THEPOWERGAME
Πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο; Μετά τη νίκη στον Ψυχρό Πόλεμο, το αμερικανικό μοντέλο φαινόταν αδιαμφισβήτητο. Μια γενιά μετά, οι ίδιοι οι Αμερικανοί χάνουν την εμπιστοσύνη τους σε αυτό. Η άσκοπη πολεμική πολιτική, η οικονομική κρίση και η θεσμική σήψη έχουν διαμορφώσει μια επιθετική αμερικανική πολιτική, που, φαινομενικά, έχει δώσει στις προεδρικές εκλογές υπαρξιακά διακυβεύματα. Οι Αμερικανοί ακούνε τους ηγέτες τους να καταγγέλλουν την ακεραιότητα της δημοκρατίας τους. Βλέπουν συμπολίτες τους να προσπαθούν να εμποδίσουν τη μεταβίβαση της εξουσίας από τη μία κυβέρνηση στην επόμενη. Έχουν κάθε λόγο να αναρωτιούνται πόση προστασία τους εγγυάται το σύστημά τους απέναντι στον αυταρχισμό, που βρίσκεται σε άνοδο σε όλο τον κόσμο.
Η απάντηση είναι ότι, αν οι Αμερικανοί πιστεύουν ότι μόνο το Σύνταγμά τους μπορεί να προστατεύσει τη δημοκρατία από έναν Καίσαρα, τότε είναι πολύ αισιόδοξοι. Η διατήρηση της δημοκρατίας εξαρτάται σήμερα, όπως πάντα, από το θάρρος και τις πεποιθήσεις αμέτρητων ανθρώπων σε όλη την Αμερική -ιδιαίτερα εκείνων που είναι επιφορτισμένοι με τη σύνταξη και την τήρηση των νόμων της.
Η συνταγματική τάξη είναι ευάλωτη. Ένας επίδοξος δικτάτορας θα μπορούσε να ξεκινήσει χωρίς να παραβιάζει το γράμμα του Συντάγματος, επειδή οι μεταγενέστεροι νόμοι έχουν δημιουργήσει παραθυράκια αρκετά μεγάλα ώστε κάποιος να μπορεί εύκολα να περάσει. Ως νεαρή χώρα, η Αμερική ανησυχούσε όχι μόνο για κάποιον εγχώριο τύραννο, αλλά και για τους ισχυρούς εχθρούς, έχοντας μόλις νικήσει έναν. Το Κογκρέσο παραχώρησε στον πρόεδρο εξουσίες έκτακτης ανάγκης για τη διατήρηση της τάξης σε περιόδους κρίσης. Σύμφωνα με τον Νόμο Περί Εξέγερσης (Insurrection Act), ο πρόεδρος μπορεί να αναπτύξει τον στρατό ή το ναυτικό εναντίον μιας εγχώριας εξέγερσης ή όταν ο ομοσπονδιακός νόμος καταπατάται. Οι πρόεδροι έχουν επικαλεστεί αυτή την εξουσία 30 φορές, για να σπάσουν απεργίες, να αποφύγουν τον κοινωνικό διαχωρισμό και, πιο πρόσφατα, για να σταματήσουν τις ταραχές στο Λος Άντζελες το 1992.
Το Κέντρο Brennan, ένα κέντρο μελετών, απαριθμεί 135 έκτακτες εξουσίες που μπορεί να διεκδικήσει ένας πρόεδρος με την κήρυξη εθνικής έκτακτης ανάγκης, με μερικές από τις πιο σοβαρές να είναι το πάγωμα τραπεζικών λογαριασμών και το κλείσιμο του διαδικτύου. Τι θεωρείται έκτακτη ανάγκη, είναι κάτι που αποφασίζει ο ίδιος ο πρόεδρος. Πάνω από 40 παραμένουν σε ισχύ, μερικές από τις οποίες χρονολογούνται από παλιά. Ο Donald Trump επικαλέστηκε έκτακτη ανάγκη για να χρηματοδοτήσει το τείχος στα σύνορα της χώρας. Ο Joe Biden, για να χαρίσει φοιτητικά δάνεια. Το Κογκρέσο υποτίθεται ότι πρέπει να εξετάζει τον τερματισμό των έκτακτων αναγκών κάθε έξι μήνες. Ποτέ δεν το έχει κάνει. Ούτε έχει απομακρύνει κάποιον πρόεδρο μέσω μομφής.
