THEPOWERGAME
Το μελάνι του διατάγματος του Donald Trump να επιβάλει δασμό 10% στις εισαγωγές από την Κίνα δεν είχε ακόμα στεγνώσει όταν ο ηγέτης της, Xi Jinping, έβγαλε από το θηκάρι το σπαθί του για να αντεπιτεθεί. Στις 4 Φεβρουαρίου, εκτός από τους νέους δασμούς, η κινεζική κυβέρνηση κατέταξε αρκετά σπάνια μέταλλα στις ελεγχόμενες εξαγωγές, δίνοντας στον κ. Xi την εξουσία να απαγορεύσει τις αποστολές προς την Αμερική κατά το δοκούν. Η αντεπίθεση υπογραμμίζει μια ουσιαστική διαφορά μεταξύ της αμερικανικής και της κινεζικής ισχύος: η επιβολή εισφορών του κ. Trump αφορά σε μεγάλο βαθμό αυτά που η Αμερική αγοράζει από τη διεθνή οικονομία, ενώ τα νεόκοπα αντίποινα του κ. Xi σχετίζονται με αγαθά που η Κίνα πουλάει.
Το όπλο που χρησιμοποιεί είναι πρόσφατα σφυρηλατημένο και βασίζεται σε αυστηρούς κανόνες ελέγχου των εξαγωγών, που τέθηκαν σε ισχύ πριν από δύο μήνες, την 1η Δεκεμβρίου και οι οποίοι αποτελούν επέκταση κάποιων δοκιμαστικών περιορισμών που είχαν επιβληθεί από το 2023. Το νέο καθεστώς δοκιμάστηκε στην πράξη δύο ημέρες αργότερα, όταν η Κίνα απαγόρευσε τις αποστολές γαλλίου, γερμανίου και αντιμονίου στην Αμερική -σπάνια μέταλλα που απαιτούνται για την κατασκευή προηγμένων τσιπ, όπλων και πυρομαχικών-, καθώς και ορισμένων «υπερσκληρών» υλικών με αμυντικές εφαρμογές. Μετά τις απαγορεύσεις, οι τιμές ορισμένων βασικών ορυκτών αυξήθηκαν κατακόρυφα (βλ. διάγραμμα 1).
Chart: The Economist
Στην πιο πρόσφατη κίνησή της αυτόν το μήνα, η Κίνα επέβαλε ελέγχους σε πέντε επιπλέον μέταλλα, μεταξύ των οποίων το βολφράμιο, που χρησιμοποιείται σε διατρητικές σφαίρες, και η σκόνη μολυβδαινίου, που χρησιμοποιείται για την κατασκευή πυραύλων. Αυτό το σάλπισμα φαίνεται να ήταν μάλλον μια προειδοποιητική βολή, παρά η έναρξη ενός εμπορικού πολέμου πλήρους κλίμακας: η Κίνα έδωσε στον εαυτό της τη δυνατότητα να απαγορεύσει τις εξαγωγές των πέντε μετάλλων, αλλά δεν το έκανε ακόμη.
Ωστόσο, η αυξανόμενη υιοθέτηση από την Κίνα εξαγωγικών περιορισμών και απαγορεύσεων σηματοδοτεί την πρόθεσή της να χρησιμοποιήσει την οικονομική της δύναμη για να εργαλειοποιήσει τις εφοδιαστικές της αλυσίδες και να τιμωρήσει ξένες επιχειρήσεις και χώρες. Η κίνηση αυτή έχει θορυβήσει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους αναλυτές στην Αμερική, οι οποίοι ανησυχούν για τις στρατηγικές βιομηχανίες τους. «Όσον αφορά την ενίσχυση της στρατιωτικής ετοιμότητας, η Κίνα λειτουργεί σαν σε καιρό πολέμου, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες λειτουργούν σαν σε καιρό ειρήνης», σημείωσαν οι Gracelin Baskaran και Meredith Schwartz του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών (CSIS), ενός κέντρου μελετών στην Ουάσιγκτον. «Οι απαγορεύσεις σε ζωτικής σημασίας εισροές ορυκτών θα επιτρέψουν στην Κίνα να ξεπεράσει τις Ηνωμένες Πολιτείες».
Οι εξελίξεις προκαλούν επίσης ανησυχία στις κυβερνήσεις από την Ευρώπη έως την Ανατολική Ασία, οι οποίες φοβούνται ότι αυτά τα οικονομικά όπλα μπορεί να στραφούν κι εναντίον τους. Ορισμένες διεξάγουν παιχνίδια στρατηγικής για να δουν πώς θα μπορούσαν να διαχειριστούν τον αποκλεισμό τους από μια κρίσιμη εισροή, ενώ, για να προστατευθούν, απίθανοι αστερισμοί χωρών συσπειρώνονται σε νέα εμπορικά σύμφωνα.
