Έναν κατάσκοπο, παρακαλώ

Από το βιβλίο Counter-Intelligence: What the Secret World Can Teach Us About Problem-solving and Creativity. By Robert Hannigan. HarperCollins

Ο Geoffrey Tandy δεν ήταν σίγουρος γιατί τον κάλεσαν για πολεμική εργασία το 1939. Ήταν βοτανολόγος στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου και φίλος του ποιητή T.S. Eliot. Το Bletchley Park, το κέντρο αποκρυπτογράφησης της Βρετανίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε ζητήσει έναν ειδικό στα κρυπτογραφήματα (cryptograms). Ο Tandy ήταν ειδικός στα κρυπτόγαμα (cryptogams) (φυτά που αναπαράγονται με σπόρια, κυρίως φύκια). Ένα σύμφωνο, μερικές φορές, στη συγκεκριμένη περίπτωση το g, είναι ικανό να φέρει τρομερές ανατροπές.

Αυτή η ιστορία κυκλοφόρησε ως ανέκδοτο από τους εκκεντρικούς που έσπασαν τους γερμανικούς κώδικες στην αγγλική ύπαιθρο. Αυτό όμως που δεν αμφισβητείται είναι ότι οι βοτανικές γνώσεις του Tandy είχαν κάποια πράγματι κρυπτογραφικά οφέλη. Οι γνώσεις του για τα φύκια του αλμυρού νερού αποδείχθηκαν απαραίτητες για τη διάσωση των γερμανικών βιβλίων που περιείχαν κώδικες και ανασύρθηκαν από τη θάλασσα. Ο ρόλος του Tandy στην αποκρυπτογράφηση κωδίκων κατά τη διάρκεια του πολέμου αποτελεί μέρος της θεματολογίας του νέου βιβλίου του Robert Hannigan, πρώην διευθυντή της GCHQ, της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών με εξειδίκευση στις επικοινωνίες, υπεύθυνης για την υποκλοπή και την αποκρυπτογράφηση μηνυμάτων, όπως η αντίστοιχη αμερικανική Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας.

Η διαφορετικότητα, η ισότητα και η συμπερίληψη (DEI) έχουν κακό όνομα στις μέρες μας. Η έννοια συνδέεται με τις woke ψευδοεπιστήμες και εταιρικές απάτες. Ωστόσο, το συναρπαστικό βιβλίο του κ. Hannigan αποτελεί μια εξαιρετική διόρθωση αυτής της άποψης. «Ο Tandy πιθανόν να μην είχε καταφέρει να προσληφθεί σε μια σύγχρονη εταιρεία υψηλών επιδόσεων», γράφει ο κ. Hannigan, αλλά «συνοψίζει το αμάλγαμα της παραδοξότητας, των τυχαίων ικανοτήτων και της αφοσίωσης, που οδήγησε σε θεαματικές καινοτομίες και διαρκή επιτυχία στον μυστικό κόσμο των πληροφοριών».

Οι υπηρεσίες ανθρώπινων πληροφοριών, όπως η ΜΙ6 και η CIA, στρατολογούν και διοικούν πράκτορες και, ως εκ τούτου, βασίζονται στην επιρροή, την πειθώ και τη χειραγώγηση. Εν τω μεταξύ, οι υπηρεσίες πληροφοριών σημάτων (SIGINT) επικεντρώνονται στην τεχνολογία των δεδομένων και των επικοινωνιών -καλώδια τον 19ο αιώνα, ραδιόφωνο στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα και τώρα το Διαδίκτυο. Στόχος είναι να κατανοήσουν αυτά τα συστήματα και να «επιτεθούν» στις αδυναμίες τους, όπως λένε οι κρυπταναλυτές.

