Μια νέα ταξική πάλη υποβόσκει στην Κίνα

Ο όρος «τρεις γενιές στον καπνό» αποτελεί μια κοινή έκφραση στην Κίνα. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σημαίνει μια προνομιούχα ελίτ, της οποίας τα μέλη μοιράζουν πολυπόθητες θέσεις εργασίας (όπως διευθυντικές θέσεις στο κρατικό μονοπώλιο καπνού) στους δικούς τους, αποκλείοντας τους απλούς ανθρώπους. Νωρίτερα φέτος ένας microblogger με περισσότερους από 850.000 ακόλουθους επικαλέστηκε το μιμίδιο. «Το αποτέλεσμα αυτού του κληρονομικού συστήματος είναι ένας κλειστός κύκλος εξουσίας, που κόβει εντελώς τις ευκαιρίες για τους ανθρώπους που βρίσκονται στον πάτο να ανέβουν!», έγραψε. Εκατοντάδες άνθρωποι συμφώνησαν. «Η άρχουσα τάξη παγιώνεται», σχολίασε κάποιος, ενώ ένας άλλος δήλωσε με θυμό: «Τα παιδιά της ελίτ προοδεύουν και τα παιδιά των φτωχών παραμένουν φτωχά».

Στη δεκαετία του 1990, καθώς οι άνθρωποι απέκτησαν την ελευθερία να μετακινούνται από την ύπαιθρο στις πόλεις και να επιλέγουν την εργασία που θα κάνουν, η κοινωνική κινητικότητα αυξήθηκε κατακόρυφα. Με σκληρή δουλειά και κοινό νου, η μετατροπή ενός αγρότη σε ιδιοκτήτη εργοστασίου μπορούσε να ολοκληρωθεί μέσα σε λίγα χρόνια. Ωστόσο, όπως υποδηλώνει το μιμίδιο, η αισιοδοξία αρχίζει να ξεθωριάζει. Η οικονομία παραπαίει. Οι ευκαιρίες για καλές θέσεις εργασίας στερεύουν. Πολλοί Κινέζοι μιλούν πλέον για shehui guhua, ή κοινωνική στασιμότητα. Μεταξύ των λιγότερο εύπορων η δυσαρέσκεια αυξάνεται γι’ αυτό που θεωρείται ως αυτοαναπαραγόμενη ελίτ. Η ταξική εχθρότητα βρίσκεται σε άνοδο.

Μια έρευνα με επικεφαλής δύο Αμερικανούς μελετητές της Κίνας, τον Scott Rozelle και τον Martin Whyte, διαπίστωσε ότι κάποτε οι άνθρωποι στην Κίνα αποδέχονταν την κραυγαλέα ανισότητα, παραμένοντας αισιόδοξοι ότι με σκληρή δουλειά και ικανότητες θα μπορούσαν να πετύχουν. Τώρα, όμως, σύμφωνα με τη διαπίστωση των ακαδημαϊκών, ακούγεται όλο και συχνότερα ότι τα κλειδιά της επιτυχίας είναι οι διασυνδέσεις και το μεγάλωμα σε πλούσια οικογένεια. Αυτή η αντίληψη ενοχλεί το Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο ισχυρίζεται ότι έχει εγκαθιδρύσει μια «λαϊκή δημοκρατική δικτατορία υπό την ηγεσία της εργατικής τάξης και βασισμένη στη συμμαχία εργατών και αγροτών», όπως ορίζει το κινεζικό σύνταγμα. Τα τελευταία χρόνια ο ηγέτης της Κίνας, Xi Jinping, έχει ζητήσει μεγαλύτερη προσπάθεια για την προώθηση της κοινωνικής κινητικότητας, ενώ τονίζει συνεχώς την ανάγκη επίτευξης «κοινής ευημερίας».

