Αν πρέπει να αυξήσετε τους φόρους, αυξήστε τον ΦΠΑ

Τα κράτη του πλούσιου κόσμου γίνονται όλο και μεγαλύτερα και λιγότερο αποτελεσματικά -και οι δυνάμεις που είναι η αιτία δεν μπορούν εύκολα να αντιστραφούν. Οι κυβερνήσεις φροντίζουν τον γηράσκοντα πληθυσμό και καταπολεμούν τη μισθολογική ανισότητα, μοιράζοντας περισσότερες συντάξεις και επιδόματα. Από το 1980 έως το 2022 οι κοινωνικές δαπάνες στις πλούσιες χώρες, βάσει των διαθέσιμων στοιχείων, αυξήθηκαν από 14% σε 21% του ΑΕΠ.

Ωστόσο, οι πολιτικοί δεν φάνηκαν διατεθειμένοι να αυξήσουν τους φόρους για να συμβαδίσουν, ενώ σε πολλές περιπτώσεις τους μείωσαν. Συνεπώς, ο δανεισμός έχει εκτοξευθεί στα ύψη και, για να πληρωθούν οι λογαριασμοί, οι δημόσιες υπηρεσίες έχουν συμπιεστεί. Ως αποτέλεσμα, πολλές κρατικές υπηρεσίες καταρρέουν. Σε ορισμένα μέρη του Καναδά τα παιδιά περνούν τόσο χρόνο στη λίστα αναμονής για τον παιδικό σταθμό, όσο και στον ίδιο τον παιδικό σταθμό. Η Βρετανία αποφυλακίζει πρόωρα κατάδικους επειδή δεν έχει αρκετές φυλακές, ενώ λιγότερα από τα δύο τρίτα των υπεραστικών τρένων της Γερμανίας εκτελούν δρομολόγια στην ώρα τους.

Ο Economist υποστηρίζει εδώ και καιρό ότι οι ηλικίες συνταξιοδότησης θα πρέπει να αυξάνονται με το προσδόκιμο ζωής. Ωστόσο, ακόμα και με αυτήν την πολιτική, η αναλογία συνταξιούχων προς εργαζόμενους μπορεί να αυξηθεί απλώς και μόνο επειδή οι ηλικιωμένοι είναι τόσοι πολλοί. Σε κάθε περίπτωση, η τρομερή δύναμη ψήφου των ηλικιωμένων καθιστά δύσκολο το να σταματήσει η αύξηση των παροχών τους. Παρομοίως, η προοδευτική φορολογία και οι προσαυξήσεις εισοδήματος για τους χαμηλόμισθους επιφέρουν μεγαλύτερη αναδιανομή όταν η ανισότητα των μισθών πριν από τη φορολογία αυξάνεται. Αν θέλουν να εκλεγούν, οι πολιτικοί θα αγωνιστούν για να περιορίσουν τον λογαριασμό της κοινωνικής πρόνοιας. Αν θέλουν να αποφύγουν την κατάρρευση των δημόσιων υπηρεσιών -ή τις δημοσιονομικές κρίσεις- θα πρέπει, αντίθετα, να πληρώσουν για μεγαλύτερη κυβέρνηση αυξάνοντας τους φόρους. Η επιλογή που είναι και εφικτή και όχι πολύ επιζήμια οικονομικά είναι η φορολόγηση της κατανάλωσης με αύξηση του ΦΠΑ.

Τα καλά νέα είναι ότι η μεγαλύτερη αναδιανομή δεν χρειάζεται να συντρίψει τον καπιταλισμό. Σε αντίθεση, ας πούμε, με την πρόσληψη δημόσιων υπαλλήλων ή την εθνικοποίηση βιομηχανιών, η αφαίρεση μετρητών από τον Πέτρο για να πληρωθεί ο Παύλος είναι μια σχετικά ελαφριά οικονομική πολιτική. Αν η παροχή βοήθειας αποτελεί τον μισό προϋπολογισμό μιας κυβέρνησης, για παράδειγμα, μπορεί να διαπιστώσει ότι δαπανά το 40% του ΑΕΠ, αλλά απασχολεί μόνο το 20% των εργαζομένων ως δημόσιους υπαλλήλους. Με καθαρά οικονομικούς όρους, το σύστημα αναδιανομής κοστίζει μόνο στον βαθμό που στρεβλώνει τα κίνητρα, ιδίως με τη φορολόγηση της εργασίας και της επιχειρηματικότητας. Η αναδιανομή και οι ελεύθερες αγορές μπορούν να συνυπάρξουν ευτυχισμένα αν το σύστημα αποφεύγει να παγιδεύει τους δυνητικούς εργαζόμενους στην πρόνοια και αν χρησιμοποιεί «αποτελεσματικούς» φόρους που είναι ήπιοι ως προς τα κίνητρα.