Για να γίνει αυτό με επιτυχία απαιτούνται άνθρωποι που σκέφτονται με διαφορετικούς, πρωτότυπους και ασυνήθιστους τρόπους. Ο Dilly Knox, ένας επαγγελματίας παπυρολόγος, εγκατέστησε μια μπανιέρα στο γραφείο του Ναυαρχείου κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και φέρεται να έσπασε ένα γερμανικό ναυτικό κρυπτογράφημα κατά τη διάρκεια ενός μπάνιου (μια διαδικασία που ο κ. Hannigan συνδέει με τη σύγχρονη έρευνα για τα νευρολογικά οφέλη του ζεστού νερού). Το θέμα δεν είναι τι ξέρεις, αλλά πώς σκέφτεσαι: μετά τον πόλεμο ο Knox καταπιάστηκε με τους ουγγρικούς διπλωματικούς κώδικες χωρίς να γνωρίζει καν την ουγγρική γλώσσα. Οι εξετάσεις εισαγωγής στην GCHQ περιελάμβαναν κείμενα στις φανταστικές γλώσσες της Μέσης Γης που συναντάμε στον Άρχοντα των Δακτυλιδιών του J.R.R. Tolkien.

Η διαφορετικότητα της σκέψης έχει συχνά τις ρίζες της σε άλλου είδους διαφορές. Οι γυναίκες διέπρεψαν ως κρυπταναλυτές στο Bletchley Park, παρά το γεγονός ότι αποτελούσαν ένα μικρό μόνο ποσοστό των προπολεμικών μαθηματικών. Οι Εβραίοι κρυπταναλυτές διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο κ. Hannigan υπαινίσσεται επίσης τον καθοριστικό ρόλο του αφγανικού και μουσουλμανικού προσωπικού στην πιο πρόσφατη ιστορία της GCHQ.

Τα άτομα με αυτισμό τείνουν να έχουν καλύτερη οπτική αντίληψη, γεγονός που εκμεταλλεύονται οι ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ για να ερμηνεύουν τις ασαφείς δορυφορικές εικόνες. Βασιζόμενη στην έρευνα για τη νευρική ποικιλομορφία και τις διαταραχές του φάσματος του αυτισμού, η GCHQ «προσπάθησε να προσλάβει τέτοιου είδους διαφορετικό εργατικό δυναμικό», λέει ο κ. Hannigan. Η δυσλεξία, (προβλήματα στην ανάγνωση ή τη γραφή) και η δυσαριθμησία (δυσκολία στην κατανόηση των αριθμών) είναι «διαδεδομένες» στην GCHQ. Ο κ. Hannigan εκτιμά ότι ένας στους τέσσερις υπαλλήλους της υπηρεσίας έχει κάποιο είδος νευροδιαφορετικής πάθησης. Αυτοί οι άνθρωποι δεν θα ευημερούσαν σχεδόν ποτέ στις παραδοσιακές συνεντεύξεις για εργασία, ούτε θα ευδοκιμούσαν κάτω από την αυστηρή ιεραρχία των ενόπλων δυνάμεων ή την τυπικότητα της δημόσιας διοίκησης.

Κατά ειρωνικό τρόπο, ενώ η πιο γνωστή προσωπικότητα της GCHQ, ο Alan Turing, διώχθηκε από το κράτος για την ομοφυλοφιλία του, παρά τον καθοριστικό του ρόλο στην αποκρυπτογράφηση του γερμανικού κώδικα Enigma, αργότερα η υπηρεσία προστάτευσε πολλούς ομοφυλόφιλους στις τάξεις της, λέει ο κ. Hannigan, και «απέφυγε κάποιον από τον φανατισμό» που έπληξε άλλα τμήματα της δημόσιας διοίκησης του Ψυχρού Πολέμου. Πιο πρόσφατα η GCHQ άρχισε να εκπαιδεύει υπαλλήλους ελέγχου στην DEI, προκειμένου να μειώσει τον αριθμό των αιτούντων που ανήκουν σε εθνοτικές μειονότητες και στους οποίους δεν χορηγούνται διαβαθμίσεις ασφαλείας -ένα σύνηθες πρόβλημα για άτομα με οικογενειακούς δεσμούς με ξένες χώρες.

