Μυστηριώδεις μεσάζοντες βοηθούν την πολεμική μηχανή της Ρωσίας

Η Ρωσία προετοιμάζεται για δεκαετίες δυτικών κυρώσεων, δήλωσε την προηγούμενη εβδομάδα ο Dmitry Birichevsky, ανώτερος αξιωματούχος του υπουργείου Εξωτερικών. Τα στοιχεία δείχνουν ότι μια τέτοια προοπτική μπορεί να μην είναι και τόσο μεγάλο πρόβλημα. Παρά την επιβολή ενός από τα σκληρότερα καθεστώτα που έχουν ποτέ εφαρμοστεί, η οικονομία της χώρας αναπτύσσεται έξυπνα, με ετήσιο ρυθμό 4% το δεύτερο τρίμηνο, έπειτα από ένα επιβλητικό 5,4% το προηγούμενο. Το εμπόριο συνεχίζει να ανθεί. Πώς γίνεται αυτό;

Ως ένδειξη, δείτε το Καζακστάν. Πέρυσι η τεχνολογική βιομηχανία της δημοκρατίας της Κεντρικής Ασίας φάνηκε να πετυχαίνει έναν θρίαμβο. Από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία, απαγορεύτηκε στις ευρωπαϊκές εταιρείες να πωλούν πληθώρα προϊόντων στη Ρωσία. Προηγουμένως ήταν οι μεγαλύτερες προμηθεύτριες τεχνολογίας της χώρας. Ωστόσο, η μικροσκοπική βιομηχανία τεχνολογίας του Καζακστάν, περίπου 50 επιχειρήσεις με παραγωγική ικανότητα 100 εκατ. δολαρίων το 2021, φάνηκε να κάλυψε το κενό. Οι εξαγωγές της προς τη Ρωσία αυξήθηκαν από 40 εκατ. δολάρια το 2021 σε 298 εκατ. δολάρια το 2023. Φυσικά, δεν ήταν όλα όπως φαίνονταν. Οι εισαγωγές ηλεκτρονικών προϊόντων από την Ευρώπη αυξήθηκαν επίσης, από 250 εκατ. ευρώ (273 εκατ. δολάρια) σε 709 εκατ. ευρώ. Μήπως οι επιχειρήσεις του Καζακστάν επεκτάθηκαν ως διά μαγείας ή μήπως οι ρωσικές επιχειρήσεις βρήκαν μια κυκλική διαδρομή προς τους παλιούς Ευρωπαίους προμηθευτές τους; Εσείς θα κρίνετε.

Το Καζακστάν είναι μία από τις πολλές χώρες στις οποίες το εμπόριο με τη Ρωσία και την Ευρώπη γνωρίζει μυστηριώδη άνθηση μετά την εισβολή της Ουκρανίας. Άλλες περιλαμβάνουν την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, τη Γεωργία, την Τουρκία και τις άλλες τέσσερις χώρες της Κεντρικής Ασίας. Οι εξαγωγές από την Ευρωπαϊκή Ένωση προς αυτές τις χώρες αυξήθηκαν κατά 46 δισ. ευρώ το 2023, 50% αύξηση σε σχέση με το 2021. Το ποσοστό αυτό ισοδυναμεί με τα τρία τέταρτα της μείωσης των ευρωπαϊκών εξαγωγών προς τη Ρωσία από το 2021 έως το 2023.

Μαζί με τη στρατιωτική βοήθεια, οι κυρώσεις αποτελούν την κύρια συμβολή της Δύσης στην πολεμική προσπάθεια της Ουκρανίας, αλλά, σε αντίθεση με τους πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, δεν έχουν καταφέρει μέχρι στιγμής να επιφέρουν μεγάλο πλήγμα. Έπειτα από δυόμισι χρόνια η οικονομία της Ρωσίας αντέχει καλά. Είναι δύσκολο να πει κανείς ποιες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις προσαρμόζονται στους νέους περιορισμούς και ποιες παρακάμπτουν τις κυρώσεις. Όμως, όπως συμβαίνει, οι μεγαλύτερες αυξήσεις στο εμπόριο που ρέει μέσω τρίτων χωρών αφορούν προϊόντα που τώρα υπόκεινται σε αυστηρούς περιορισμούς. Οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής επιθυμούν απεγνωσμένα να κλείσουν τις διαρροές, αλλά αυτό σημαίνει να γίνουν σκληροί με τις κυβερνήσεις ορισμένων από τους πιο δύστροπους γείτονες της Ευρώπης.

