THEPOWERGAME
Το Bayt al-Hikma, ή ο Οίκος της Σοφίας, στη Βαγδάτη, εμφανίστηκε τον ένατο αιώνα -πριν από την Accademia dei Lincei στη Ρώμη, που θεωρείται ευρέως η πρώτη ακαδημία επιστημών. Οι αδελφοί Banu Musa, γιοι ενός αστρονόμου στη Βαγδάτη, δημιούργησαν εκεί την πρώτη μηχανή με αποθηκευμένο πρόγραμμα, ενώ επιστημονικά εγχειρίδια από το ινστιτούτο μεταφράστηκαν και έφτασαν έως και την Ευρώπη.
Το ινστιτούτο ήταν το αποκορύφωμα της Χρυσής Εποχής του Ισλάμ. Στη συνέχεια, κατά την πολιορκία της Βαγδάτης το 1258, οι Μογγόλοι το κατέστρεψαν και πέταξαν όλα τα χειρόγραφα στον Τίγρη. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις στη Μέση Ανατολή μειώθηκαν και δεν επέστρεψαν ποτέ στα επίπεδα εκείνης της Χρυσής Εποχής. Από όλα τα βραβεία Νόμπελ για τις επιστήμες που έχουν απονεμηθεί από το 1901, μόνο δύο έχουν αποδέκτες από την περιοχή.
Οι κυβερνήτες του Κόλπου θέλουν να πετύχουν κάτι καλύτερο από αυτό στο μέλλον. Επιθυμώντας να διαφοροποιήσουν τις οικονομίες τους από τα ορυκτά καύσιμα, οι κυβερνήσεις του Κατάρ, της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) στρέφονται στην επιστημονική έρευνα.
Τον Φεβρουάριο του 2024 τα ΗΑΕ εγκαινίασαν μια πολιτική για την επιστήμη, την τεχνολογία και την καινοτομία και, επτά μήνες αργότερα, εγκαινίασαν το Εθνικό Πανεπιστήμιο του Ντουμπάι, το οποίο λειτουργεί με γνώμονα την έρευνα. Στη Σαουδική Αραβία, ο Muhammad bin Salman, ο πρίγκιπας διάδοχος του θρόνου, εγκαινίασε μια ανανεωμένη στρατηγική για το Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας του βασιλιά Αμπντάλα (KAUST), το επιστημονικό κέντρο του βασιλείου, η οποία έχει ως πρότυπο τα δυτικά πανεπιστήμια, επικεντρωμένη στην έρευνα και ευθυγραμμισμένη με το οικονομικό του σχέδιο «Όραμα 2030». Το βασίλειο συνήψε επίσης συμφωνία συνεργασίας με τη Βρετανία. Η τρίτη εθνική στρατηγική του Κατάρ, η οποία καλύπτει την εξαετία έως το 2030, περιλαμβάνει στόχους για τις ευρεσιτεχνίες, τις δημοσιεύσεις και τις δαπάνες για Ε&Α από τα επιστημονικά ιδρύματα και τον ιδιωτικό τομέα.
Επί του παρόντος τα ΗΑΕ δαπανούν μόλις το 1,5% του ΑΕΠ τους για Ε&Α, το Κατάρ μόνο το 0,7% και η Σαουδική Αραβία το 0,5% (βλ. διάγραμμα 1), ποσοστά που υπολείπονται κατά πολύ του μέσου όρου του 2,7% μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η περιοχή δεν ακολουθεί την προσέγγιση της «ολοκληρωμένης λύσης» και δεν κατανέμει τη χρηματοδότησή της σε κάθε πιθανό έργο, λέει η Sarah al-Amiri, πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου των Εμιράτων και υφυπουργός Δημόσιας Εκπαίδευσης των ΗΑΕ.
