Γιατί οι άνω των 55 είναι η νέα προβληματική γενιά

Οι λέξεις «κοινότητα συνταξιούχων» φέρνουν στο μυαλό εικόνες από πολυθρόνες, μαγειρεμένο φαγητό και ατελείωτες ώρες τηλεόρασης. Η Latitude Margaritaville, μια κοινότητα που χτίζεται κοντά στο Hilton Head Island στη Νότια Καρολίνα, τις διαψεύδει μία προς μία. «Το περασμένο Σαββατοκύριακο έγινε ένα πάρτι με χλαμύδες», λέει η Lynette, μια κάτοικος. «Είχαμε και ζωντανή μουσική κι έγινε χαμός». Η Barbie, μια άλλη από τις «πρέσβειρες» της κοινότητας (κάτοικοι που προσλαμβάνονται από τους κατασκευαστές για να βοηθήσουν να «πουλήσουν» την κοινότητα σε πιθανούς νέους πελάτες), συγκρίνει τη ζωή εκεί με το «ξεκίνημα στο κολέγιο». Τα «ποτά και τα κοκτέιλ ρέουν σε αφθονία», λέει.

Αν οι κάτοικοι της Margaritaville είναι αντιπροσωπευτικοί της ηλικιακής τους ομάδας, τα πάρτι με χλαμύδες θα είναι πολύ περισσότερα από τα θεματικά με στολές. Ενώ σήμερα οι νέοι στις πλούσιες χώρες είναι εθισμένοι στα τηλέφωνά τους, πιο αγχωμένοι από τις προηγούμενες γενιές και με λιγότερη «έφεση» στη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών ή την «τρελή» διασκέδαση, οι παππούδες τους ανήκουν σε μια γενιά, που πειραματίστηκε με το σεξ, τα ναρκωτικά και το rock’n’roll και, καθώς φτάνουν σε μεγαλύτερη ηλικία, δεν φαίνεται να εγκαταλείπουν τις παλιές τους συνήθειες.

Μεταξύ εκείνων για τους οποίους ο χρόνος έχει αρχίσει να κυλάει αντίστροφα, η χρήση – και η κατάχρηση – ναρκωτικών και αλκοόλ έχουν αυξηθεί κατακόρυφα. Και επειδή πολλοί έχουν επίσης προ πολλού διαγράψει τη συστολή ως λέξη που τους αφορά, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα εξαπλώνονται επίσης. Από το 2010, ο επιπολασμός της γονόρροιας, για να αναφέρουμε μόνο ένα από αυτά, μεταξύ των Αμερικανών ηλικίας 55 ετών και άνω έχει αυξηθεί περισσότερο από έξι φορές. «Σήμερα, οι ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας είναι πολύ πιθανότερο να υιοθετήσουν την κουλτούρα των περιστασιακών συνευρέσεων και του σεξ χωρίς προφυλακτικό, η οποία μπορεί να ενθαρρύνεται περαιτέρω από τη διαθεσιμότητα φαρμάκων για τη σεξουαλική δυσλειτουργία, την ζωή σε κοινότητες συνταξιούχων και την αυξημένη χρήση εφαρμογών γνωριμιών για ηλικιωμένους», σημειώνει η Janie Steckenrider σε άρθρο της στο Lancet.

Παρόμοιες αυξήσεις παρατηρούνται κι αλλού. Αν και κατά την τετραετία έως το 2023, ο αριθμός των νέων λοιμώξεων από σύφιλη μεταξύ των νέων ενηλίκων στην Αγγλία μειώθηκε ελαφρά, τα κρούσματα σε άτομα άνω των 65 ετών αυξήθηκαν κατά 31%. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι είχαν ήδη εκτοξευθεί κατά την προηγούμενη πενταετία. (Ευτυχώς αυτή η τάση δεν ισχύει για τον HIV, ο αριθμός των νέων μολύνσεων του οποίου μειώνεται παγκοσμίως).