Το νέο καθεστώς ελέγχου των εξαγωγών της Κίνας παρακολουθεί φαινομενικά τα είδη «διπλής χρήσης», δηλαδή έχουν τόσο πολιτικές, όσο και στρατιωτικές εφαρμογές. Οι Κινέζοι εξαγωγείς των προϊόντων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο πρέπει πλέον να ενημερώνουν το κράτος για το ποιοι είναι οι πελάτες τους και για ποιον λόγο είναι πιθανό να χρησιμοποιήσουν τα προϊόντα. Όμως οι κυρώσεις του κ. Xi υπερβαίνουν κατά πολύ τη μη διάδοση και φαίνεται να αποσκοπούν στην εδραίωση της οικονομικής κυριαρχίας της Κίνας σε βασικές τεχνολογίες, υλικά και βιομηχανίες. Με τον τρόπο αυτόν, βαθαίνει την εξάρτηση άλλων χωρών από την Κίνα σε τομείς όπως τα ηλιακά πάνελ και οι μπαταρίες που χρησιμοποιούνται στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Ο κ. Xi αποκαλεί την εξάρτηση του κόσμου από την Κίνα γι’ αυτές τις προηγμένες τεχνολογίες «το σπαθί του δολοφόνου», ή αλλιώς το ατού του, το οποίο, σε περίπτωση κυρώσεων, θα δώσει στην Κίνα «αποτρεπτικές δυνατότητες που βασίζονται στην τεχνητή διακοπή της προσφοράς σε ξένους».
Εάν πετύχει, το όλο εγχείρημα θα προστεθεί σε μια συνεχώς αυξανόμενη μονόδρομη εξάρτηση των δυτικών οικονομιών από την Κίνα. Οι παραγωγοί του Καναδά, για παράδειγμα, εξαρτώνται δέκα φορές περισσότερο από τη χρήση κινεζικών εισροών απ’ ό,τι οι Κινέζοι παραγωγοί από τις εισροές του Καναδά. Παρόμοια έντονες ασυμμετρίες εμφανίζονται και στις χώρες της ΕΕ (βλ. διάγραμμα 2).
Με αυτόν τον τρόπο κ. Xi κατόρθωσε να στοχεύσει σε ένα τρωτό σημείο των δυτικών οικονομιών και να εκμεταλλευτεί ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα της Κίνας. Ένα ευρύ φάσμα ηλεκτρονικών συσκευών, από τα ραντάρ και τους φορτιστές smartphones μέχρι τα τσιπ υπολογιστών που χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση της Τεχνητής Νοημοσύνης, βασίζονται σε έναν μικρό αριθμό σπάνιων ορυκτών, στα οποία η Κίνα κυριαρχεί. Ένα από αυτά είναι το γάλλιο, το οποίο η Αμερική έχει να παράξει από το 1987. Παρ’ όλο που η Αμερική εισήγαγε πέρυσι το υλικό αυτό αξίας λιγότερων των 150 εκατ. δολαρίων, ο αντίκτυπός του είναι πολύ μεγαλύτερος επειδή χρησιμοποιείται σε προϊόντα υψηλής αξίας. Ένα πλήρες εμπάργκο θα αφαιρούσε περίπου 3,1 δισ. δολάρια ετησίως από την παραγωγή της Αμερικής.
Το γάλλιο δεν είναι το μόνο κρίσιμο ορυκτό στο οποίο κυριαρχεί πλέον η Κίνα. Αν και πολλά σπάνια μέταλλα βρίσκονται σε μέρη όπως η Αυστραλία, η Βραζιλία, η Γροιλανδία και η Νότια Αφρική, περίπου το 90% της παγκόσμιας ικανότητας διύλισής τους βρίσκεται στην Κίνα. Η Κίνα παράγει σχεδόν όλο το γερμάνιο και το μαγγάνιο στον κόσμο, τα τρία τέταρτα του λιθίου και του φυσικού γραφίτη και το μισό αντιμόνιο. Αυτά τα μέταλλα έχουν ελάχιστα καλά υποκατάστατα. Όταν πρόκειται για τους μαγνήτες που χρησιμοποιούνται στις ανεμογεννήτριες, για παράδειγμα, μόνο το νεοδύμιο είναι ιδανικό. Οι εναλλακτικές λύσεις είναι είτε ακριβότερες, είτε όχι τόσο καλές.
