Το οικονομικό μοντέλο της Κίνας διατηρεί μια επικίνδυνη γοητεία

Ο Κινέζος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ © EPA/BANDAR ALJALOUD / HANDOUT

Πριν από είκοσι χρόνια ο Joshua Cooper Ramo, σύμβουλος, έγραψε για πρώτη φορά για τη «συναίνεση του Πεκίνου». Η συναίνεση της Ουάσινγκτον για την απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα, τα κυμαινόμενα νομίσματα και το άνοιγμα στα ξένα κεφάλαια ήταν, όπως υποστήριξε, ένα διάτρητο εμπορικό σήμα. Η Κίνα ήταν πρωτοπόρος στη δική της προσέγγιση για την ανάπτυξη, που βασιζόταν στις αρχές της ισότητας, της καινοτομίας και της αδιάκοπης εστίασης στην κυριαρχία και την εθνική ασφάλεια, μια προσέγγιση αρκετά ελκυστική για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες.

Στα χρόνια που ακολούθησαν οι ηγέτες της Κίνας δεν έδειξαν να διακατέχονται από κάποια φιλοδοξία να εξάγουν ένα κρατικά καθοδηγούμενο μοντέλο ανάπτυξης. Κάποιες φορές, όμως, είναι πιο αλαζόνες. Πέρυσι, για παράδειγμα, ο Xi Jinping υποστήριξε σε ομιλία του προς στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος ότι το οικονομικό μοντέλο της χώρας «καταρρίπτει τον μύθο ότι ο εκσυγχρονισμός ισοδυναμεί με δυτικοποίηση» και ότι η ανάπτυξή της διευρύνει τις «επιλογές για τις αναπτυσσόμενες χώρες». Προηγούμενοι και τωρινοί ηγέτες στον αναπτυσσόμενο κόσμο -από τον Imran Khan του Πακιστάν και τον Mahathir Mohamad της Μαλαισίας έως τον Luiz Inácio Lula da Silva της Βραζιλίας και τον Cyril Ramaphosa της Νότιας Αφρικής- έχουν εκθειάσει τα οφέλη ορισμένων τουλάχιστον πτυχών του μοντέλου. Και από τότε που ο κ. Cooper Ramo έγραψε για πρώτη φορά για τη «συναίνεση του Πεκίνου», η κινεζική οικονομία έχει τετραπλασιαστεί σε μέγεθος σε πραγματικούς όρους δολαρίου, ενισχύοντας τη διπλωματική και στρατιωτική επιρροή της χώρας.

Πιο πρόσφατα, όμως, η οικονομία της Κίνας παραπαίει. Η ανάκαμψή της από την κρίση της δεκαετίας του ’19 ήταν αδύναμη και περιορίστηκε από την κρίση των ακινήτων, η οποία είδε τις επενδύσεις στον κλάδο να μειώνονται από το 2021 κατά σχεδόν ένα τέταρτο σε ονομαστικούς όρους. Οι προσπάθειες για την τόνωση της μεταποίησης έχουν προκαλέσει συγκρούσεις με τις δυτικές δυνάμεις, οι ηγέτες των οποίων κατηγορούν την Κίνα για ντάμπινγκ υποτιμολογημένων προϊόντων. Δεδομένου αυτού του ζοφερού πλαισίου, υπάρχει πιθανότητα το μοντέλο της Κίνας να χάνει έδαφος; Όχι ακριβώς. Όπως το έθεσε η Kristalina Georgieva, επικεφαλής του ΔΝΤ, σε πρόσφατη συνέντευξή της στην κινεζική κρατική τηλεόραση: «Ταξιδεύω σε όλο τον κόσμο και βλέπω μοντέλα ανάπτυξης που προέρχονται από την Κίνα να αναπαράγονται σε άλλα μέρη». Για να αναλύσουμε τον βαθμό στον οποίο αυτό ισχύει, δημιουργήσαμε έναν δείκτη που μετράει πόσο παρόμοιες είναι άλλες οικονομίες με αυτές της Κίνας, ο οποίος ως επί το πλείστον επιβεβαιώνει το συμπέρασμά της. Έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι η επιρροή της Κίνας θα συνεχίσει να αυξάνεται.