Ωστόσο, οι συζητήσεις αυτές δεν είχαν προφανή αντίκτυπο στη δημόσια διάθεση, πέρα από το να τρομάξουν τους επιχειρηματίες και τους πλουσιότερους Κινέζους. Τον Αύγουστο ένας χρήστης του Weibo, μιας πλατφόρμας microblogging, χρησιμοποίησε τον λογαριασμό του (με περισσότερους από 100.000 ακόλουθους) για να καταφερθεί κατά των μεγάλων συντάξεων που απολαμβάνει η ελίτ. «Απλοί άνθρωποι, το καταλάβατε τώρα;», έγραψε. «Τα συμφέροντα παραμένουν στο απυρόβλητο, δεν μπορείτε καν να μιλήσετε γι’ αυτά», είπε. «Είναι όλοι τους παράσιτα», απάντησε κάποιος. «Βαμπίρ», πρόσθεσε ένας άλλος. «Η κοινωνική στασιμότητα χειροτερεύει», συμπλήρωσε ένας τρίτος. Κάποιος μάλιστα τόλμησε να γράψει: «Χωρίς άλλη επανάσταση, είναι αδύνατο να επιλυθούν αυτές οι παράξενες αδικίες». Βέβαια, το διαδίκτυο της Κίνας λογοκρίνεται σε μεγάλο βαθμό. Μέσα σε λίγες ημέρες, το ποστ εξαφανίστηκε.

Γίνεται πράγματι η Κίνα κοινωνικά πιο άκαμπτη; Οι ειδικοί συζητούν τα στοιχεία. Ένας συνήθης τρόπος μέτρησης της κινητικότητας είναι η εξέταση αυτού που οι οικονομολόγοι αποκαλούν διαγενεακή ελαστικότητα του εισοδήματος ή IGE. Συγκρίνει τα εισοδήματα των ανθρώπων με εκείνα των γονέων τους. Όσο πιο κοντά είναι, τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα να υπάρχει διαφορά μεταξύ της κοινωνικής θέσης των δύο γενεών. Η IGE αναπαριστά την αναλογία σε μια κλίμακα από το μηδέν έως το ένα, με έναν υψηλότερο αριθμό να υποδηλώνει μικρότερη κινητικότητα.

Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2019 από το Ινστιτούτο Οικονομικών της Εργασίας, ένα κέντρο μελετών στη Βόννη, διαπίστωσε ότι η ΙGE των ατόμων που γεννήθηκαν μεταξύ 1970 και 1980 -οι νέοι εργαζόμενοι του 1990- ήταν 0,39. Ανέβηκε στο 0,44 για όσους γεννήθηκαν μεταξύ 1981 και 1988. Όπως και στις πλούσιες χώρες, λένε οι συγγραφείς, η μείωση της κοινωνικής κινητικότητας πήγε χέρι-χέρι με την αύξηση της ανισότητας. Το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών στην Κίνα αυξήθηκε απότομα τη δεκαετία του 1990, καθώς οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις απογειώθηκαν. Σε ένα άλλο έγγραφο, που δημοσιεύθηκε επίσης το 2019, ο Mengjie Jin του Πανεπιστημίου Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών της Nanjing και οι συνάδελφοί του συγγραφείς δήλωσαν ότι η χώρα ήταν κοινωνικά πιο κινητική από την Αμερική, αλλά λιγότερο από τη Βρετανία, τον Καναδά και τη Γερμανία.

Ο κ. Xi δεν παραδέχεται ότι υπάρχει κοινωνική στασιμότητα, αλλά ζήτησε να καταβληθούν προσπάθειες για την αποτροπή της. «Σε ορισμένες χώρες το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών και η κατάρρευση της μεσαίας τάξης έχουν οδηγήσει σε κοινωνικό διχασμό, πολιτική πόλωση και ανεξέλεγκτο λαϊκισμό», δήλωσε το 2021. «Τα διδάγματα είναι εξαιρετικά σημαντικά»! Τον Ιούλιο ο Han Linxiu του Πανεπιστημίου Nankai, γράφοντας σε επίσημο περιοδικό, δήλωσε ότι δεν πιστεύει ότι υπάρχει στασιμότητα, αλλά «η ευρεία παρουσία αυτού του αρνητικού συναισθήματος» αποτελεί «πιθανό πολιτικό κίνδυνο».