Oι υπηρεσίες πληροφοριών σημάτων (SIGINT) δεν είναι οι μόνες που ενδιαφέρονται για τη διαφορετικότητα κάθε είδους. Τα τελευταία χρόνια η ΜΙ6 έχει χαλαρώσει τις προϋποθέσεις πρόσληψης, ώστε υποψήφιοι με διπλή υπηκοότητα και έναν Βρετανό γονέα να μπορούν να υποβάλουν αίτηση. Οι υπηρεσίες κατασκοπείας αναγνωρίζουν ολοένα και περισσότερο τη σημασία ενός ποικιλόμορφου στελεχιακού δυναμικού υπαλλήλων, όχι μόνο επειδή πρέπει να αναμειχθούν και να συνδεθούν με πράκτορες σε διάφορες χώρες. Ο Markus Wolf της Stasi, της βίαιης υπηρεσίας κατασκοπείας της Ανατολικής Γερμανίας, περιέγραψε κάποτε πώς οι Δυτικογερμανικοί κατάσκοποι ξεχώριζαν τους πράκτορές του δίνοντας προσοχή στο κούρεμά τους. Οι Ανατολικογερμανοί είχαν κοντά μαλλιά σε μια εποχή που τα μακριά μαλλιά ήταν δημοφιλή στη Δύση: «Το να μετατρέψεις κάποιον σε πειστικό χίπη ήταν σχεδόν αδύνατον».

Ωστόσο, οι δυτικές υπηρεσίες έχουν βεβαρημένο ιστορικό. Παλαιότερα το αστείο που κυκλοφορούσε ήταν ότι CIA σήμαινε «Catholics in Action». Hταν μια ομοιογενής υπηρεσία με ρατσιστικές απόψεις. Το διάσημο τμήμα της Εγγύς Ανατολής της υπηρεσίας, το οποίο διηύθυνε τις επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή, αντιτάχθηκε στους Εβραίους αξιωματικούς, εν μέρει επειδή πίστευε ότι θα ήταν πιστοί στο Ισραήλ. Πράγματι, ακόμα και το 2000 θεωρήθηκε είδηση όταν η CIA προσέλαβε αξιωματικό αραβικής καταγωγής. Την εποχή των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 το FBI είχε μόλις οκτώ αραβόφωνους πράκτορες και μόνο έναν στη Νέα Υόρκη. Πολλά έχουν αλλάξει από τότε. Το 2022 προήγαγε στις ανώτερες τάξεις του το υψηλότερο ποσοστό γυναικών και μειονοτήτων στην ιστορία του.

Η σχέση μεταξύ της ελεύθερης σκέψης, αποκωδικοποίησης των πληροφοριών και της επίλυσης προβλημάτων γενικότερα απεικονίζεται καλύτερα από τις ευρύτερες επιδιώξεις των αποκωδικοποιητών. Ο John Manly και η Edith Rickert, Αμερικανοί κρυπταναλυτές στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, συνέχισαν να μελετούν στατιστικά μοτίβα στην ποίηση. Η Elizabeth και ο William Friedman, εξέχουσες μορφές της αμερικανικής κρυπτολογίας, διερεύνησαν -και αργότερα κατέρριψαν- τη θεωρία συνωμοσίας ότι ο Francis Bacon είχε γράψει κρυφά και είχε κρύψει κρυπτογραφημένο κείμενο στα έργα του Σαίξπηρ. Η Joan Clarke, για λίγο αρραβωνιαστικιά του Turing, έκανε μακρά καριέρα στην GCHQ ως ειδική στα νομίσματα του 15ου αιώνα. Το αγαπημένο τηλεοπτικό πρόγραμμα του προσωπικού της GCHQ είναι το «Only Connect», ένα βρετανικό τηλεπαιχνίδι στο οποίο οι διαγωνιζόμενοι πρέπει να εντοπίσουν την κρυπτογραφημένη σύνδεση μεταξύ τεσσάρων απαντήσεων. Όπως και το σπάσιμο των κωδίκων, κάτι τέτοιο απαιτεί πλάγια σκέψη, ανοιχτό μυαλό και ικανότητα σύνδεσης διαφορετικών ειδών γνώσης.

Όσοι αντιμάχονται τους ανθρώπους με προβλήματα ή διαφορετική συμπεριφορά είναι εύκολο να τους απορρίπτουν, θεωρώντας ότι η πρόσληψή λειτουργεί ως αντιπερισπασμός στο πραγματικό έργο της εθνικής ασφάλειας και των πληροφοριών. Στην πραγματικότητα, όμως, μια τέτοια προσέγγιση βρίσκεται στην καρδιά της καλής κατασκοπείας. «Τα παζλ και το παιχνίδι δεν αποτελούν έναν κόσμο διαφορετικό από τη σοβαρή δουλειά», καταλήγει ο κ. Hannigan. «Αποτελούν μια συνέχεια, καθώς το ένα ξεκλειδώνει τις δυνατότητες του άλλου».

© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com