Έτσι, ο εφησυχασμός μετατρέπεται σε κίνδυνο. Το ίδιο ισχύει και για την κινδυνολογία, διότι η έκτακτη ανάγκη, πραγματική ή επινοημένη, είναι σύμμαχος κάθε ισχυρού άνδρα. Όταν πίστευαν ότι το αμερικανικό σχέδιο βρισκόταν σε κίνδυνο, ακόμα και μεγάλοι πρόεδροι διεκδικούσαν εξωσυνταγματικές εξουσίες. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου ο Abraham Lincoln ανέστειλε το habeas corpus. Ο Franklin Roosevelt φυλάκιζε Αμερικανούς χωρίς δίκη.
Ένα από τα μεγαλύτερα συνταγματικά εμπόδια για τη δικτατορία είναι η 22η τροπολογία, η οποία περιορίζει τον πρόεδρο σε δύο θητείες. Τι θα συνέβαινε, όμως, αν ένας επιβήτορας της εξουσίας με σιδερένια πυγμή έβαζε στο Πεντάγωνο λακέδες και, με τον στρατό στο πλευρό του, αρνιόταν να φύγει; Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν 247 χρόνια ιστορίας, αλλά το Σύνταγμά τους αντιγράφηκε από αρκετές νεαρές δημοκρατίες της Λατινικής Αμερικής τον 19ο αιώνα, οι οποίες υπέκυψαν τελικά σε ισχυρούς άνδρες.
Το δίδαγμα είναι ότι αυτό που στηρίζει το αμερικανικό εγχείρημα, όπως και σε κάθε δημοκρατία, δεν είναι οι νόμοι, αλλά οι αξίες των πολιτών, των δικαστών και των δημόσιων υπαλλήλων. Τα καλά νέα είναι ότι ακόμα και ο πιο αποφασισμένος, εφευρετικός και οργανωμένος επίδοξος δεσπότης θα δυσκολευόταν να τους παρακάμψει.
Ο στρατός παραμένει ένας από τους πιο υγιείς θεσμούς της Αμερικής, με τις τάξεις του να είναι γεμάτες με ανθρώπους που έχουν κατά νου τον όρκο τους στο Σύνταγμα. Οι πολιτείες έχουν πλούτο και τεράστια εξουσία στις επικράτειές τους. Η συντριπτική πλειονότητα των αστυνομικών εργάζεται για πολιτειακούς και τοπικούς αξιωματούχους, όχι για τον πρόεδρο. Ο Τύπος έχει γίνει πιο κομματικός, αλλά εκτιμά επίσης την ανεξαρτησία του και παραμένει πολύ διαφοροποιημένος για να ελέγχεται από ένα κόμμα. Ο επόμενος πρόεδρος μπορεί να αυξήσει την εξουσία του, να απολύσει δεκάδες χιλιάδες δημόσιους υπαλλήλους, αλλά ακόμα κι έτσι, το «βαθύ κράτος» των σχεδόν 3 εκατ. εργαζομένων, κατανεμημένων σε εκατοντάδες υπηρεσίες και 15 υπουργεία, θα εξακολουθεί να υπάρχει. Αυτοί οι άνθρωποι θα μπορούσαν να προκαλέσουν πολλά προβλήματα.