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, το 2019 το κόμμα εξέδωσε το πρώτο έγγραφο πολιτικής του για το θέμα της κοινωνικής κινητικότητας. Ως συνήθως, όταν συζητούσε για την Κίνα, δεν ανέφερε τη λέξη «τάξη». Η ιδέα ότι μπορεί να διαμορφώνονται νέες παραμένει δυσάρεστη για τους ιδεολόγους του κόμματος. Ωστόσο, είπε ότι η εξάλειψη των εμποδίων στην κινητικότητα θα αποτελέσει «ισχυρή στήριξη για τη βιώσιμη και υγιή ανάπτυξη της οικονομίας», προσδιορίζοντας, σωστά, ορισμένα από τα κύρια εμπόδια.

Το πιο κραυγαλέο από αυτά είναι το σύστημα εγγραφής νοικοκυριών hukou, το οποίο περιορίζει τη δυνατότητα των μεταναστών από την ύπαιθρο να έχουν πρόσβαση σε επιδοτούμενη αστική υγειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση και στέγαση. Τα σχεδόν 300 εκατομμύρια που μετακόμισαν στις πόλεις τις τελευταίες τρεις δεκαετίες απόλαυσαν ένα εφάπαξ κέρδος στην κοινωνική τους θέση, όμως στις πόλεις αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας και συχνά αποκλείονται από θέσεις εργασίας υψηλότερου κύρους λόγω των απαιτήσεων ότι οι υποψήφιοι πρέπει να έχουν τοπικό hukou.

Το έγγραφο του κόμματος ζητούσε την «εξίσωση των βασικών δημόσιων υπηρεσιών… ανεξαρτήτως του καθεστώτος hukou». Οι μεταρρυθμίσεις κερδίζουν έδαφος. Ορισμένες προσφέρουν στους μετανάστες με μόνιμη εργασία την ευκαιρία να απολαμβάνουν τις ίδιες παροχές με τους ντόπιους κατοίκους, ακόμα και χωρίς να αλλάξουν hukou. Όμως υπάρχουν ακόμα κρυφά εμπόδια: πολλοί μετανάστες δεν έχουν συμβάσεις που να αποδεικνύουν την απασχόληση ή το καθεστώς διαμονής τους, ενώ το κόμμα είναι απρόθυμο να επιτρέψει πολλές αλλαγές στις μεγαλύτερες πόλεις, όπου συγκεντρώνονται οι καλύτερες θέσεις εργασίας. Ο κυριότερος φόβος του είναι ο αντίκτυπος στην κοινωνική σταθερότητα σε περίπτωση που μεγάλος αριθμός κατοίκων μείνει άνεργος και δεν θέλει να φύγει.

Στην ύπαιθρο, η άνιση πρόσβαση σε καλή εκπαίδευση αποτελεί μεγάλο εμπόδιο για την πρόοδο. Τα αγροτικά σχολεία ωχριούν σε σύγκριση με τα αστικά από άποψης χρηματοδότησης και προσωπικού. Τα παιδιά με αγροτικό hukou έχουν πολύ λιγότερες πιθανότητες να ολοκληρώσουν το λύκειο. Η μεγάλη αύξηση του αριθμού των θέσεων σε πανεπιστήμια και κολέγια στην Κίνα -εξαπλασιάστηκε τη δεκαετία μέχρι το 2008- άνοιξε πολλές περισσότερες πόρτες. Όμως οι φοιτητές των αγροτικών περιοχών υποεκπροσωπούνται σε μεγάλο βαθμό στα ελίτ πανεπιστήμια. Ο Liu Baozhong της Κινεζικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών υπολογίζει ότι σε αυτά τα ιδρύματα σχεδόν το 40% των φοιτητών είναι παιδιά διευθυντών και λιγότερο από το 10% είναι γόνοι αγροτών -παρ’ όλο που πάνω από το 35% των Κινέζων ζουν στην ύπαιθρο.