Ανησυχητικά, η εξάρτηση της Δύσης από τις κινεζικές εισροές για τις δικές της βιομηχανίες υπερβαίνει κατά πολύ τα σπάνια ορυκτά και είναι μεγαλύτερη απ’ ό,τι φαίνεται. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι ή στρατηγιστές, όταν αξιολογούν τα τρωτά σημεία, εξετάζουν απλώς την ποσότητα που εισάγουν οι δυτικές χώρες από την Κίνα. Όταν, όμως, σύμφωνα με τον Richard Baldwin του IMD Business School και τους συν-συγγραφείς του, συμπεριλαμβάνονται και οι εισαγωγές από τρίτες χώρες που περιέχουν κινεζικές εισροές, το ποσοστό εκτινάσσεται κατακόρυφα. Αν τη δούμε υπό αυτό το πρίσμα, η εξάρτηση της Αμερικής από την Κίνα είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη απ’ ό,τι δείχνουν οι διμερείς εμπορικές στατιστικές.
Όταν δεν χρησιμοποιείται για να τιμωρήσει, η άσκηση της οικονομικής ισχύος της Κίνας και του νέου εργαλείου ελέγχου των εξαγωγών της ακολουθεί μια σαφή εμπορική λογική. Οι αξιωματούχοι της σταματούν τη ροή εισροών και πνευματικής ιδιοκτησίας σε ξένα προϊόντα που μπορεί να αμφισβητήσουν τους κινεζικούς εθνικούς πρωταθλητές, λέει η Rebecca Arcesati του ευρωπαϊκού κέντρου μελετών MERICS. Ας δούμε, για παράδειγμα, τον ιατρικό εξοπλισμό υψηλών προδιαγραφών. Στις 4 Φεβρουαρίου, στο πλαίσιο της απάντησής του στους δασμούς του κ. Trump, το υπουργείο Εμπορίου της Κίνας πρόσθεσε έναν αμερικανικό γίγαντα της γονιδιωματικής αλληλούχισης, την Illumina, στον νέο «κατάλογο αναξιόπιστων οντοτήτων», αποκόπτοντάς την ενδεχομένως από τους κινέζους ασθενείς και την παραγωγική της μονάδα. Ο πρωταθλητής της Κίνας στον τομέα της αλληλούχισης, η BGI, βρίσκεται σε σκληρή μάχη με την Illumina για το μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς.
Πέρα από την αναχαίτιση της ροής των πρώτων υλών, οι γραφειοκράτες της Κίνας επιθυμούν επίσης να επιβραδύνουν τις προσπάθειες άλλων χωρών να δημιουργήσουν εφοδιαστικές αλυσίδες που την παρακάμπτουν. Τα τελευταία χρόνια, τόσο οι κινεζικές όσο και οι δυτικές επιχειρήσεις, για να παρακάμψουν τους δασμούς και να αποφύγουν την αποκοπή τους σε μια σύγκρουση, έχουν μεταφέρει την παραγωγή τους σε τρίτες χώρες. Αυτός ο μετασχηματισμός, γνωστός ως «China Plus One», αμφισβητεί τη λαβή του Κομμουνιστικού Κόμματος σε όλο και περισσότερες παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες και ώθησε τους οικονομικούς σχεδιαστές να εκδώσουν αυστηρότερους ελέγχους για την κοινή χρήση της πνευματικής ιδιοκτησίας. Τον Ιανουάριο η Κίνα πρότεινε τον έλεγχο της εξαγωγής τεχνογνωσίας για την εξόρυξη και την επεξεργασία σπάνιων μετάλλων, συγκεκριμένα του γαλλίου και του λιθίου.
Η Κίνα βλέπει σαφώς κάποιους παραλληλισμούς μεταξύ της εξουσίας που έχει η Αμερική να επιβάλλει οικονομικές κυρώσεις από τη θέση της στο κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας και της δικής της εξουσίας να τιμωρεί τους αντιπάλους από τη θέση της στο κέντρο της παγκόσμιας παραγωγής, μέσω της κυριαρχίας της σε κρίσιμα ορυκτά. Αλλά η χρήση των οικονομικών κυρώσεων από την Αμερική προσφέρει επίσης ένα προειδοποιητικό μάθημα για το γεωπολιτικό παράδοξο που αντιμετωπίζει η Κίνα: όσο πιο επιτυχημένη είναι στη δημιουργία μονοπωλίων και εξαρτήσεων και στη χρήση τους για να αναγκάσει χώρες να υποταχθούν στη θέλησή της, τόσο περισσότερο θα ωθεί τις χώρες αυτές να διαφοροποιήσουν την έκθεσή τους.
