THEPOWERGAME
Όταν ένοπλοι τζιχαντιστές άρχισαν να πυροβολούν δεξιά και αριστερά μέσα στο Crocus City Hall της Μόσχας στις 22 Μαρτίου, σκοτώνοντας περισσότερους από 140 παρευρισκόμενους και βάζοντας φωτιά στον χώρο, οι μυστικές υπηρεσίες σε ολόκληρη τη Δύση έμειναν εμβρόντητες. Ήταν η σαφέστερη προειδοποίηση ότι το Ισλαμικό Κράτος (IS), που φαινομενικά είχε συντριβεί πριν από πέντε χρόνια, επιστρέφει σε θεαματικές πράξεις διεθνούς τρομοκρατίας. Οι δυτικές χώρες φοβούνται μήπως γίνουν οι επόμενοι στόχοι.
Ο τρόμος είναι εντονότερος στη Γαλλία και τη Γερμανία, οι οποίες φιλοξενούν δύο από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες αθλητικές διοργανώσεις αυτό το καλοκαίρι: τους Ολυμπιακούς Αγώνες και το ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα Euro 2024. Η πλωτή τελετή κατά μήκος του Σηκουάνα για την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού περιορίστηκε για να περιοριστεί και ο κίνδυνος. Ένα «Σχέδιο Β» βρίσκεται επίσης υπό επεξεργασία. «Αν μπορείς να επιτεθείς στη Μόσχα, μπορείς και στο Παρίσι», εξηγεί ο Gilles Kepel, ειδικός στον τζιχαντισμό. «Η Μόσχα θα μπορούσε να είναι εξάσκηση για τους Ολυμπιακούς Αγώνες».
Η τρομοκρατία είναι ένα μακάβριο θέατρο βίας, για το οποίο οι μεγάλες οργανώσεις προσφέρουν μια δελεαστική σκηνή. Ο Μαύρος Σεπτέμβρης, μια παλαιστινιακή ομάδα, τράβηξε την προσοχή του κόσμου όταν κράτησε εννέα ισραηλινούς αθλητές ομήρους στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου το 1972. Το Ισλαμικό Κράτος λατρεύει να χτυπά σε μεγάλους, πολυσύχναστους χώρους: το θέατρο Bataclan στο Παρίσι το 2015, η Manchester Αrena το 2017 και τώρα το Crocus City Hall.
Στις μέρες μας η Δύση έχει απομακρυνθεί σε μεγάλο βαθμό από τον μακρύ «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», έχοντας χύσει πολύ αίμα και δαπανήσει αμύθητα ποσά για να καταστρέψει τις κύριες τζιχαντιστικές ομάδες. Όμως οι εξτρεμιστές βρίσκονται και πάλι σε εξέλιξη. Έχουν επανεμφανιστεί σε παλιούς και νέους παραδείσους και ευδοκιμούν στον κυβερνοχώρο. Επιπλέον, ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ριζοσπαστικοποιήσει μια νέα γενιά.
Η ιστορία του παγκόσμιου τζιχαντισμού είναι μια ιστορία επανεφεύρεσης υπό την πίεση της Δύσης. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, η Αμερική και οι σύμμαχοί της ανέτρεψαν τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και εκδίωξαν την Αλ Κάιντα. Το 2011, οι αμερικανικές δυνάμεις σκότωσαν τον ηγέτη της, τον Osama bin Laden, στο Πακιστάν. Στη συνέχεια, το 2022, ο διάδοχός του, ο Ayman al-Zawahiri, εξοντώθηκε από χτύπημα μη επανδρωμένου αεροσκάφους στη Καμπούλ. Η Αλ Κάιντα δεν έχει ακόμη ορίσει νέο ηγέτη. Εν τω μεταξύ το Ισλαμικό κράτος, ο ακόμα πιο ανεξέλεγκτος απόγονος της Αλ Κάιντα, προκάλεσε αίσθηση διαμορφώνοντας, το 2014, ένα «χαλιφάτο» σε μεγάλα τμήματα του Ιράκ και της Συρίας, προσελκύοντας εθελοντές από την Ευρώπη και αλλού. Το τελευταίο προπύργιό του καταστράφηκε το 2019, ενώ έχει χάσει τέσσερις ηγέτες από την αρχή του έτους.
Ακόμα κι έτσι, οι τζιχαντιστές συνεχίζουν να πολεμούν. Εξακολουθούν να στηλιτεύουν τη Δύση και να τροφοδοτούν εξεγέρσεις από το Μάλι μέχρι τις Φιλιππίνες. Από τις δύο εκδοχές, το Ισλαμικό Κράτος το πιο δυναμικό. «Στον πόλεμο των ιδεών το Ισλαμικό Κράτος έχει «σαρώσει» την Αλ Κάιντα, ειδικά μεταξύ των νέων», λέει ο Aaron Zelin του Washington Institute, ενός αμερικανικού κέντρου μελετών. «Το Ισλαμικό Κράτος δημιούργησε το χαλιφάτο, ακόμα και αν καταστράφηκε. Η Αλ Κάιντα μόνο μιλούσε γι’ αυτό».
