελικά να αναγκάσει την Ευρώπη να αλλάξει τον τρόπο που οργανώνεται. Η σχολαστική εμμονή της με τη διαδικασία και τις ομάδες, όπως η ευρωζώνη, η ΕΕ και πολλές άλλες, επιβραδύνει τη λήψη αποφάσεων, παραλείπει βασικούς παράγοντες, όπως η Βρετανία, και δίνει βάρος σε χώρες όπως η Ουγγαρία, που θέλουν να σαμποτάρουν την ευρωπαϊκή άμυνα, ή η Ισπανία, που διστάζει να επανεξοπλιστεί.
Όλα αυτά ακούγονται παράλογα. Το ΝΑΤΟ ήταν η πιο επιτυχημένη συμμαχία στον κόσμο: είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την εξαφάνισή του. Αλλά τα παλιά έχουν τελειώσει· όλα έχουν γίνει καινούργια. Η Ευρώπη πρέπει να το αντιμετωπίσει πριν να είναι αργά.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