Στο παρελθόν, οι πολιτικοί ανησυχούσαν ιδιαίτερα για την επαναστατική και απερίσκεπτη νεολαία. Σήμερα οι μεγαλύτεροι σε ηλικία επιβαρύνουν τις δημόσιες υπηρεσίες, προκαλούν χάος στην εθνική πολιτική και ευθύνονται για το αυξανόμενο μερίδιο των κοινωνικών προβλημάτων. Οι ηλικιωμένοι γλεντζέδες είναι πάμπολλοι: ο αριθμός των ατόμων άνω των 65 ετών αυξάνεται σε όλο τον πλούσιο κόσμο. Στη Βρετανία αποτελούν περισσότερο από το ένα πέμπτο του πληθυσμού. Είναι επίσης η ηλικιακή ομάδα που αγαπάει τη διασκέδαση. Κατά κάποιον τρόπο, όσοι είναι άνω των 55 αλλά κάτω των 75 ετών – κατά προσέγγιση, οι baby-boomers και κάποιοι από αυτούς που αναφέρονται ως «γενιά Χ» – είναι η νέα προβληματική γενιά.

Τι τους κάνει τόσο ριψοκίνδυνους; Πρώτον, η στάση τους απέναντι στο ποτό, τα ναρκωτικά και το σεξ. Σύμφωνα με την εταιρεία δημοσκοπήσεων Gallup, στις δύο δεκαετίες έως το 2023 το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 18 έως 34 ετών στην Αμερική που «υπάρχει περίπτωση να κάνουν χρήση αλκοολούχων ποτών» μειώθηκε από 72% σε 62%. Ωστόσο, μεταξύ των ατόμων άνω των 55 ετών η χρήση αλκοόλ αυξήθηκε από 49% στο 59 %.

Παρόμοιες τάσεις είναι ορατές σχεδόν παντού στον πλούσιο κόσμο. «Ενώ οι νεότεροι Αυστραλοί πίνουν σε λιγότερο επικίνδυνα επίπεδα, στους ηλικιωμένους Αυστραλούς παρατηρείται σημαντική αύξηση της επικίνδυνης κατανάλωσης αλκοόλ», ανέφερε το 2022 το Alcohol and Drug Foundation, μια αυστραλιανή φιλανθρωπική οργάνωση. Η αλλαγή ήταν τέτοια που οι ηλικιωμένοι Αυστραλοί είναι πλέον πιθανότερο να πίνουν σε επικίνδυνα επίπεδα από ό,τι οι υπόλοιποι γενικά. Στη Γαλλία η κατανάλωση αλκοόλ έχει μειωθεί σε όλες τις ομάδες τα τελευταία χρόνια, αλλά οι νέοι είναι αυτοί που το εγκαταλείπουν περισσότερο. «Βλέπουμε μια μείωση της κατανάλωσης κρασιού από γενιά σε γενιά μέσα στις οικογένειες», δήλωσε ο Bernard Farges, επικεφαλής της ομάδας της βιομηχανίας οινοπαραγωγών της Γαλλίας, σε συνέντευξή του στην οικονομική εφημερίδα Les Echos.

Ό,τι ισχύει για το αλκοόλ ισχύει και για άλλες ουσίες που αλλοιώνουν το μυαλό. Στην Αμερική η χρήση κάνναβης έχει αυξηθεί απότομα μεταξύ των μεγαλύτερων ηλικιών – ίσως αναμενόμενα, δεδομένου ότι είναι πλέον νόμιμη στην πλειονότητα των πολιτειών και η γενιά των baby-boomers έκανε τη μεγαλύτερη χρήση κάνναβης όταν ήταν νεαρή. (Τόσο ο Barack Obama, μέλος της «Choom Gang» στο λύκειο, όσο και η Kamala Harris, πιο πρόσφατα, παραδέχτηκαν ότι έκαναν χρήση σε νεαρή ηλικία).

Ωστόσο η τάση είναι σχεδόν εξίσου δραματική και αλλού. Στην Ισπανία το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 55-64 ετών, που αναφέρουν ότι έκαναν χρήση κοκαΐνης τον τελευταίο χρόνο έχει οκταπλασιαστεί μέσα σε 15 χρόνια. Στην Αγγλία άνθρωποι που έχουν περάσει τα 50 τους χρόνια «ξαναρχίζουν να παίρνουν όπως παλιά» στα φεστιβάλ, λέει η Fiona Measham, ακαδημαϊκός στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ που μελετά τη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ.