Σύμφωνα με τους επίσημους υπολογισμούς, η μεσαία τάξη της Κίνας έχει επεκταθεί ραγδαία, από σχεδόν ανύπαρκτη τη δεκαετία του 1990 σε περίπου 400 εκατομμύρια σήμερα. Αλλά και μέσα σε αυτήν τη νέα τάξη αναδεύονται δυσαρέσκειες. Ο ανταγωνισμός για την ανέλιξη είναι έντονος. Οι γονείς ρίχνουν χρήματα για να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αποκτήσουν όσο το δυνατόν καλύτερη εκπαίδευση. Το 2021 η κυβέρνηση προσπάθησε να εξισώσει τους όρους ανταγωνισμού, απαγορεύοντας τις περισσότερες κερδοσκοπικές υπηρεσίες φροντιστηρίων για μαθητές. Αυτό όμως έδωσε στους πλουσιότερους ένα ακόμα μεγαλύτερο πλεονέκτημα: μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά τις ουρανοκατέβατες τιμές που άρχισαν να χρεώνουν οι φροντιστές για την παράνομη εργασία τους.

Πολλοί Κινέζοι μελετητές προτείνουν τη βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών για να μειωθεί ο κίνδυνος οι φτωχοί να παραμένουν φτωχοί, από γενιά σε γενιά, λόγω του κόστους της υγειονομικής περίθαλψης, των ανεπαρκών συντάξεων, των πενιχρών επιδομάτων ανεργίας και της κρυφής τιμής της καλής εκπαίδευσης, αλλά η κυβέρνηση δεν θέλει να κάνει σπατάλες. «Για να προωθήσουμε την κοινή ευημερία, δεν πρέπει να υιοθετήσουμε την προσέγγιση της κοινωνικής πρόνοιας», προειδοποίησε ο κ. Xi το 2021, διότι υποστηρίζει τους «τεμπέληδες». «Η εφαρμογή πολιτικών “κράτους πρόνοιας” πέρα από τις δυνατότητές μας δεν είναι βιώσιμη και οδηγεί αναπόφευκτα σε σοβαρά οικονομικά και πολιτικά προβλήματα»!

Ο ελιτισμός του ίδιου του κόμματος δεν βοηθάει. Η ένταξη σε αυτό απαιτεί μια μακρά μύηση, η οποία περιλαμβάνει συχνή παρουσία σε συναντήσεις για τη μελέτη της κομματικής βιβλιογραφίας. Ωστόσο, για τους δημόσιους υπαλλήλους και τους υπαλλήλους σε κρατικές επιχειρήσεις -από τους περιζήτητους τύπους εργασίας- η ιδιότητα του μέλους είναι απαραίτητη για την ανέλιξη. Οι εξετάσεις για τις δημόσιες υπηρεσίες χαίρουν μεγάλης εκτίμησης στην Κίνα για τη δικαιοσύνη τους, αλλά το ποιος θα ενταχθεί στο κόμμα εξαρτάται από τις διαθέσεις όσων βρίσκονται εντός του, και μέσα στα προπύργια του κράτους ο νεποτισμός είναι διάχυτος.

Σε ένα ρεπορτάζ στην ιστοσελίδα της τον Απρίλιο, ακόμα και η κρατική τηλεόραση συμφώνησε. Είπε ότι η δημόσια ανησυχία σχετικά με τις τρεις γενιές στον καπνό και παρόμοια θέματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν ένα σημάδι ότι «εντός των κρατικών επιχειρήσεων και των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης εξακολουθεί να υπάρχει αρκετή “ενδογαμία”». Η μάστιγα, είπε, «πολλαπλασιάζεται σε κρυφές γωνιές». Οι διαδικτυακοί πολίτες αναπαρήγαγαν αυτήν τη σπάνια παραδοχή. Παρ’ όλο που οι λογοκριτές δούλεψαν σκληρά να εξαλείψουν τα σχόλιά τους, κάποια επιβίωσαν. «Αυτοί οι άνθρωποι προωθούν την παραδοσιακή κουλτούρα», είπε κάποιος, αναφερόμενος σε ένα από τα αγαπημένα σχέδια του κ. Xi. «Οι δράκοι γεννούν δράκους, οι φοίνικες φοίνικες και ο γιος ενός αρουραίου ξέρει να σκάβει».

© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com

Διαβάστε επίσης

Αλλάζω Συσκευή για επιχειρήσεις: Ένταξη αγροτών, οι 3 αλλαγές

Οκτώ κορυφαίες ετικέτες ρούμι διαθέσιμες κάτω από 50 ευρώ

Τα πλωτά πυρηνικά στην Ελλάδα και η διαδικασία της αποξήλωσης