Τι μπορεί να αναζωογονήσει την ευρωπαϊκή οικονομία;

Η Ευρώπη συνειδητοποίησε επιτέλους ότι έχει πρόβλημα με την οικονομική ανάπτυξη. Μέχρις εδώ καλά. Μπορεί, όμως, να βρει λύση; Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου από τον Mario Draghi, πρώην πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και πρώην πρωθυπουργό της Ιταλίας και ανεπίσημο επικεφαλής τεχνοκράτη της ηπείρου, αποτελεί μια προσπάθεια να γίνει ακριβώς αυτό. Σε σχεδόν 400 σελίδες ο κ. Draghi περιγράφει ένα σχέδιο για την αναμόρφωση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η Ursula von der Leyen, η πρόσφατα επανεκλεγείσα επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επιθυμεί να ακολουθήσει τις συμβουλές του. Ακόμα και ο Elon Musk, ιδιοκτήτης της Tesla και του X, καθώς και συχνός αντίπαλος της ΕΕ, επικρότησε την «κριτική» του.

Η έκθεση ακολουθεί μια άλλη που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο από τον Enrico Letta, έναν άλλο πρώην Ιταλό πρωθυπουργό, η οποία εξέταζε την ενιαία αγορά. Και οι δύο επικεντρώνονται στο πώς η Ευρώπη να γίνει πιο ανταγωνιστική. Οι συντάκτες θέλουν να ενισχύσουν την καινοτομία, να αυξήσουν τη χρηματοδότηση για πιο ριψοκίνδυνα εγχειρήματα (εμπορικά, οικονομικά ή επιστημονικά) και να αξιοποιήσουν την κλίμακα της ηπείρου, φέρνοντας σε επαφή κατακερματισμένες μέχρι σήμερα αγορές. Εν ολίγοις, θέλουν να κάνουν την Ευρώπη λίγο πιο ευρωπαϊκή, κάτι που τουλάχιστον σε αυτούς τους τομείς είναι έξυπνο. Τα ερωτήματα είναι τα εξής: θα είναι οι χώρες πρόθυμες να υλοποιήσουν την ολοκλήρωση σε ευαίσθητους τομείς, όπως η άμυνα; Θα μπορέσουν να ξεπεράσουν τον ναρκισσισμό των μικρών διαφορών; Θα είναι, επίσης, πρόθυμες να δαπανήσουν αυτά που απαιτούνται;

Παρ’ όλο που η Ευρώπη ήταν για πολύ καιρό φτωχότερη από την Αμερική, οι πολίτες της δεν ενοχλούνταν ιδιαίτερα. Οι Αμερικανοί είχαν πάρα πολλά όπλα, αλλά αυτοί έτρωγαν coq au vin. Όμως, όπως εκθέτει με επείγοντα τρόπο ο κ. Draghi, ο κόσμος γύρω από την Ευρώπη έχει αλλάξει, καθιστώντας την έλλειψη ανάπτυξης και καινοτομίας στην ήπειρο απειλή για τον τρόπο ζωής της. «Η ΕΕ έχει φτάσει σε ένα σημείο όπου, χωρίς δράση, θα θέσει σε κίνδυνο είτε την ευημερία της είτε το περιβάλλον είτε την ελευθερία της», γράφει σε ένα άρθρο του για το Economist.

Η επιχειρηματολογία του κ. Draghi υποστηρίζεται από μια σειρά εξελίξεων, μεταξύ των οποίων το γεγονός ότι ο υπόλοιπος κόσμος δεν παίζει πλέον σύμφωνα με αυτό που η ΕΕ θεωρεί ως κανόνες. Με επικεφαλής την Αμερική και την Κίνα, οι χώρες χρησιμοποιούν πολιτικές προστατευτισμού για να δώσουν στις επιχειρήσεις τους πλεονέκτημα. Η Ευρώπη φοβάται ότι θα χάσει οικονομικά αν οι εταιρείες της δεν μπορούν να ανταγωνιστούν. Κινδυνεύει επίσης να εξαρτάται από ξένες εφοδιαστικές αλυσίδες που η Κίνα επιθυμεί να κυριαρχήσει, όπως για παράδειγμα οι σπάνιες γαίες ή οι προηγμένες τεχνολογίες, στις οποίες μια μελλοντική αμερικανική κυβέρνηση θα μπορούσε μια μέρα, ίσως σε περίπτωση κρίσης, να περιορίσει την πρόσβασή της.