Ποιο ακριβώς είναι το μοντέλο της Κίνας; Ορισμένα από τα πιο γνωστά χαρακτηριστικά του συναντώνται και σε άλλες ιστορίες επιτυχίας της Ανατολικής Ασίας, όπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν. Οι οικονομίες και των τεσσάρων χωρών είναι προσανατολισμένες προς τις εξαγωγές και τις επενδύσεις. Από την πλευρά της, η Κίνα έχει πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εδώ και τρεις δεκαετίες. Ο ακαθάριστος σχηματισμός πάγιου κεφαλαίου της, ένα μέτρο των επενδύσεων, ανέρχεται στο 42% του ΑΕΠ, ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στον κόσμο. Ένα σε μεγάλο βαθμό κλειστό ισοζύγιο κεφαλαίων εμποδίζει τους πολίτες να μεταφέρουν χρήματα στο εξωτερικό. Η χρηματοπιστωτική καταστολή, η πρακτική της διατήρησης των επιτοκίων σε τεχνητά χαμηλά επίπεδα, εξασφαλίζει φθηνή τραπεζική χρηματοδότηση για τις βιομηχανίες που ευνοούνται από το κράτος.

Υπάρχουν όμως και άλλα, πιο ξεκάθαρα κινεζικά στοιχεία. Η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν πέρασαν από το αυταρχικό στο δημοκρατικό πολίτευμα ενώ ήταν φτωχότερες από την Κίνα σήμερα. Στο Πεκίνο δεν υπήρξε πολιτική φιλελευθεροποίηση και η οικονομική δύναμη του κράτους χρησιμοποιείται για πολιτικούς σκοπούς, μέσω της χρήσης κρατικών επιχειρήσεων, μεταξύ άλλων. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Παρά την ανάπτυξη των ιδιωτικών επιχειρήσεων από τη δεκαετία του 1980, οι αξιωματούχοι διατηρούν σφιχτό έλεγχο του τραπεζικού συστήματος, με περισσότερο από το 50% των τραπεζικών περιουσιακών στοιχείων να εξακολουθεί να κατέχεται από κρατικούς δανειστές.

Η ανάπτυξη της χώρας εξαρτάται επίσης από τη χρήση των ειδικών οικονομικών ζωνών (SEZs), περιοχών που προσφέρουν πιο φιλελεύθερους φορολογικούς και επενδυτικούς κανόνες. Αυτές δεν προήλθαν από την Κίνα, αλλά οι πιο επιτυχημένες κινεζικές, όπως οι εκτεταμένες ζώνες στη Σενζέν και στο νησί Χαϊνάν, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για αντιγραφείς σε όλο τον κόσμο. Ο αριθμός των SEZs έχει εκτοξευτεί. Σήμερα μόνο οι Φιλιππίνες φιλοξενούν περισσότερες απ’ όσες υπήρχαν παγκοσμίως το 1995.

Χρησιμοποιώντας επτά μέτρα -το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, το άνοιγμα του ισοζυγίου κεφαλαίων, την κλίμακα των επενδύσεων, το μερίδιο των εξαγωγών που είναι βιομηχανικά προϊόντα, το μέγεθος του κρατικού τραπεζικού συστήματος, το επίπεδο δημοκρατίας και τον αριθμό των μεγάλων SEZs ανά άτομο-, υπολογίζουμε πόσα κοινά έχουν άλλες οικονομίες με την Κίνα (βλ. πίνακα). Η πιο όμοια απ’ όλες είναι το Βιετνάμ, το οποίο έχει μια οικονομία έντασης εξαγωγών και μεταποίησης που κυβερνάται από το δικό του Κομμουνιστικό Κόμμα. Η Αυστραλία, η Βρετανία και η Ελλάδα, καμία από τις οποίες δεν κυβερνάται από κομμουνιστές, είναι μεταξύ εκείνων που παρακάμπτουν τον πάτο της κατάταξης.

