Μπορεί η Ευρώπη να αντέξει να είναι ο τελευταίος free trader στον κόσμο;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να είναι ένας ανορθόδοξος υπέρμαχος του ελεύθερου εμπορίου. Πέρα από μερικούς προμηθευτές τσαντών και φαρμάκων αδυνατίσματος, ελάχιστες από τις μεγάλες εταιρείες της ανταγωνίζονται με επιτυχία τις αντίστοιχες της Αμερικής και της Κίνας, των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου. Η διαπραγμάτευση μιας εμπορικής συμφωνίας με την ΕΕ σημαίνει ότι οι χώρες στην άλλη άκρη του κόσμου πρέπει βαρύθυμα να δεχτούν ότι η σαμπάνια μπορεί να προέρχεται μόνο από τη βόρεια περιοχή της Γαλλίας ή η φέτα από την Ελλάδα. Πίσω στην Ευρώπη, η παραμικρή νύξη για μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου κάνει τους αγρότες απ’ όλη την ήπειρο να πολιορκούν στις Βρυξέλλες και να πετούν στους ευρωκράτες αυγά και κοπριά.

Παρ’ όλα αυτά, η ΕΕ είναι αυτό που στις μέρες μας θεωρείται θεματοφύλακας του ελεύθερου εμπορίου -έστω και εξ ορισμού. Η Αμερική, η οποία έχτισε το παγκόσμιο σύστημα ελεύθερων συναλλαγών μαζί με την Ευρώπη τις δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, διοικείται πλέον από έναν πρόεδρο που λατρεύει τους δασμούς σχεδόν όσο και τους φανταχτερούς ουρανοξύστες. Η Κίνα δεν πάει πίσω. Αν και πλούτισε εν μέρει χάρη στην εξαγωγική της δεινότητα, συνεχίζει να στηρίζει τις ευνοούμενες εταιρείες με επιδοτήσεις, ενάντια στο πνεύμα των κανόνων ελεύθερου εμπορίου. Αυτήν την εβδομάδα επέβαλε ανταποδοτικούς δασμούς σε αμερικανικά προϊόντα. Πολλές μικρότερες οικονομίες, από την Κόστα Ρίκα έως την Ιαπωνία, παραμένουν προσηλωμένες στις αυστηρές διατάξεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Ωστόσο, από τα τρία μεγάλα οικονομικά μπλοκ του κόσμου, η ΕΕ είναι το μόνο που θα μπορούσε εύλογα να κρυφτεί πίσω από εμπορικά οδοφράγματα -αφήνοντας τις επιχειρήσεις της να εξυπηρετούν μια αγορά άνω των 400 εκατομμυρίων κυρίως πλούσιων καταναλωτών-, αλλά μέχρι στιγμής έχει αποφασίσει να μην το κάνει. Η συμμετοχή σε αυτό το κλαμπ της μιας μεγάλης ανοικτής οικονομίας προκαλεί νευρικότητα σε ορισμένους πολιτικούς. Είναι η ΕΕ αφελής επειδή ακολουθεί τους παγκόσμιους κανόνες που άλλοι έχουν εγκαταλείψει εδώ και καιρό; Μπορεί η Ευρώπη να αντέξει οικονομικά να παραμείνει η τελευταία ελεύθερη έμπορος στον κόσμο;