Μετά υπάρχει και το σεξ. Τα ποσοστά διαζυγίων στον πλούσιο κόσμο γενικά μειώνονται (σε μεγάλο βαθμό επειδή πολύ λιγότεροι άνθρωποι παντρεύονται εξ αρχής και όσοι παντρεύονται τείνουν να περιμένουν αρκετά μέχρι να βρουν το ταίρι τους). Ωστόσο, αυξάνονται μεταξύ των συνταξιούχων. Το 2022 περισσότερα ιαπωνικά ζευγάρια χώρισαν μετά από τουλάχιστον 20 χρόνια γάμου από ό,τι ποτέ άλλοτε, παρόλο που τα ποσοστά έχουν μειωθεί μεταξύ των νεότερων ομάδων. Περισσότεροι από ένας στους τέσσερις Αμερικανούς άνω των 60 ετών ζουν μόνοι τους. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι κάνουν λιγότερο σεξ. Μια μελέτη από τις Κάτω Χώρες διαπίστωσε ότι το ποσοστό των ατόμων άνω των 75 ετών που αναφέρουν ότι είναι σεξουαλικά ενεργοί έκανε άλμα από 16% το 2014 σε 27% λιγότερο από μια δεκαετία αργότερα.

Η συμπεριφορά των boomers έρχεται σε εντυπωσιακή αντίθεση με εκείνη των παιδιών τους, τα οποία αποδεικνύονται εκπληκτικά ήρεμα. Βέβαια πρόκειται για μια γενιά που ήταν ανέκαθεν χαοτική. Και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, οι baby-boomers και στη συνέχεια η γενιά X γεννήθηκαν από γονείς που είχαν βιαστεί να βγουν από τον πόλεμο και να εισέλθουν στην ευημερία τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, παντρεύτηκαν νέοι, έκαναν παιδιά νωρίς και τα μεγάλωσαν με την ελάχιστη δυνατή προσοχή. Μεγάλωσαν αναπνέοντας τις αναθυμιάσεις της μολυβδούχας βενζίνης (που για πολύ καιρό συνδεόταν με την παρορμητική συμπεριφορά) και βλέποντας τα κοινωνικά ήθη να καταρρέουν. Είχαν πρόσβαση στην αντισύλληψη, την άμβλωση και την ποπ μουσική.

Μπορεί ωστόσο να υπάρχουν και πιο συγκεκαλυμένες τάσεις. Αρχικά, όσοι συνταξιοδοτούνται σήμερα είναι πολύ πλουσιότεροι από ό,τι στο παρελθόν. Το 1993 μόλις οι μισοί από τους άνω των 65 ετών στη Βρετανία είχαν δικό τους σπίτι. Τώρα έχουν τα τρία τέταρτα. Δεύτερον, έχουν πλέον λιγότερες ευθύνες. Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, καθώς η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας αυξήθηκε, οι παππούδες και οι γιαγιάδες ανέλαβαν περισσότερη φροντίδα των παιδιών. Ωστόσο, την τελευταία δεκαετία τα ποσοστά γεννήσεων έχουν πέσει κατακόρυφα, πράγμα που σημαίνει ότι περισσότεροι ηλικιωμένοι δεν έχουν καθόλου παιδιά ή εγγόνια, κι όσοι έχουν, μπορεί να αναμένεται να κάνουν λιγότερα τώρα απ’ ό,τι στο παρελθόν. Η επί πληρωμή παιδική φροντίδα έχει επεκταθεί και σε ορισμένες χώρες η κυβέρνηση παρέχει επιδοτούμενες θέσεις σε βρεφονηπιακούς σταθμούς. Στις Κάτω Χώρες, για παράδειγμα, μόλις το 2% των παππούδων και γιαγιάδων δηλώνουν ότι πρέπει να παρέχουν «εντατική» φροντίδα των παιδιών, το οποίο μεταφράζεται σε περισσότερο χρόνο για ποτό.