Οι θέσεις άλλων χωρών προκαλούν μεγαλύτερη έκπληξη. Αν και η πρώιμη ανάπτυξη της Νότιας Κορέας συγκρίνεται συχνά με της Κίνας, οι δύο χώρες έχουν πλέον αποκλίνει. Πράγματι, η Κίνα έχει πλέον περισσότερα κοινά με το Μπαγκλαντές και την Τουρκία, χώρες που στοχεύουν στην προώθηση των εξαγωγών, αλλά έχουν πιο δημοκρατικές πολιτικές. Η Ινδία και η Αιθιοπία μοιάζουν επίσης με την Κίνα, εν μέρει λόγω των κρατικών τραπεζικών τους συστημάτων. Εν τω μεταξύ, το κλειστό ισοζύγιο κεφαλαίων της Αγκόλας την ωθεί στην κορυφή της κατάταξης. Όλες αυτές οι χώρες έχουν επίσης SEZs.

Αντί ενός οικονομικού μοντέλου «μπισκότου», αυτό που προσφέρει η Κίνα στους ηγέτες του αναπτυσσόμενου κόσμου είναι η διαβεβαίωση ότι δεν χρειάζεται να γίνουν πιο δημοκρατικοί για να αναπτυχθούν. Όπως το θέτει ο Charles Robertson της Fim Partners, μιας εταιρείας επενδύσεων σε αναδυόμενες και συνοριακές αγορές: «Για ένα πολύ μεγάλο μέρος του παγκόσμιου Νότου, η επιτυχία της Κίνας είναι εξαιρετικά ελκυστική, επειδή δείχνει ότι οι λευκοί δυτικοί δεν έχουν όλες τις απαντήσεις». Ακόμα και αν η προσφερόμενη ανάπτυξη φαίνεται τώρα λιγότερο σίγουρη απ’ ό,τι πριν, η συμφωνία εξακολουθεί να φαίνεται καλή για πολλά απολυταρχικά καθεστώτα. Χώρες όπως η Αγκόλα, η Αιθιοπία και η Τανζανία διοικούνται από κυρίαρχα κόμματα που προέκυψαν από εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα και έχουν από καιρό αδυναμία στην κρατική παρέμβαση, τη στενή διαχείριση του εμπορίου και τον πολιτικό έλεγχο των πιστώσεων. Η Κίνα τούς παρέχει λιγότερο κάποιο σχέδιο και περισσότερο μια δικαιολογία, λέει ο Ricardo Soares de Oliveira του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

Επιπλέον, η προώθηση του μοντέλου της Κίνας έχει επιταχυνθεί τα τελευταία χρόνια. Η Elizabeth Economy του Ινστιτούτου Hoover του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ υποστηρίζει ότι αυτό αντικατοπτρίζει μια αυξημένη επιθυμία προώθησης των κινεζικών εταιρειών στο εξωτερικό. Το Τμήμα Διεθνών Συνδέσμων του Κομμουνιστικού Κόμματος έχει καλλιεργήσει δεσμούς με ελίτ σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Η πρώτη του σχολή εκπαίδευσης στο εξωτερικό για ξένους γραφειοκράτες, στην Τανζανία, άρχισε να δέχεται σπουδαστές το 2022. Ακόμα και όταν οι δυσκολίες της Κίνας έγιναν πιο εμφανείς τον τελευταίο περίπου χρόνο, οι έπαινοι για το οικονομικό της μοντέλο συνέχισαν να ρέουν από ξένους ηγέτες, όπως ο Shavkat Mirziyoyev του Ουζμπεκιστάν, ο Vladimir Putin της Ρωσίας και ο Yoweri Museveni της Ουγκάντας.