Δυστυχώς, οι κυβερνήσεις σήμερα αγνοούν αυτόν τον κανόνα. Στον προϋπολογισμό της τον επόμενο μήνα η νέα κυβέρνηση των Εργατικών της Βρετανίας αναμένεται να αυξήσει τους φόρους στην αποταμίευση και τις επενδύσεις, γεγονός που πιθανώς θα βλάψει την ανάπτυξη. Ο Καναδάς αύξησε τους φόρους επί των κεφαλαιακών κερδών. Η νέα κυβέρνηση της Γαλλίας φέρεται να εξετάζει νέες εισφορές στις επιχειρήσεις. Στην Αμερική, η οποία τρέχει αλόγιστα ένα ετήσιο έλλειμμα 7,3% του ΑΕΠ, οι υποψήφιοι πρόεδροι αρνούνται την ανάγκη αύξησης των φόρων ή την αποτελεσματικότητά τους. Αντιθέτως, υπόσχονται στρεβλωτικά τεχνάσματα, όπως η απαλλαγή των φιλοδωρημάτων από τον φόρο εισοδήματος και, στην περίπτωση του Donald Trump, η απαλλαγή και των υπερωριών. Ο κ. Trump θα αναπροσαρμόσει επίσης το φορολογικό σύστημα προς την κατεύθυνση των δασμών, οι οποίοι στρεβλώνουν κατάφωρα τα κίνητρα κατά του διεθνούς εμπορίου.

Οι πολιτικοί θα πρέπει να δοκιμάσουν αποτελεσματικότερους φόρους. Ο καλύτερος θα ήταν ο φόρος γης. Δυστυχώς, οι ψηφοφόροι μισούν την ιδέα, ίσως επειδή οι φόροι ακίνητης περιουσίας απαιτούν από τους ιδιώτες να εκδίδουν μεγάλες, τακτικές επιταγές. Ο δεύτερος καλύτερος για την αποτελεσματικότητα είναι ο φόρος προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ), μια εισφορά επί της κατανάλωσης που στρεβλώνει τα κίνητρα μόνο στον βαθμό που ορισμένα αγαθά και υπηρεσίες εξαιρούνται.

Η εμπειρία δείχνει ότι ο ΦΠΑ είναι ευκολότερο να αυξηθεί απ’ ό,τι άλλοι αποτελεσματικοί φόροι -σε τέτοιον βαθμό που το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα της Αμερικής έχει ιστορικά αντιταχθεί στον φόρο, με την αιτιολογία ότι καθιστά πολύ εύκολη την οικοδόμηση ενός κράτους πρόνοιας (η Αμερική, ασυνήθιστα, επιβάλλει μόνο φόρους επί των πωλήσεων σε επίπεδο πολιτείας). Το 2011 η Βρετανία αύξησε τον συντελεστή ΦΠΑ από 17,5% σε 20% και αντιμετώπισε ελάχιστες δημόσιες αντιδράσεις. Επιπλέον, ο υψηλός ΦΠΑ βοήθησε επί μακρόν τις σκανδιναβικές χώρες να συνδυάσουν τη μεγάλη κυβέρνηση με τις ακμάζουσες οικονομίες της αγοράς. Επιβάλλουν συντελεστές 24% ή 25%, από τους υψηλότερους στον πλούσιο κόσμο. Η Εσθονία αυξάνει τη φορολογία της σε παρόμοια επίπεδα για να πληρώσει για περισσότερη άμυνα.

Ένα επιχείρημα κατά του ΦΠΑ είναι ότι είναι οπισθοδρομικός, επειδή οι φτωχοί καταναλώνουν περισσότερα από τα εισοδήματά τους από ό,τι οι πλούσιοι. Ωστόσο, οι φτωχοί έχουν επίσης να κερδίσουν τα περισσότερα από τις καλύτερες δημόσιες υπηρεσίες και την ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη. Σε κάθε περίπτωση, ο ΦΠΑ είναι λιγότερο οπισθοδρομικός όταν μετράται με βάση το εισόδημα σε όλη τη διάρκεια της ζωής και όχι το ετήσιο. Η αύξηση του φόρου θα επηρέαζε τους πλούσιους συνταξιούχους που ξοδεύουν από τον πλούτο τους και δεν πληρώνουν πλέον φόρους εργασίας. Ένα άλλο επιχείρημα κατά της αύξησης του ΦΠΑ σήμερα είναι ότι κάτι τέτοιο θα αύξανε τις τιμές και θα πρόσθετε στον μετρούμενο πληθωρισμό. Όμως ο πληθωρισμός έχει μειωθεί σημαντικά. Εάν οι αυξήσεις γίνονταν σταδιακά, οι επιπτώσεις θα ήταν διαχειρίσιμες.

Οι λογαριασμοί δεν πληρώνονται μόνοι τους

Βέβαια, δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο και για τις συνέπειες που θα έχει η κατάρρευση των δημόσιων υπηρεσιών και η εκρηκτική αύξηση του χρέους, που θα εξοργίσει τους ψηφοφόρους και θα ανατρέψει τις οικονομίες. Ο ΦΠΑ δεν είναι τέλειος, αλλά ελάχιστοι άλλοι φόροι μπορούν να διατηρήσουν τις δημόσιες υπηρεσίες τη στιγμή που οι πληθυσμοί γερνούν και να χρηματοδοτήσουν τον Λεβιάθαν χωρίς να στραγγαλίσουν την ελεύθερη επιχειρηματικότητα. Αν ένα κράτος είναι μεγάλο, χρειάζεται ΦΠΑ.

© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com

Διαβάστε επίσης

Ανοικτός πόλεμος Viva με SoftOne και Entersoft και βροχή εξωδίκων

Data Centers: “Παντρεύονται” εντός του Οκτωβρίου με τις ΑΠΕ

Επιτροπή Ανταγωνισμού: Πρόστιμο 9,2 εκατ. στη Motor Oil