Ποιες είναι οι συνέπειες όλων αυτών; Όταν η νεανική υπερβολή αυξάνεται, συχνά θεωρείται σύμβολο κοινωνικής παρακμής. Λιγότεροι άνθρωποι ανησυχούν για τις «ατασθαλίες» των γονέων τους παρά το αντίθετο. Παρομοίως, οι κυβερνητικές έρευνες για την κατανάλωση αλκοόλ, τον τζόγο, το κάπνισμα και οι εκπαιδευτικές εκστρατείες που αποσκοπούν στο να τα σταματήσουν επικεντρώνονται στη νεολαία. Η αμερικανική Substance Abuse and Mental Health Services Administration, η οποία ερευνά τη χρήση ναρκωτικών στη χώρα, χωρίζει τις μελέτες της σε δύο ομάδες: στους νέους κάτω των 25 ετών και στους υπόλοιπους. Στην πραγματικότητα όμως, όπως μπορούν να διαπιστώσουν ξεκάθαρα οι θεατές του «Shameless», μιας τηλεοπτικής σειράς που εκτυλίσσεται στο Σικάγο (αν και βασίζεται σε βρετανική σειρά) για έναν μεσήλικα μεθύστακα, η ανέμελη ζωή έχει κόστος, τόσο για τα άτομα όσο και για την κοινωνία γενικότερα.

Οι πρόσφατα «εργένηδες» ηλικιωμένοι -ίσως εκείνοι που παρακολουθούν τα πάρτι με χλαμύδες στο Margaritaville – μπορεί να χρειαστεί να θυμηθούν, ή ίσως και να πληροφορηθούν για πρώτη φορά, πόσο εύκολα μπορούν να εξαπλωθούν οι λοιμώξεις. «Όλο και περισσότεροι εμπλέκονται σε ερωτικές σχέσεις μόνιμες ή κυρίως περιστασιακές», λέει η Imara Canady, του AIDS Healthcare Foundation, μιας φιλανθρωπικής οργάνωσης που ξεκίνησε πρόσφατα μια διαφημιστική εκστρατεία που ενθαρρύνει τους ηλικιωμένους να εξετάζονται για HIV και άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.

Τα ναρκωτικά στη μέση ηλικία έχουν επίσης συνέπειες. Το 2022, στην Αγγλία και την Ουαλία οι θάνατοι ατόμων άνω των 50 ετών αποτελούσαν περισσότερο από το ένα τρίτο όλων των θανάτων από κατάχρηση ναρκωτικών, από μόλις 13% δύο δεκαετίες πριν. Πολλοί από αυτούς που πεθαίνουν προέρχονται από μία όλο και πιο φθίνουσα ομάδα ηλικιωμένων τοξικομανών ηρωίνης, οι οποίοι κάνουν χρήση δεκαετίες, αλλά όχι όλοι. Οι θάνατοι που προκαλούνται από κοκαΐνη είναι πλέον πολύ περισσότεροι μεταξύ των ηλικιωμένων παρά μεταξύ των νέων. Κατά την τετραετία έως το 2022, 38 άνθρωποι άνω των 50 ετών πέθαναν από υπερβολική δόση έκστασης – ένα ναρκωτικό που συνήθως συνδέεται με την εφηβική rave κουλτούρα του. Η κα Measham από το Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ διευθύνει επίσης μια φιλανθρωπική οργάνωση που παρέχει σετ εξέτασης καθαρότητας για να βεβαιωθούν οι χρήστες ότι τα παράνομα ναρκωτικά τους δεν είναι μολυσμένα. Λέει ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ravers είναι συχνά λιγότερο προσεκτικοί από τους νέους. «Οι νεότεροι αναζητούν πληροφορίες ή συμβουλές», προσθέτει. «Οι μεγαλύτεροι φαίνεται να μην πιστεύουν ότι τους χρειάζεται».