Παρ’ όλα αυτά, η Αρχή Έρευνας, Ανάπτυξης και Καινοτομίας της Σαουδικής Αραβίας, που συστάθηκε το 2021, ελπίζει, μέχρι το 2040, να επενδύσει το 2,5% του ΑΕΠ του βασιλείου στην έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία. Οι αξιωματούχοι του Κατάρ σχεδιάζουν, μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας, να διπλασιάσουν τα τρέχοντα επίπεδα δαπανών της χώρας τους, με τα τρία πέμπτα περίπου να προέρχονται από τις επιχειρήσεις. Η Ε&Α δεν είναι πλέον απλώς ένα «nice-to-have», λέει ο Hilal Lashuel, νευροεπιστήμονας και σύμβουλος της Sheikha Moza, της προέδρου του Qatar Foundation, ενός φορέα που επιβλέπει τα πανεπιστήμια και την επιστημονική έρευνα της χώρας.
Η νέα προσέγγιση του Κόλπου για την ανάπτυξη της επιστημονικής και τεχνολογικής του υπεροχής έχει τρία διακριτά χαρακτηριστικά: εστίαση στα εγχώρια προβλήματα, προτίμηση στην εφαρμοσμένη έρευνα και προσεκτική επιλογή των διεθνών συνεργασιών. Οι ερευνητές στην περιοχή επικεντρώνονται σε πρακτικά θέματα, όπως η επισιτιστική ασφάλεια, η ενεργειακή απόδοση και η υγεία. Οι επιστήμονες του KAUST, για παράδειγμα, χρησιμοποιούν την ινώδη δομή του μανιταριού Πλευρώτους Οστρεώδης για να δημιουργήσουν μια μεμβράνη που μπορεί ταυτόχρονα να απορροφά το πετρέλαιο και να απωθεί το νερό, μια ανακάλυψη χρήσιμη για τη διαχείριση των πετρελαιοκηλίδων.
Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Khalifa των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων επικεντρώνονται στις μεμβράνες γραφενίου για τη βελτίωση της αφαλάτωσης του νερού. Στην πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης στο Άμπου Ντάμπι, οι επιστήμονες ανέπτυξαν νανοσωματίδια που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τη θεραπεία μιας επιθετικής μορφής καρκίνου του μαστού, του πιο συχνά διαγνωσμένου καρκίνου στον Κόλπο.
«Προτεραιότητά μας είναι να έχουμε αντίκτυπο στη χώρα», λέει ο δρ Lashuel και αναφέρει το παράδειγμα των σπάνιων ασθενειών, όπου, μέχρι τώρα, ο Κόλπος έχει επικεντρωθεί αποκλειστικά στον εντοπισμό των γονιδίων που συμβάλλουν στην πρόκλησή τους. Αυτά τα γονίδια έχουν στη συνέχεια μελετηθεί περαιτέρω από ερευνητές αλλού, αλλά τώρα, λέει, οι επιστήμονες του Κόλπου θα αναζητήσουν τρόπους να χρησιμοποιήσουν αυτές τις ανακαλύψεις για την ανάπτυξη φαρμάκων ή εταιρειών στην περιοχή.
Οι εμπορικές επιτυχίες δεν είναι άγνωστες: το ερευνητικό κέντρο γραφενίου του Πανεπιστημίου Khalifa συνεργάστηκε με έναν ελβετικό κατασκευαστή σωλήνων για την παρασκευή αγωγών υψηλής απόδοσης για πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Ωστόσο, υπάρχουν περιθώρια για πολλά περισσότερα. Στη Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, οι δεσμοί μεταξύ πανεπιστημίων και εταιρειών -συμπεριλαμβανομένων εκείνων όπως η Aramco, ο πετρελαϊκός γίγαντας, και η SABIC, η πρωταθλήτρια χημικών- αντιστοιχούν μόνο στο 2% της επιστημονικής παραγωγής (βλ. διάγραμμα 2), σε σύγκριση με τον μέσο όρο του 6% για τις χώρες του ΟΟΣΑ.