Τρεις παράγοντες κρύβονται πίσω από την έκρηξη του ενδιάμεσου εμπορίου. Ο πρώτος είναι το εμπόριο απαγορευμένων αγαθών, το οποίο παραβιάζει ανοιχτά τις κυρώσεις. Η ΕΕ έχει υιοθετήσει 14 δέσμες κυρώσεων, με την πιο πρόσφατη στις 24 Ιουνίου. Απαγορεύουν στις επιχειρήσεις που κατασκευάζουν οτιδήποτε θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε πεδίο μάχης να εξάγουν στη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένων των ημιαγωγών και μη επανδρωμένων αεροσκαφών, αλλά και ρουλεμάν και φούρνων μικροκυμάτων. Ακόμα κι έτσι, σύμφωνα με το Royal United Services Institute, ένα κέντρο μελετών στο Λονδίνο, περισσότερο από το μισό του εξοπλισμού πεδίου μάχης που απέκτησε η Ρωσία μεταξύ Φεβρουαρίου και Αυγούστου 2022 περιέχει εξαρτήματα που κατασκευάζονται στην Ευρώπη ή την Αμερική.

Για παράδειγμα, η ταχύτερη αύξηση των εξαγωγών από την ΕΕ προς το Καζακστάν και την Αρμενία αφορά τα χημικά, τα ηλεκτρονικά και τα μηχανήματα, όλες τις ομάδες προϊόντων που υπόκεινται σε αυστηρές κυρώσεις. Οι εξαγωγές μηχανημάτων από την ΕΕ προς το Καζακστάν διπλασιάστηκαν από το 2021 έως το 2022 και στη συνέχεια αυξήθηκαν κατά 23% το 2023, για να φθάσουν τα 6,4 δισ. ευρώ. Η Αρμενία, σε σχέση με το 2021, το 2023, εισήγαγε διπλάσιες ποσότητες χημικών, πενταπλάσιες ποσότητες υλικού πληροφορικής και τετραπλάσιες ποσότητες ηλεκτρονικών από την Ευρώπη. Στη συνέχεια υπάρχουν τα αγαθά που διακινούνται λαθραία μέσω των συνόρων, τα οποία δεν περιλαμβάνονται στις επίσημες στατιστικές του εμπορίου.

Οι αποστολές μπορούν να περάσουν από διάφορους μεσάζοντες στον δρόμο τους προς τη Ρωσία. Ορισμένοι εξαγωγείς στην Τουρκία και την Κεντρική Ασία δεν έχουν ιδέα από που προέρχονται τα εμπορεύματα που μεταφέρουν. Άλλοι όμως γνωρίζουν πολύ καλά. Πέρυσι η Αμερική επέβαλε κυρώσεις σε ένα δίκτυο ευρωπαϊκών εταιρειών που οργανώθηκε από τη Mayak, έναν ρωσικό όμιλο, για τη μεταφορά απαγορευμένου εξοπλισμού μέσω του Ουζμπεκιστάν και της Αρμενίας. Τον Ιούνιο αποκάλυψε δύο διαφορετικά δίκτυα ευρωπαϊκών κατασκευαστών εργαλείων που έστελναν στη Ρωσία, ένα μέσω Τουρκίας για την Ostec, μια ρωσική κρατική εταιρεία, και ένα μέσω Κιργιστάν για τη Newton-ITM, μια ρωσική αεροδιαστημική εταιρεία.

Ο δεύτερος παράγοντας για την αύξηση του έμμεσου εμπορίου είναι ότι η Ρωσία έχει απαγορεύσει την απευθείας είσοδο φορτηγών από την ΕΕ από το 2022. Η ΕΕ επιτρέπει την εξαγωγή ορισμένων προϊόντων προς τη Ρωσία, όπως τα γεωργικά προϊόντα, αλλά πλέον πρέπει να ακολουθούν κυκλικές διαδρομές. Η ΕΕ δεν ανησυχεί ιδιαίτερα γι’ αυτό: καθιστά τις μεταφορές πιο δαπανηρές, γεγονός που αποθαρρύνει το εμπόριο με τη Ρωσία, αλλά επιτρέπει στις επιχειρήσεις που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από αυτό να επιβιώσουν. Σύμφωνα με τους επίσημους αριθμούς, τα γεωργικά προϊόντα που ρέουν από την Ευρώπη στο Καζακστάν διπλασιάστηκαν από το 2021 έως το 2023.

Ο τρίτος παράγοντας είναι ο δυσκολότερος να σταματήσει η Ευρώπη. Προέρχεται από την κατασκευαστική έκρηξη σε τρίτες χώρες. Οι επιχειρήσεις τρίτων χωρών εισάγουν ορισμένα υλικά και εξαρτήματα από την Ευρώπη, γεγονός που δεν παραβιάζει κατ’ ανάγκη τους κανόνες. Οι κυρώσεις δεν έχουν ακόμη αγγίξει ορισμένες εξαγωγές, όπως τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, ο ακατέργαστος σίδηρος και ο ακατέργαστος χάλυβας.