Επίσης, η παρακμή της Ευρώπης γίνεται όλο και πιο οδυνηρή. Το 1995 η ευρωπαϊκή παραγωγικότητα ήταν 95% της αμερικανικής. Σήμερα είναι λιγότερο από 80%, ένα χάσμα αρκετά μεγάλο για να το παρατηρήσουν οι παραθεριστές. Στην τεχνολογία αιχμής, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η Ευρώπη φαίνεται ότι θα μείνει ακόμα πιο πίσω. Καθώς, όμως, η συγκεκριμένη τεχνολογία εξαπλώνεται σε όλο και περισσότερους τομείς -σκεφτείτε τα αυτοκινούμενα αυτοκίνητα-, οι δυνατότητες της Ευρώπης για καινοτομία θα μειωθούν περαιτέρω. Η ακριβή ενέργεια θα καταστήσει ακόμα πιο δύσκολο το να προσελκύσει επιχειρήσεις αιχμής στο μέλλον.

Επιπλέον, η αδυναμία της Ευρώπης να εκμεταλλευτεί το μέγεθός της γίνεται όλο και μεγαλύτερο πρόβλημα, τη στιγμή που άλλες χώρες εκμεταλλεύονται το δικό τους στο έπακρο. «Τη δεκαετία του 1980, όταν διαμορφωνόταν η ενιαία αγορά, η οικονομία της Ιταλίας ήταν περίπου τόσο μεγάλη όσο η οικονομία της Κίνας και της Ινδίας μαζί», σημειώνει ο κ. Letta. Δεν φαινόταν σχεδόν να έχει σημασία αν κλάδοι όπως η άμυνα, η ενέργεια, τα χρηματοοικονομικά και οι τηλεπικοινωνίες ήταν εθνικές υποθέσεις. Όχι πια.

Τι μπορεί να κάνει η Ευρώπη; Ο κ. Draghi επικεντρώνεται, κυρίως, στην ενίσχυση της καινοτομίας, υποστηρίζοντας ότι πρέπει να γίνει «εργαλείο πρώτης ανάγκης». Για να συμβεί αυτό, προτείνει οι χώρες να συγκεντρώσουν τις αποφάσεις και τη χρηματοδότηση της έρευνας, συμφωνώντας παράλληλα να αυξήσουν τις δαπάνες. Ο ίδιος τάσσεται υπέρ της δημιουργίας ευρωπαϊκών οργανισμών προηγμένων ερευνητικών προγραμμάτων (ARPA), βασισμένων στον περίφημο ομώνυμο αμερικανικό οργανισμό, ο οποίος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία τεχνολογιών όπως το GPS και το Διαδίκτυο. Θέλει επίσης να δαπανήσει μεγάλα ποσά για «κορυφαία ερευνητικά ιδρύματα παγκοσμίως» μέσω μιας ανταγωνιστικής διαδικασίας.

Ακολουθεί η στήριξη των ατόμων που αναλαμβάνουν κινδύνους. Η τραπεζική χρηματοδότηση είναι άμεσα διαθέσιμη σε καθιερωμένες επιχειρήσεις με περιουσιακά στοιχεία που μπορούν να καταθέσουν ως εγγύηση και έσοδα για την εξυπηρέτηση του χρέους. Δεν είναι όμως τόσο κατάλληλη για νεότερες επιχειρήσεις που δεν διαθέτουν κανένα από τα δύο και με αβέβαιες προοπτικές. Ωστόσο, στην Ευρώπη τα τρία τέταρτα του εταιρικού δανεισμού προέρχονται από τράπεζες, σε σύγκριση με μόλις το ένα τέταρτο στην Αμερική. Συνεπώς, οι βαθύτερες και πιο ρευστές κεφαλαιαγορές είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη, συμφωνούν και οι δύο πρώην πρωθυπουργοί, σε ένα μήνυμα που επαναλαμβάνεται όλο και ευρύτερα τόσο από τους εθνικούς ηγέτες, όσο και από τα αφεντικά. «Η πράσινη συμφωνία δεν θα λειτουργήσει χωρίς την ένωση των κεφαλαιαγορών», λέει ο Christian Sewing, διευθύνων σύμβουλος της Deutsche Bank.