Γνωρίζοντας, ωστόσο, ότι μεταξύ του ακαδημαϊκού χώρου και των επιχειρήσεων εξακολουθούν να υπάρχουν κενά, οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν με πρωτοβουλίες, όπως το Συμβούλιο Έρευνας, Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Κατάρ. « Ο ιδιωτικός τομέας πρέπει να διδαχθεί τη νοοτροπία της Ε&Α. Είναι κάτι που λείπει», λέει ο Abeer al-Hammadi, διευθυντής του κέντρου καινοτομίας στο Πανεπιστήμιο Hamad Bin Khalifa του Κατάρ. Στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα η κυβέρνηση βοηθά τις εταιρείες να αξιολογήσουν πού θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία καλύτερα. Για την επιτάχυνση της προόδου έχει συναφθεί συμφωνία χρηματοδότησης ύψους 5 δισ. ντιράμ (1,4 δισ. δολάρια) με την Τράπεζα Ανάπτυξης των Εμιράτων. Ο Hassan Arafat του Πανεπιστημίου Khalifa, ο οποίος ηγείται του Κέντρου Έρευνας και Καινοτομίας για το γραφένιο και τα δισδιάστατα υλικά, λέει ότι οι εταιρείες στην περιοχή εισήγαγαν επί μακρόν τεχνολογία μέσω αδειών χρήσης και δικαιόχρησης. Η οικοδόμησή της από το μηδέν είναι μια «τεράστια αλλαγή», δηλώνει.
Οι αξιωματούχοι των Εμιράτων, του Κατάρ και της Σαουδικής Αραβίας θέλουν επίσης να βελτιώσουν τις συνεργασίες με το εξωτερικό. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα πρέπει πλέον να θεωρούνται απλώς μια δεξαμενή εύκολα διαθέσιμων κεφαλαίων για τα δυτικά πανεπιστήμια. «Θέλουμε ισότιμη συμμετοχή και οφέλη», λέει η κ. Hammadi.
Οι αρχές του Κόλπου έχουν μάθει από τα λάθη του παρελθόντος. Πριν από δύο δεκαετίες το Κατάρ και τα ΗΑΕ έφεραν πανεπιστήμια όπως το Carnegie Mellon και το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης για να δημιουργήσουν πανεπιστημιουπόλεις στην Ντόχα και το Αμπού Ντάμπι. Το 2015 τα ΗΑΕ ανακοίνωσαν μια επιστημονική και τεχνολογική πολιτική που κάλυπτε 100 εθνικές πρωτοβουλίες και είχε προϋπολογισμό άνω των 82 δισ. δολαρίων. Κάποια στιγμή τα ΗΑΕ φιλοξενούσαν το ένα πέμπτο όλων των διεθνών πανεπιστημιακών παραρτημάτων. Η Σαουδική Αραβία δημιούργησε συνεργασίες με πάνω από 24 πανεπιστήμια, συμπεριλαμβανομένης εκείνης μεταξύ του Imperial College του Λονδίνου και του KAUST. Μεταξύ 2008 και 2014 η Σαουδική Αραβία διέθεσε περισσότερα από 6 δισ. δολάρια για την επιστημονική της πολιτική.
Παρά τις επενδύσεις, οι οικονομίες του Κόλπου δεν μεταμορφώθηκαν. Το Ινστιτούτο Επιστήμης και Τεχνολογίας Masdar, για παράδειγμα, δημιουργήθηκε το 2007 με την ελπίδα ότι θα γινόταν, με τη βοήθεια του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, παγκόσμιος ηγέτης στην έρευνα για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Μια δεκαετία αργότερα το ακαδημαϊκό του σκέλος καταργήθηκε και το υπόλοιπο συγχωνεύτηκε με το Ινστιτούτο Πετρελαίου και έγινε μέρος του νεοσύστατου Πανεπιστημίου Khalifa.