Σε αντίθεση με τη συναίνεση της Ουάσινγκτον, η οποία υποστηρίχθηκε από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, η συναίνεση του Πεκίνου δεν έχει κανέναν διεθνή οργανισμό να την προωθεί. Ο δανεισμός της Κίνας συνοδεύεται επίσης από λιγότερους πολιτικούς όρους. Ωστόσο, είναι εκτεταμένος και επικεντρώνεται σε κλάδους που είναι χαρακτηριστικοί για το μοντέλο της Κίνας. Μεταξύ του 2019 και του 2023, περίπου το 76% των υπερπόντιων εκταμιεύσεων και της κατασκευαστικής δραστηριότητας της Κίνας, που ανήλθαν σε 541 δισ. δολάρια, αφορούσε μόνο τέσσερις τομείς: ενέργεια, μέταλλα, ακίνητα και μεταφορές. Ομοίως, ο Yu Zhang και οι συνάδελφοί του στο Πανεπιστήμιο Πολιτικής Αεροπορίας της Κίνας έχουν εντοπίσει 103 SEZs εκτός Κίνας που διοικούνται από το υπουργείο Εμπορίου της Κίνας. Οι επενδύσεις που διευκολύνονται από αυτές τις ζώνες επικεντρώνονται σε κλάδους που συνδέονται με το μοντέλο της Κίνας. Ως αποτέλεσμα, οι χώρες υποδοχής μπορεί να διαπιστώσουν ότι οι οικονομίες τους γίνονται περισσότερο κινεζικές.

Τελικά, η υιοθέτηση της συναίνεσης του Πεκίνου είναι καλή ιδέα; Παρ’ όλο που το Βιετνάμ, το Μπαγκλαντές και η Αιθιοπία έχουν εισαγάγει πολιτικές που μοιάζουν με τις κινεζικές, έχουν μείνει πολύ πίσω από την ανάπτυξη που μοιάζει με την κινεζική. Εν τω μεταξύ, η Γεωργία και η Πολωνία έχουν δείξει ότι και σε λιγότερο αυταρχικά συστήματα η ταχεία ανάπτυξη είναι δυνατή. Ο Yasheng Huang του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης σημειώνει ότι οι αναπτυσσόμενες οικονομίες θα μπορούσαν να διδαχθούν πολύ περισσότερα από την εμπειρία της Κίνας στην οικονομική φιλελευθεροποίηση αμέσως μετά την έναρξη των μεταρρυθμίσεων του Deng Xiaoping το 1978, παρά από τις πιο πρόσφατες εμπειρίες της. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας που ακολούθησε, τα κινεζικά ατομικά εισοδήματα αυξήθηκαν ταχύτερα από το ΑΕΠ, η αγροτική επιχειρηματικότητα άνθησε και η χώρα, στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, κυμαινόταν μεταξύ πλεονάσματος και ελλείμματος. «Η Κίνα δεν είχε ένα μερκαντιλιστικό μοντέλο ανάπτυξης τη δεκαετία του 1980», λέει ο κ. Huang.

Οι χώρες που δίνουν προτεραιότητα στην επέκταση του κράτους, των υποδομών, των εξαγωγών και της βαριάς βιομηχανίας μπορεί να βρεθούν σε δύσκολη θέση. Ο κ. Huang αναφέρει το Πακιστάν ως ένα τέτοιο παράδειγμα. Το ποσοστό αλφαβητισμού του εξακολουθεί να είναι κάτω από 60%, ωστόσο η κυβέρνηση επικεντρώνει στις επενδύσεις στην ενέργεια, στους σιδηροδρόμους και στον Οικονομικό Διάδρομο Κίνας-Πακιστάν, ένα δίκτυο έργων υποδομής στα σύνορα μεταξύ των δύο χωρών. Σε άλλα μέρη, επίσης, η κινεζική οικονομία εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται με θαυμασμό, ιδίως από ελίτ που δεν έχουν καμία πρόθεση απελευθέρωσης της οικονομίας. Με άλλα λόγια, προς το παρόν, τουλάχιστον, η «συναίνεση του Πεκίνου» παραμένει σταθερή.

© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com