Όλα αυτά, λέει ο κ. Kepel, έχουν δημιουργήσει τρεις αλληλοεπικαλυπτόμενες φάσεις βίας: επιθέσεις που καθοδηγούνται από την Αλ Κάιντα τη δεκαετία του 2000, χτυπήματα που πυροδοτούνται ή υποβοηθούνται από χαλαρότερα δίκτυα που συνδέονται με το Ισλαμικό Κράτος τη δεκαετία του 2010, και παράλληλα, αυτό που αποκαλεί «διάχυτο τζιχάντ», τη βία χωρίς ηγέτη, που ξεκινά από μόνη της και κυριαρχεί τα τελευταία χρόνια. Όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός οργάνωσης, τόσο μεγαλύτερη η σφαγή που μπορούν να προκαλέσουν οι τζιχαντιστές. Χωρίς καθοδηγητικό χέρι, οι επιθέσεις μοναχικών λύκων είναι συνήθως λιγότερο θανατηφόρες, πιο δύσκολο να εντοπιστούν, αλλά εξίσου τρομακτικές. Στη Γαλλία ένας δάσκαλος αποκεφαλίστηκε το 2020 και ένας άλλος μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου πέρυσι.
Πολλοί ανησυχούν για τον αυξανόμενο αριθμό ανηλίκων που έλκονται από τη μαχητικότητα.
Σήμερα το τζιχαντιστικό κίνημα είναι διασκορπισμένο και ρευστό. Ορισμένες ομάδες επικεντρώνονται στην καταπολέμηση του «κοντινού εχθρού», δηλαδή των τοπικών κυβερνήσεων, και τον έλεγχο των εδαφών. Άλλες στρέφονται και πάλι προς τον «μακρινό εχθρό», τη Δύση. Σήμερα, όπως και πριν από την 11η Σεπτεμβρίου, το Αφγανιστάν εξάγει τρομοκρατία. Η χαοτική απόσυρση του προέδρου Joe Biden το 2021, σε μια απόπειρα να τερματίσει τους «ατελείωτους πολέμους» της Αμερικής, οδήγησε στην άμεση επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία. Η δολοφονία του Zawahiri αποτελεί απόδειξη ότι οι Ταλιμπάν παρέχουν και πάλι καταφύγιο σε χαμηλότερου επιπέδου μεν, αλλά στελέχη της Αλ Κάιντα. Ο μεγάλος πονοκέφαλος είναι το Ισλαμικό Κράτος της Επαρχίας Χορασάν με έδρα το Αφγανιστάν (ISKP).
Έγινε γνωστό κατά τη διάρκεια της υποχώρησης της Αμερικής από την Καμπούλ, όταν ένας βομβιστής αυτοκτονίας σκότωσε περισσότερους από 180 ανθρώπους, μεταξύ των οποίων και 13 Αμερικανούς στρατιώτες. Σε αντίθεση με την Αλ Κάιντα, το ISKP καταστέλλεται από τους Ταλιμπάν, αν και όχι εντελώς. Έχει αξιοποιήσει δίκτυα σε γειτονικές χώρες. Σύμφωνα με την καταμέτρηση του κ. Zelin, το ISKP πραγματοποίησε ή επιχείρησε μία επίθεση στο εξωτερικό το 2021, τέσσερις το 2022, 12 πέρυσι και 15 μέχρι στιγμής φέτος.
Μεταξύ των πρόσφατων «επιτυχιών» του είναι ο βομβαρδισμός μιας τελετής μνήμης στο Ιράν για τον Qassem Suleimani, έναν Ιρανό στρατηγό που σκοτώθηκε από την Αμερική, οδηγώντας στο θάνατο περισσότερους από 90 τον Ιανουάριο. Η επίθεση στη Μόσχα αποδεικνύει ότι έχει την επιθυμία και την ικανότητα να προκαλεί ζημιά όλο και πιο μακριά, λένε δυτικοί αξιωματούχοι. «Το ISKP χτυπά όπου βλέπει ευκαιρία», υποστηρίζει ο Hugo Micheron του πανεπιστημίου SciencesPo στο Παρίσι. «Αν δεν έχει επιτεθεί στην Ευρώπη είναι επειδή έχει μέχρι στιγμής αποτραπεί».
Η κατάσταση γίνεται σοβαρότερη δεδομένων άλλων γεωπολιτικών περιπλοκών. Οι αμερικανικές δυνάμεις στο Ιράκ και τη Συρία είναι αραιά διασκορπισμένες και ενδέχεται να μειωθούν περαιτέρω, όχι μόνο επειδή έχουν δεχθεί επανειλημμένα επιθέσεις από τους συμμάχους του Ιράν. Η Αμερική επαναδιαπραγματεύεται το καθεστώς των δυνάμεών της στο Ιράκ. Επιπλέον, μια αμερικανική απόσυρση από τη Συρία – που προωθεί ο κ. Trump και φαίνεται να συζητείται από τον κ. Biden – θα μπορούσε να αποδυναμώσει μοιραία τους Κούρδους συμμάχους και να οδηγήσει στην απόδραση χιλιάδων τζιχαντιστών μαχητών που κρατούνται στα στρατόπεδά τους.