Σε κάθε περίπτωση, τέτοιες συνεργασίες είναι πιο παρακινδυνευμένες στη σύγχρονη εποχή, που περιπλέκεται από γεωπολιτικές διαμάχες. Τον Φεβρουάριο το Πανεπιστήμιο Texas A&M ανακοίνωσε αιφνιδιαστικά ότι κλείνει την πανεπιστημιούπολή του στην Ντόχα, η οποία ήταν κερδοφόρα και λειτουργούσε για πάνω από δύο δεκαετίες. Οι φοιτητές και οι ερευνητές βρίσκονται τώρα σε κατάσταση αβεβαιότητας. Το κλείσιμο άφησε μια «μεγάλη σκιά» πάνω από τέτοιες ξένες συνεργασίες, ειδικά με την Αμερική, λέει ένας ακαδημαϊκός.
Συνεπώς, τα εγχώρια πανεπιστήμια βρίσκονται πλέον πολύ ψηλότερα στην ατζέντα του Κόλπου. Ένα μεγάλο ποσοστό των ακαδημαϊκών σε αυτά τα πανεπιστήμια εξακολουθεί να προέρχεται από το εξωτερικό, οπότε, για να αντισταθμίσουν τους κινδύνους στις προσπάθειες οικονομικού μετασχηματισμού τους, οι ηγέτες της περιοχής θέλουν όλο και περισσότερο να φέρουν πίσω περισσότερους Άραβες επιστήμονες από κορυφαία παγκόσμια πανεπιστήμια.
Παράλληλα, διαφοροποιούν τους ερευνητικούς εταίρους τους. Τα πανεπιστήμια των ΗΑΕ επιδιώκουν συνεργασίες με ευρωπαϊκά κέντρα, όπως το CERN στη Γενεύη, το μεγαλύτερο εργαστήριο σωματιδιακής φυσικής στον κόσμο. Ο κορυφαίος συνεργάτης της Σαουδικής Αραβίας το 2024, όπως μετρήθηκε με βάση συνυπογραφείσες έρευνες, ήταν η Κίνα, πολύ πιο μπροστά από την Αμερική. Ο μεγαλύτερος εταίρος του KAUST ήταν η Κινεζική Ακαδημία Επιστημών. Οι αξιωματούχοι των Εμιράτων λένε ότι η Κίνα υπήρξε ένθερμος συνεργάτης, ιδίως λόγω της επιθυμίας της να παγκοσμιοποιήσει το εκπαιδευτικό της σύστημα. Οι Κινέζοι είναι πρόθυμοι να φέρουν περισσότερους πόρους και ταλέντα στο τραπέζι απ’ ό,τι οι Αμερικανοί και οι συνεργασίες δεν συνοδεύονται από «τιμολόγιο ή λογαριασμό», λέει ένας καθηγητής σε πανεπιστήμιο των Εμιράτων.
Η προσέγγιση του Κόλπου στην έρευνα μπορεί να μην αποφέρει τη διεθνή αναγνώριση των θεμελιωδών επιστημονικών ανακαλύψεων, παρ’ όλο που ο όγκος των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και των ερευνητικών αναφορών που προέρχονται από την περιοχή αυξάνεται (βλ. διάγραμμα 3). Ωστόσο, η τεχνοκρατική προσέγγιση θα μπορούσε να λύσει τα προβλήματά της, λέει ο Khaled Machaca, φυσιολόγος στο κέντρο Weill Cornell Medicine του Κατάρ. Υπό αυτήν την έννοια, η μεγαλύτερη συμβολή του Κόλπου στην παγκόσμια επιστήμη θα μπορούσε να είναι η πιο δυναμική προσέγγισή του στην έρευνα και την καινοτομία.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Διαβάστε επίσης
Ελληνική ακτοπλοΐα: Έως 4 δισ. το κόστος της “πράσινης μετάβασης”
Η Κρήτη στους κορυφαίους προορισμούς του TripAdvisor για το 2025
Ποιες περιοχές προστίθενται στο Εξοικονομώ 2025
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