Η δημιουργία μιας τέτοιας ένωσης σημαίνει την υπέρβαση του κατακερματισμού, όπως οι 27 διαφορετικές προσεγγίσεις για την αφερεγγυότητα. Σημαίνει επίσης τη μετάβαση από τα μη χρηματοδοτούμενα δημόσια συνταξιοδοτικά συστήματα σε καλύτερα χρηματοδοτούμενα, βασιζόμενα στην αγορά συστήματα. Σύμφωνα με το New Financial, ένα κέντρο μελετών, τα συνταξιοδοτικά περιουσιακά στοιχεία ανέρχονται μόλις στο 32% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ, έναντι 173% στην Αμερική. «Δεδομένων όλων των απαιτούμενων επενδύσεων, χρειαζόμαστε αλλαγή κουλτούρας στον τρόπο χρηματοδότησης των επιχειρήσεων. Υπό αυτήν την έννοια, στην Ευρώπη, για να μπορέσει να χρηματοδοτηθεί η ανάπτυξη, χρειαζόμαστε επίσης ρυθμιστικές αλλαγές», υποστηρίζει ο κ. Sewing. Ο κ. Draghi προτείνει τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής εποπτικής αρχής για τις κεφαλαιαγορές παρόμοιας με την αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς.

Όσον αφορά τη ρύθμιση γενικότερα, ο κ. Draghi φροντίζει να μην αμφισβητήσει τη βασική οικονομική διαπίστωση ότι ο ανταγωνισμός είναι η ασφαλέστερη ώθηση στην καινοτομία. Ωστόσο, επισημαίνει τις αλλαγές στην τεχνολογία και τις αγορές, υποστηρίζοντας ότι οι ρυθμιστικές αρχές θα πρέπει να είναι καλύτερα στελεχωμένες, να κινούνται ταχύτερα και να είναι πρόθυμες να λαμβάνουν υπόψη τον αντίκτυπο στη μελλοντική καινοτομία και την ανθεκτικότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ίσως, για παράδειγμα, θα έπρεπε να επιτραπεί στην Alstom και τη Siemens, δύο ευρωπαϊκές εταιρείες κατασκευής τρένων, να συγχωνευθούν το 2019, για να ανταγωνιστούν καλύτερα τις κινεζικές εταιρείες. Θέλει επίσης οι ευρωπαϊκές κρατικές ενισχύσεις να είναι λιγότερο κατακερματισμένες και να επικεντρώνονται περισσότερο στα κοινά ηπειρωτικά συμφέροντα.

Η έκθεση του κ. Draghi έτυχε θετικής υποδοχής από τους ισχυρούς και τους στοχαστές της Ευρώπης, και θα συνεχίσει να τυγχάνει, μέχρι να τεθεί σε εφαρμογή. Δείτε κάτι που θα έπρεπε να είναι σχετικά αδιαμφισβήτητο: η δημιουργία μιας ανταγωνιστικής διαδικασίας για τη χρηματοδότηση ερευνητικών ινστιτούτων παγκόσμιας κλάσης. Όταν η Γερμανία εισήγαγε ένα παρόμοιο σύστημα τη δεκαετία του 2000, τα περισσότερα χρήματα κατέληξαν σε δύο ευημερούντα νότια κρατίδια. Κατά συνέπεια, το πρόγραμμα προσαρμόστηκε γρήγορα, ώστε να διασφαλιστεί ότι θα επωφεληθούν όλες οι περιοχές. Ομοίως, ο αμερικανικός ARPA ευδοκίμησε ελλείψει γραφειοκρατίας. Και στις δύο περιπτώσεις, είναι δύσκολο να φανταστούμε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να ξεπερνούν τα ένστικτά τους.

Πολλά από τα σχέδια του κ. Draghi -όπως η δημιουργία μιας ενιαίας εποπτικής αρχής για τις κεφαλαιαγορές- απαιτούν επίσης τη μεταφορά εξουσίας από τις εθνικές κυβερνήσεις. «Ένα τέτοιο βήμα θα βοηθούσε στην άρση όλων των κρυφών εμποδίων στην Ευρώπη», υποστηρίζει ο Nicolas Véron του κέντρου μελετών Bruegel, «αλλά ούτε οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές, ούτε πολλοί συμμετέχοντες στην αγορά θα ήθελαν μια τόσο ισχυρή ευρωπαϊκή εποπτική αρχή». Οι κυβερνήσεις αρέσκονται να ασκούν επιρροή στις σημαντικότερες εταιρείες των χωρών τους. «Σε περίπτωση κρίσεων, ο κάθε επικεφαλής κυβέρνησης θέλει τους διευθύνοντες συμβούλους των εθνικών εταιρειών ενέργειας, τραπεζών ή τηλεπικοινωνιών σε άμεση πρόσβαση», λέει ο κ. Letta.