Η σύντομη απάντηση είναι ότι μπορεί να μην έχει άλλη επιλογή. Οι εξαγγελίες του Donald Trump για το εμπόριο είναι ανησυχητικοί για την Ευρώπη επειδή το διεθνές εμπόριο είναι εξαιρετικά σημαντικό για την ήπειρο. Διότι, παρά τη διαρκή οικονομική της αναιμία, η ΕΕ είναι μια εισαγωγική και εξαγωγική δύναμη. Οι 27 χώρες της πωλούν περισσότερα αγαθά σε ξένους από οποιονδήποτε άλλον εκτός από την Κίνα και βρίσκονται πίσω μόνο από την Αμερική όταν πρόκειται να τα αγοράσουν. Παρά τη μικρότερη οικονομία της, η ΕΕ ξεπερνά την Αμερική σε απόλυτους όρους. Αποστέλλει και λαμβάνει αγαθά από χώρες εκτός του μπλοκ αξίας 29% του ΑΕΠ, έναντι 19% για την Αμερική. Το πλεόνασμα του εμπορίου εκτός των συνόρων της ομάδας είναι ζωτικής σημασίας για την ευρωπαϊκή οικονομία, δεδομένου μάλιστα ότι οι δικοί της καταναλωτές (και πολλές κυβερνήσεις) βρίσκονται σε δύσκολη θέση. «Η Ευρώπη βασίζεται στις εξαγωγές περισσότερο από άλλες περιοχές», επισημαίνει ο Brad Setser του Council on Foreign Relations, ενός αμερικανικού κέντρου μελετών.

Η ΕΕ στοιχειώνεται από δύο προοπτικές. Η πρώτη είναι μια αναπόφευκτη εμπορική διαμάχη με τον κ. Trump, ο οποίος αποκαλεί την ΕΕ «θηριωδία» στο εμπόριο και έχει υποσχεθεί να επιβάλει τους αγαπημένους του δασμούς, όπως έκανε και στην πρώτη του θητεία. Αν υποθέσουμε ότι η απειλή τίθεται σε εφαρμογή, κάτι τέτοιο θα στραγγαλίσει τις εξαγωγές της Ευρώπης προς τη μεγαλύτερη αγορά της, την ώρα που η οικονομία της βρίσκεται σε ύφεση. Ο δεύτερος φόβος είναι πώς θα αντιδράσει η Κίνα όταν βρεθεί στο στόχαστρο του αμερικανικού προστατευτισμού. Με τη δική της μεγαλύτερη εξωτερική αγορά να περιορίζεται όλο και περισσότερο, η Κίνα θα μπορούσε να εκτρέψει αγαθά προς την ακόμη ανοικτή ΕΕ, ώστε να διατηρήσει τα εργοστάσιά της σε λειτουργία. Αν και οι καταναλωτές θα επωφεληθούν από τα φθηνά προϊόντα, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που κατασκευάζουν αυτοκίνητα, πλυντήρια πιάτων και άλλα παρόμοια θα υποφέρουν. Οι πολιτικοί είναι απίθανο να ανεχτούν κάτι τέτοιο. Μια αύξηση των κινεζικών ηλεκτρικών οχημάτων (EV) που κατευθύνονταν στην ΕΕ πέρυσι ώθησε το μπλοκ να επιβάλει δασμούς περίπου 35%, ώστε να αντισταθμίσει το πλεονέκτημα που αποκομίζουν οι κινεζικές επιχειρήσεις από τις κρατικές επιδοτήσεις.