Όμως, ακόμα και εκεί που επιτρέπεται το εμπόριο, η πληρωμή χωρίς να παραβιάζονται οι οικονομικές κυρώσεις αποτελεί πρόβλημα. Σχεδόν κάθε συναλλαγή με κρατική ρωσική εταιρεία απαγορεύεται. Οι ευρωπαϊκές τράπεζες απαγορεύεται να συναλλάσσονται με τις περισσότερες ρωσικές. Οι μεγάλες ρωσικές τράπεζες έχουν αποκλειστεί από το SWIFT, το δίκτυο που χρησιμοποιούν οι τράπεζες για να επικοινωνούν μεταξύ τους. Οι επιχειρήσεις πρέπει να αποφεύγουν τις συναλλαγές με 2.200 επιχειρήσεις και χρηματοδότες που βρίσκονται στη μαύρη λίστα της ΕΕ.

Η Τουρκία ήταν ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές οικιακών συσκευών στην Ευρώπη πριν από την έναρξη του πολέμου. Η Αμερική εκτιμά ότι οι τουρκικές εταιρείες κατασκευάζουν τώρα μη επανδρωμένα αεροσκάφη και μικροηλεκτρονικά για τη Ρωσία. Τα μέταλλα για ορισμένα πυρομαχικά μπορεί να λιώνονται στην Ευρώπη, σύμφωνα με αξιωματούχο του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών. Οι εισαγωγές μηχανημάτων γραφείου του Καζακστάν από την Ευρώπη τριπλασιάστηκαν σε σχεδόν 1 δισ. δολάρια από το 2021 έως το 2023. Αυτό πιθανόν να οφείλεται εν μέρει σε ένα κύμα νέων γραφείων και εργοστασίων. Οι επενδύσεις στο Καζακστάν αυξήθηκαν κατά 11% το 2023, ωθούμενες από ρωσικές επιχειρήσεις.

Οι οικονομίες της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου φαίνεται να επωφελούνται από τον πόλεμο. Συλλογικά, οι οικονομίες των πέντε δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας, από 4% το 2022, αναπτύχθηκαν κατά 6% το 2023, ενώ η οικονομία της Αρμενίας επεκτάθηκε κατά 8%, από 5% το 2022. Ένας ανθηρός τομέας logistics εμφανίστηκε εν μιά νυκτί και τα φορτία αυξάνονται κατά 20% κάθε χρόνο.

Για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της Ευρώπης, όλα αυτά είναι κακά νέα. «Περιμέναμε κάποια διαρροή», λέει ένας αξιωματούχος, «αλλά όχι στην κλίμακα που βλέπουμε τώρα». Τον Δεκέμβριο η 12η δέσμη μέτρων της ΕΕ στόχευσε για πρώτη φορά επιχειρήσεις στην Αρμενία και το Ουζμπεκιστάν. Οι γραφειοκράτες έχουν έκτοτε απειλήσει με περισσότερες κυρώσεις τρίτες χώρες και Ευρωπαίους που εξάγουν σε αυτές, αλλά έχουν λάβει μέτρα μόνο κατά λίγων επιχειρήσεων. Για κάθε επιχείρηση που προστίθεται στη μαύρη λίστα μία άλλη καταχωρίζεται αλλού.

Μια πραγματική λύση θα απαιτούσε τη βοήθεια των κυβερνήσεων του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας, μια δύσκολη αποστολή. Οι περιφερειακοί πολιτικοί εκτιμούν την εγγύτητά τους με τη Ρωσία και συχνά επωφελούνται προσωπικά από την παραβίαση των κανόνων. Παρ’ όλα αυτά, οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να τους προσφέρουν καλούδια. Η Αρμενία άρχισε πρόσφατα να κλείνει επιχειρήσεις που συναλλάσσονται με τη Ρωσία, αφού η ΕΕ της χορήγησε 270 εκατ. ευρώ σε βοήθεια, δάνεια και συμβάσεις.

Εναλλακτικά, η Ευρώπη θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ράβδο αντί για καρότα. Θα μπορούσε να επεκτείνει τις απαγορεύσεις εξαγωγών σε τρίτες χώρες ή να περιορίσει τις τράπεζές τους. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να εξοργίσει τις εναπομείνασες πηγές φυσικού αερίου της Ευρώπης (Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία) και να πλήξει τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Το ερώτημα είναι αν η ΕΕ πιστεύει ότι το όφελος για την Ουκρανία από ένα αυστηρότερο καθεστώς κυρώσεων αξίζει τον κόπο. Η τρέχουσα προσέγγισή της υποδηλώνει ότι δεν το πιστεύει.

© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com

Διαβάστε επίσης

FT: Πλήγμα για τον ελληνικό τουρισμό οι φωτιές, μείωση κρατήσεων 7%

Καταλύματα: Αυξήθηκαν 3,6% οι αφίξεις τον Ιούνιο

ΔΕΗ: Αποσύρονται οι λιγνιτικές μονάδες Άγιος Δημήτριος 1 και 2