Η Αμερική μπόρεσε να τιμωρήσει ανθρώπους, εταιρείες και χώρες κλείνοντας την πρόσβασή τους στα διεθνή συστήματα πληρωμών. Για παράδειγμα, απέκλεισε ορισμένες ρωσικές τράπεζες από το SWIFT, το σύστημα ανταλλαγής μηνυμάτων που χρησιμοποιείται από πάνω από 11.000 χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για διασυνοριακές πληρωμές. Με τον τρόπο αυτόν, όμως, ώθησε την Κίνα, τη Ρωσία και άλλες χώρες να αναπτύξουν εναλλακτικά συστήματα πληρωμών. Πέρυσι η Ρωσία προσπάθησε να πείσει την ομάδα BRICS να δημιουργήσει ένα τέτοιο σύστημα ως τρόπο προστασίας από κυρώσεις.
Η χρήση οικονομικών κυρώσεων από τη Δύση προσφέρει και άλλα μαθήματα. Θεωρητικά, αυτές χτυπούν σκληρά και γρήγορα και θα έπρεπε να είναι εύκολο να αστυνομευτούν. Στον πραγματικό κόσμο, ωστόσο, ομάδες που κυμαίνονται από τη Χαμάς μέχρι συμμορίες ναρκωτικών έχουν καταφέρει να τις αποφύγουν διοχετεύοντας χρήματα μέσω αγορών κρυπτονομισμάτων ή χαλαρά ρυθμιζόμενων τραπεζικών συστημάτων.
Η ικανότητα της Κίνας να επιβάλλει τους ελέγχους των εξαγωγών στο εξωτερικό μπορεί να αντιμετωπίσει παρόμοια προβλήματα. Θα απαιτήσει από τους αξιωματούχους να παρακολουθούν περισσότερα από 700 προϊόντα και παραγωγούς, τους πελάτες τους και τους πελάτες των πελατών. Η Αμερική αγωνίζεται να σταματήσει τα υψηλής ποιότητας τσιπ της να μεταφέρονται λαθραία στην Κίνα ή τα υλικά διπλής χρήσης να φτάνουν σε ρωσικές αμυντικές εταιρείες. Θα είναι πιο δύσκολο για την Κίνα να παρακολουθεί κρίσιμα ορυκτά που αποστέλλονται σε μικρές ποσότητες.
Οι δυτικές κυβερνήσεις δεν μπορούν να βασίζονται στο λαθρεμπόριο μετάλλων ή σε προμηθευτές τρίτων χωρών που κάνουν τα στραβά μάτια. Αντιθέτως, πολλές επιθυμούν να διαφοροποιήσουν τον εφοδιασμό τους με κρίσιμα ορυκτά. Κατά τη διάρκεια του 2022-24, δεκάδες χώρες υπέγραψαν συμφωνίες για την ανταλλαγή πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων ευαίσθητων εμπορικών μυστικών, και την ενθάρρυνση ιδιωτικών επενδύσεων για εναλλακτικές προμήθειες εισροών κρίσιμων για τις οικονομίες τους.
Το περασμένο φθινόπωρο αξιωματούχοι από 14 χώρες του Ινδο-Ειρηνικού, με επικεφαλής τη Νότια Κορέα, συγκεντρώθηκαν στην Ουάσινγκτον για να χαρτογραφήσουν τα κοινά τρωτά τους σημεία σε σοκ της εφοδιαστικής αλυσίδας και τους τρόπους αντίδρασης τους σε παιχνίδια στρατηγικής. Στις χώρες αυτές περιλαμβάνονταν το Βιετνάμ, η Ταϊλάνδη, η Μαλαισία και τα νησιά Φίτζι, αλλά και οι σημαντικότεροι δυτικοί σύμμαχοι.
Μπορούν να αντλήσουν κάποια παρηγοριά από το γεγονός ότι η Κίνα θα αντιμετωπίσει το ίδιο δίλημμα που η Δύση αντιμετωπίζει εδώ και καιρό: όσο ισχυρότερες οι κυρώσεις και όσο μεγαλύτερος ο εχθρός σου, τόσο ισχυρότερη η αντίδραση.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Διαβάστε επίσης
Κούτρας: To πτυχίο της 7ης τάξης και η νέα στρατηγική της Δομικής Κρήτης
Γιατί φεύγουν οι εργολάβοι από το Ελληνικό
Πώς τα Λατομεία Θεσσαλίας θα μειώσουν το ενεργειακό κόστος
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