Η ανησυχία για την πτώση των εξαγωγών και την αύξηση των εισαγωγών έρχεται να προστεθεί σε έναν αυξανόμενο σκεπτικισμό σε ορισμένες πλευρές της ΕΕ σχετικά με τα οφέλη του ελεύθερου εμπορίου. Πλέον, δεν είναι μόνο οι Ευρωπαίοι αγρότες που διαμαρτύρονται για τις εισαγωγές. «Το εμπόριο ανέκαθεν σχετιζόταν με την οικονομία. Τώρα σχετίζεται με τη γεωπολιτική», λέει ο Jacob Kirkegaard του Bruegel, ενός κέντρου μελετών στις Βρυξέλλες. Οι εφοδιαστικές αλυσίδες που εκτείνονται σε όλο τον κόσμο θεωρούνταν κάποτε έξυπνες επιχειρήσεις. Τώρα οι πολιτικοί ανησυχούν περισσότερο για την οικονομική ασφάλεια και για την εξάρτηση από πράγματα που παράγονται από πιθανούς εχθρούς (βλέπε το ρωσικό φυσικό αέριο). Η Γαλλία, η οποία από καιρό είναι επιφυλακτική απέναντι στο υπερβολικά ανοιχτό εμπόριο, έχει προωθήσει την ιδέα της «στρατηγικής αυτονομίας», δηλαδή της μείωσης της εξάρτησης από τους ξένους. Η Γερμανία «αγαπούσε» το εμπόριο με την Κίνα, όταν αυτό σήμαινε την αποστολή πολλών αυτοκινήτων στη χώρα. Τώρα που οι Κινέζοι αντίπαλοι κατασκευάζουν παγκοσμίως κορυφαία ηλεκτρικά αυτοκίνητα την αγαπάει λιγότερο. Η ΕΕ έχει επίσης δυσχεράνει το διεθνές εμπόριο, επιμένοντας ότι οι εταίροι της πρέπει να ασπάζονται τους ευρωπαϊκούς ρυθμιστικούς κανόνες ως προϋπόθεση για το εμπόριο: οι χώρες που εξάγουν χάλυβα που παράγεται με άνθρακα που θερμαίνει τον πλανήτη, για παράδειγμα, θα πρέπει σύντομα να πληρώνουν σε έναν «μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα».

Ευτυχώς για τους ελεύθερους εμπόρους, η επιρροή της Γαλλίας στην Ευρώπη έχει ατονήσει, καθώς η πολιτική της έχει βυθιστεί στο χάος. Υπάρχουν ακόμα πολλοί οπαδοί του ανοιχτού εμπορίου στην Ευρώπη, ιδίως μεταξύ των μικρότερων χωρών της, από τη Δανία μέχρι την Τσεχική Δημοκρατία και την Ιρλανδία. Οι επιχειρήσεις τους ευημερούν εδώ και καιρό, κοιτάζοντας πέρα από τις μικρές εγχώριες αγορές: πόσοι μπορεί να είναι οι Δανοί πελάτες για το Ozempic, το φάρμακο κατά της παχυσαρκίας που εφευρέθηκε εκεί. Η μείωση των εμπορικών φραγμών κατοχυρώνεται στις ιδρυτικές συνθήκες της ΕΕ, επισημαίνει η Cecilia Malmstrom, πρώην επίτροπος εμπορίου του μπλοκ.

Εκτός του να συνεχίσει να συναλλάσσεται, ποιες είναι οι άλλες επιλογές της Ευρώπης; Μια λύση είναι να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ Κίνας και Αμερικής. Αξιωματούχοι της ΕΕ πρότειναν ότι το μπλοκ θα πρέπει να βοηθήσει την Αμερική να περιορίσει την «πρόκληση» των κινεζικών εξαγωγών ή, αντίθετα, να αναζητήσει τρόπους επέκτασης του εμπορίου της με την Κίνα (τελικό αποτέλεσμα: αναμένεται να επιβεβαιωθεί). Εν τω μεταξύ, τους τελευταίους μήνες το μπλοκ έχει υπογράψει ή δρομολογήσει μια σειρά διμερών εμπορικών συμφωνιών με μικρότερους εταίρους, όπως το Μεξικό, η Μαλαισία και η Mercosur, μια ομάδα που περιλαμβάνει τη Βραζιλία και την Αργεντινή. Περισσότερες τέτοιες συμφωνίες βρίσκονται στα σκαριά, προς εκνευρισμό των αγροτών. Ωστόσο, αν οι δύο γίγαντες της παγκόσμιας οικονομίας πάψουν να ενστερνίζονται το ελεύθερο εμπόριο, η Ευρώπη θα χρειαστεί νέους εταίρους.

© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com

Διαβάστε επίσης

Ελληνικό: Μάχη των Δήμων στο ΣτΕ για τη μαρίνα Αγίου Κοσμά

Αχιλλέας Κωνσταντακόπουλος: Οι νέες επενδύσεις του “Mr Costa Navarino”

Γερμανία: Πώς θα αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της “σκοτεινής άπνοιας”