Οι μολύνσεις και οι πρόωροι θάνατοι είναι μόνο μερικά από τα πιο εμφανή προβλήματα. Μια μειοψηφία απερίσκεπτων ηλικιωμένων γίνονται ακόμα πιο επικίνδυνοι, καθώς αποτελούν ένα αυξανόμενο ποσοστό ατόμων που συλλαμβάνονται και καταδικάζονται για εγκλήματα. Είναι γνωστό ότι στις φυλακές της Αμερικής ο αριθμός των ηλικιωμένων κρατουμένων αυξάνεται συνεχώς. Αυτό που είναι λιγότερο κατανοητό είναι ότι αυτή η τάση δεν οφείλεται αποκλειστικά στη γήρανση των κρατουμένων μέσα στις φυλακές. Τον τελευταίο καιρό, οι ηλικιωμένοι αποτελούν όλο και μεγαλύτερο ποσοστό μεταξύ των προσφάτως καταδικασθέντων εγκληματιών. Σύμφωνα με στοιχεία του FBI, από το 1992 έως το 2022, μεταξύ των συλληφθέντων ανδρών, το ποσοστό των ατόμων άνω των 50 ετών τριπλασιάστηκε, από 5% σε 15%. Σε απόλυτους αριθμούς, ο αριθμός αυξήθηκε κατά σχεδόν 40%, τη στιγμή που οι συλλήψεις άλλων ηλικιακών ομάδων μειώθηκαν. Παρόμοιες τάσεις παρατηρούνται και σε άλλες χώρες.

Παράλληλα, οι ηλικιωμένοι φαίνονται κατά κάποιο τρόπο πιο επιρρεπείς στην πολιτική βία. Πριν από μια γενιά, η ιδέα ότι οι συνταξιούχοι καταλαμβάνονταν από καταστροφική μανία ήταν γελοία. Ωστόσο, όταν τον Αύγουστο του 2024 ξέσπασαν ταραχές σε όλη την Αγγλία κατά της μετανάστευσης, ένας από τους συλληφθέντες στο Λίβερπουλ ήταν ο William Nelson Morgan, ένας 69χρονος παππούς. Κατά την ακροαματική διαδικασία στο δικαστήριο, αφηγήθηκε ότι φώναζε στους αστυνομικούς που τον συνέλαβαν: «Είμαι 70 ετών, γαμώτο». Ο αστυνομικός του ανταπάντησε: «Και γιατί συμμετέχεις στη διαδήλωση;» Παρομοίως, από τους συλληφθέντες και κατηγορούμενους μετά τις ταραχές στην Ουάσιγκτον, στις 6 Ιανουαρίου 2021, σχεδόν οι μισοί ήταν άνω των 40 ετών, και ο γηραιότερος 81 ετών. Από τις γυναίκες που συνελήφθησαν (αν και αριθμητικά λιγότερες), το ένα τρίτο ήταν γύρω στα 50, ξεπερνώντας κατά πολύ οποιαδήποτε άλλη ηλικιακή ομάδα.

Ίσως όλα αυτά να οφείλονται στο γεγονός ότι οι baby-boomers τείνουν να είναι μια δυστυχισμένη ομάδα. Οι έρευνες δείχνουν ότι είναι πιο απαισιόδοξοι για το μέλλον από ό,τι οι νέοι σχεδόν παντού. Οι άνθρωποι ανέκαθεν γινόταν πιο απαισιόδοξοι καθώς γερνούσαν, ωστόσο υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι αυτή η γενιά είναι ιδιαίτερα -και περίεργα- «κακοδιάθετη». Μια μελέτη του Pew, ενός κέντρου μελετών, που δημοσιεύθηκε πριν από μια δεκαετία, διαπίστωσε ότι «όσον αφορά τις εκτιμήσεις για την ποιότητα ζωής, τα στοιχεία δείχνουν ότι, σε σύγκριση με άλλες ηλικιακές ομάδες, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι boomers είναι γενικά περισσότερο δυσαρεστημένοι». Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δεν φαίνεται να σηματοδοτούν βελτιώσεις. Επιπλέον, ορισμένα μάλλον πιο σκληρά δεδομένα υποδηλώνουν ότι οι baby-boomers (και η Γενιά X) είναι στην ουσία δυστυχισμένες γενιές. Τα βρετανικά στοιχεία δείχνουν, για παράδειγμα, ότι κατά τη δεκαετία έως το 2023, τα ποσοστά αυτοκτονιών αυξήθηκαν απότομα για τα άτομα ηλικίας 45 έως 65 ετών, ενώ μειώθηκαν για τους μεγαλύτερους και τους νεότερους.