Κατά την ανάλυση των επιμέρους κλάδων, ο κ. Draghi επιθυμεί να δημιουργήσει διευρωπαϊκές αγορές εκεί όπου ακόμη δεν υπάρχουν. Στις τηλεπικοινωνίες, για παράδειγμα, θέλει να διευκολύνει τις συγχωνεύσεις για να ενισχύσει τις επενδύσεις. Ωστόσο, η Margrethe Vestager, η απερχόμενη επικεφαλής της Επιτροπής Ανταγωνισμού, αντιτίθεται σθεναρά σε αυτήν την ιδέα. «Οι τηλεπικοινωνίες είναι ίσως το χειρότερο παράδειγμα της ανάγκης για κλίμακα», λέει ο Zach Meyers του Κέντρου για την Ευρωπαϊκή Μεταρρύθμιση, ενός άλλου κέντρου μελετών. Λιγότεροι φορείς εκμετάλλευσης θα σήμαιναν κυρίως υψηλότερες τιμές και χαμηλότερη ποιότητα, αλλά όχι περισσότερες επενδύσεις.

Επιπλέον, τα σχέδια μεταρρύθμισης των κανόνων ανταγωνισμού στο όνομα της κυριαρχίας ή της ανθεκτικότητας μπορεί να ενθαρρύνουν τους λάθος ανθρώπους. Ο κ. Draghi αφιερώνει επίσης ελάχιστο χρόνο για να εξετάσει γιατί οι χώρες με περισσότερο προσανατολισμό στην αγορά, όπως οι Κάτω Χώρες και οι Σκανδιναβικές, οι οποίες είναι μικρές ακόμα και με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα, φιλοξενούν καινοτόμες εταιρείες τεχνολογίας. Ή γιατί η Γερμανία, αφού επιτέλους απελευθέρωσε το καθεστώς σχεδιασμού της, βλέπει τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας να απογειώνονται χωρίς ευρωπαϊκή βοήθεια.

Στη συνέχεια, υπάρχουν τα χρήματα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Επιτροπής, για να ικανοποιηθούν τα σχέδια του κ. Draghi θα απαιτηθούν ετησίως 750-800 δισ. ευρώ επιπλέον δαπάνες, με αποτέλεσμα το μερίδιο των επενδύσεων στο ΑΕΠ της ηπείρου να αυξηθεί από 22% σε 27% -μια άνευ προηγουμένου αύξηση έπειτα από δεκαετίες πτώσης. Αν το παρελθόν αποτελεί οδηγό, τα τέσσερα πέμπτα αυτών των επενδύσεων θα πρέπει να προέρχονται από τον ιδιωτικό τομέα, κάτι που δεν πρόκειται να συμβεί ακόμα και αν η ένωση κεφαλαιαγορών αποτελέσει μια θριαμβευτική επιτυχία.

Αυτό αφήνει τις χρηματοδοτούμενες από το χρέος δαπάνες της ΕΕ, οι οποίες, όπως λέει ο κ. Draghi, θα ήταν χρήσιμες, αλλά δεν τις επιδιώκει άμεσα. Γνωρίζει ότι οι βορειοευρωπαίοι ηγέτες δεν έχουν σχεδόν καμία όρεξη για άλλη μια παρτίδα χρέους. «Ποτέ στο παρελθόν η κλίμακα των χωρών μας δεν φάνηκε τόσο μικρή και ανεπαρκής σε σχέση με το μέγεθος των προκλήσεων», γράφει ο κ. Draghi. Έχει δίκιο. Τώρα αντιμετωπίζει μια πολύ πιο δύσκολη δουλειά από την ανάλυση των προβλημάτων: πρέπει να πείσει τις εθνικές κυβερνήσεις να παραιτηθούν από την εξουσία τους.

© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com

Διαβάστε επίσης

Λαγκάρντ: Νέοι δημοσιονομικοί κανόνες για να βγει η Ευρώπη από το τέλμα

Κλαφουτί: H κερασένια εκδοχή και η παραλλαγή του γαλλικού dessert

Σκέψεις για ανακυκλωμένο νερό στο διυλιστήριο της Helleniq Energy