Οι Αμερικανοί δικαίως διαμαρτύρονται για τη διάβρωση των κανόνων, ωστόσο η κατάχρηση της εκτελεστικής εξουσίας έχει μερικές φορές οδηγήσει σε νέους. Μετά την παραίτηση του Richard Nixon λόγω του Watergate, το υπουργείο Δικαιοσύνης άρχισε να παίρνει αποφάσεις σχετικά με την έρευνα και τη δίωξη χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις επιθυμίες του προέδρου. Ο κ. Trump δήλωσε ότι θα τα καταργήσει όλα αυτά, ωστόσο ο οποιοσδήποτε επίδοξος Καίσαρας που θα επικαλεστεί τις εξουσίες έκτακτης ανάγκης ή τον Νόμο Περί Εξέγερσης θα πρέπει να παρακάμψει την ανεξαρτησία των δικαστηρίων. Ένας παραβάτης του νόμου θα πρέπει επίσης να λάβει υπόψη του την αντίσταση των επαγγελματιών εισαγγελέων και την ακεραιότητα των ενόρκων.
Κάθε υποψήφιος για την προεδρία φέτος έχει κατηγορήσει τον άλλον ότι προσπαθεί να καταστρέψει την αμερικανική δημοκρατία. Ωστόσο, ο κ. Biden είναι θεσμικός, με σεβασμό στους παλιούς τρόπους της πολιτικής. Ο κ. Trump, ο οποίος έχει σκεφτεί να γίνει δικτάτορας, έστω και για μια μέρα, είναι διαφορετικός. Η άρνησή του να παραδεχτεί την ήττα του το 2020 οδήγησε στην επίθεση στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου 2021, γεγονός που ώθησε έναν αριθμό ρεκόρ βουλευτών να αντιταχθούν στην επικύρωση της ψηφοφορίας. Τώρα, η υπόδειξη του κ. Trump ότι μπορεί να αμφισβητήσει μια ακόμα ήττα έχει αυξήσει τον κίνδυνο οι Ρεπουμπλικανοί του Κογκρέσου να προσπαθήσουν να εμποδίσουν την επικύρωση. Παράλληλα, ορισμένοι εκπρόσωποι των Δημοκρατικών έχουν υπαινιχθεί ότι μπορεί να μην επικυρώσουν μια νίκη του Trump, θεωρώντας ότι συμμετέχοντας σε μια εξέγερση αποκλείει τον εαυτό του από την προεδρία. Έτσι, η αδιαφορία ενός προέδρου για έναν κανόνα μπορεί να διαβρώσει τους πυλώνες του συστήματος στο σύνολό του.
Ο κ. Trump σίγουρα δεν είναι ικανός να μετατραπεί σε δικτάτορα, ακόμα και να το ήθελε. Η προσοχή του αποσπάται εύκολα, η σκέψη του είναι σκόρπια, ενώ το άγχος του είναι να αποφύγει την ευθύνη. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ότι η περιφρόνησή του για τους κανόνες και τους θεσμούς μειώνει περαιτέρω την πίστη των Αμερικανών στην κυβέρνησή τους. Αυτό έχει σημασία, διότι το αμερικανικό εγχείρημα εξαρτάται από τους πολίτες του. Μόλις το ένα τέταρτο από αυτούς δηλώνουν ικανοποιημένοι από τη δημοκρατία.
Έχουν ψηφίσει για αλλαγή ξανά και ξανά, αλλά οι πολιτικοί τους εξακολουθούν να μην ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους. «Δημοκρατία, αν μπορείτε να τη διατηρήσετε», φέρεται να δήλωσε ο Benjamin Franklin όταν τον ρώτησαν, αποχωρώντας από τη Συνταγματική Συνέλευση, αν οι ιδρυτές είχαν δημιουργήσει μοναρχία ή δημοκρατία. Καθώς πλησιάζουν οι εκλογές, το σωστό για τους απλούς Αμερικανούς είναι να απευθύνουν το ερώτημα του Benjamin Franklin στους πολλούς πολιτειακούς και ομοσπονδιακούς πολιτικούς που ηγούνται της δημοκρατίας τους: μπορείτε να τη διατηρήσετε;
© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Διαβάστε επίσης
Νεκρός ο πρόεδρος του Ιράν, Εμπραχίμ Ραΐσι
Ποιες startups πήγαν ταμείο το 2024, σηκώνοντας 490 εκατ.
Βιομάζα: Αγκάθι η έλλειψη πρώτης ύλης, έρχονται μεταρρυθμίσεις
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