Προφανώς και δεν ευημερούν όλοι στα γηρατειά. Παρόλο που οι baby-boomers τα πάνε οικονομικά καλά στο σύνολό τους – κατέχουν το μισό πλούτο στην Αμερική, σύμφωνα με την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ – πολλοί αισθάνονται ότι δεν έχουν πλέον αρκετά χρήματα για τις ανάγκες τους. Οι άνθρωποι άνω των 60 ετών στην Αμερική ευθύνονται για περισσότερο από το ένα τέταρτο των κατασχέσεων, από μόλις έναν στους δέκα πριν από 20 χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία της Fed της Νέας Υόρκης, παρόμοια αύξηση έχει σημειωθεί και στις πτωχεύσεις,. Όλα αυτά τα διαζύγια κοστίζουν ακριβά.

Η άλλη πλευρά του να χρειάζεται να προσέχεις λιγότερο τα εγγόνια είναι ότι υπάρχουν λιγότερα παιδιά για να κρατούν συντροφιά στη γιαγιά και τον παππού. «Οι απομονωμένοι και μοναχικοί ηλικιωμένοι παραμένουν περισσότερο στα νοσοκομεία, παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά επείγουσας νοσηλείας και επανανοσηλείας και είναι πιθανότερο να εισαχθούν νωρίτερα σε ιδρύματα ή μονάδες νοσηλείας», ανέφερε μελέτη που δημοσιεύθηκε από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πολιτικής και Έρευνας για την Κοινωνική Πρόνοια, ένα κέντρο μελετών με έδρα τη Βιέννη, το 2022.

Όλα αυτά είναι αρκετά για να στραφεί κάποιος στο αλκοόλ. Όταν ο Jimmy Buffett έγραψε το «Margaritaville» το 1977, ήταν μόλις 31 ετών. Φαίνεται δίκαιο να πούμε ότι δεν θα μπορούσε να έχει συνειδητοποιήσει τι πυροδοτούσε. Το τραγούδι είναι ένας γλυκόπικρος θρήνος για τη ζωή ενός αλήτη της παραλίας, που αναζητάει παρηγοριά στο αλκοόλ. «Αλλά υπάρχει αλκοόλ στο μπλέντερ/ Και σύντομα θα αποδώσει/ Αυτό το παγωμένο παρασκεύασμα/ Που με βοηθάει να κρατηθώ». Ο Buffett πέθανε το 2023, σε ηλικία 76 ετών. Σήμερα, όμως, το Margaritaville είναι ένα πραγματικό μέρος και με άλλα πολλά σαν κι αυτό. Είναι μια αλυσίδα μπαρ, ένα θέρετρο διακοπών και τώρα, το πιο σχετικό, μια ομάδα τριών κοινοτήτων για συνταξιούχους: υπάρχουν δύο στη Φλόριντα και μία στη Νότια Καρολίνα. Είναι ένα μέρος που αντιπροσωπεύει ίσως καλύτερα τις φιλοδοξίες της γενιάς των baby-boomers κατά τη συνταξιοδότησή τους.

Στο μεγαλύτερο μέρος της μεταπολεμικής περιόδου η εγκληματικότητα, ο αλκοολισμός, τα ναρκωτικά και η εγκυμοσύνες αυξάνονταν μεταξύ των νέων. Κάποια στιγμή, σταμάτησαν. Οι γενιές που γερνούν τώρα επονείδιστα, έζησαν επονείδιστα στα νιάτα τους και στη μέση ηλικία. Αν τώρα συμπεριφέρονται άσχημα, κανείς δεν μπορεί να κάνει κάτι γι’ αυτό. Αν επιλέγουν να ξεφαντώσουν σε πάρτι με χλαμύδες, κανείς δεν θα τους σταματήσει. Εκτός, τελικά, από τον χρόνο.

© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com

Διαβάστε επίσης

Διπλό μπόνους για τους μετόχους: Το μεγάλο στοίχημα των ελληνικών τραπεζών

Από την πανώλη στα θερμοκήπια: Χρυσή ευκαιρία των αγροτών τα 300 εκατ.

Ξεκινά ο διαγωνισμός που θα βάλει τη Chevron στις έρευνες υδρογονανθράκων