Εν τω μεταξύ, στο Σαχέλ τα πραξικοπήματα ανάγκασαν τις γαλλικές δυνάμεις να εγκαταλείψουν το Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο και τον Νίγηρα. Οι ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ αποσύρθηκαν επίσης από το Μάλι. Τα αμερικανικά στρατεύματα είναι πιθανό να εγκαταλείψουν τον Νίγηρα και ίσως και το Τσαντ. Στη θέση τους προσλαμβάνεται η μισθοφορική μονάδα Wagner της Ρωσίας για να προστατεύσει τους πραξικοπηματίες. Το αν θα μπορέσουν να αποκρούσουν τους τζιχαντιστές είναι αμφίβολο. Πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ προειδοποιεί ότι τα περιφερειακά παρακλάδια της Αλ Κάιντα κερδίζουν έδαφος, απειλούν τα παράκτια κράτη της Δυτικής Αφρικής και ενδέχεται να δημιουργήσουν «τρομοκρατικό καταφύγιο». Οι κατάσκοποι ανησυχούν ότι, και στις δύο περιοχές, οι τζιχαντιστές θα μπορούσαν να στραφούν σε επιθέσεις κατά της Δύσης. Παρόμοια ανησυχία ισχύει για τον ισχυρό σύμμαχο της Αλ Κάιντα στη Σομαλία, τη Σαμπάαμπ, και το παρακλάδι της στην Υεμένη, την Ακάπ, που έχουν ιστορικό διασυνοριακής τρομοκρατίας.
Η μάχη βρίσκεται σε εξέλιξη και στο ψηφιακό πεδίο. Το φυσικό χαλιφάτο μπορεί να έχει εξαφανιστεί, αλλά το εικονικό είναι ισχυρό. Τζιχαντιστικά κείμενα και βίντεο διανέμονται σε πολλές γλώσσες. Με τον πόλεμο στη Γάζα, ο χείμαρρος έχει μετατραπεί σε πλημμύρα, καθώς η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την οργή για τα δεινά των Παλαιστινίων.
Η ζύμωση είναι πιθανό να ριζοσπαστικοποιήσει μια νέα γενιά μουσουλμάνων. Στις 25 Απριλίου ένας Μαροκινός αιτών άσυλο καταδικάστηκε για τη δολοφονία ενός Βρετανού συνταξιούχου «επειδή το Ισραήλ σκότωνε παιδιά». Νέες τρομοκρατικές ομάδες «πιθανώς σχηματίζονται αυτή τη στιγμή που μιλάμε», λέει η Christine Abizaid, διευθύντρια του Εθνικού Αντιτρομοκρατικού Κέντρου της Αμερικής, του κύριου κόμβου πληροφοριών για τους τζιχαντιστές. Παρ’ όλη τη φρίκη που προκάλεσε η Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, πρόσθεσε η ίδια, οι παλαιστινιακές ομάδες δεν δείχνουν διατεθειμένες να επιτεθούν στη Δύση.
Επισκιασμένο από τη Χαμάς, την οποία περιφρονεί, αλλά ανίκανο να πλήξει το Ισραήλ, το ISKP υποκινεί τους οπαδούς του να χτυπήσουν όπου μπορούν. «Λιοντάρια του Ισλάμ, κυνηγήστε τα θηράματά σας, είτε είναι Εβραίοι, είτε Χριστιανοί, είτε οι σύμμαχοί τους», προέτρεψε το ISKP τον Ιανουάριο.
Και μετά τι; Σύμφωνα με τον Petter Nesser του Νορβηγικού Ιδρύματος Αμυντικών Ερευνών, οι τζιχαντιστικές συνωμοσίες στην Ευρώπη, επιτυχημένες και αποτυχημένες, μειώθηκαν με την εξασθένιση του χαλιφάτου, (βλ. διάγραμμα 1).
Ωστόσο, καθώς οι τζιχαντιστές ανασυντάσσονται, το πιο οργανωμένο είδος επίθεσης μπορεί να επανέλθει στο προσκήνιο. Στην Ευρώπη, η Γαλλία είναι πιο ευάλωτη, εν μέρει λόγω της σύγκρουσης μεταξύ της γαλλικής κρατικής κοσμικότητας και της μουσουλμανικής δημόσιας θρησκευτικότητας. Η Βρετανία και, ολοένα και περισσότερο, η Γερμανία, μπορεί να είναι οι επόμενες στη λίστα των επιθέσεων. Έχουν αποτελέσει συχνά στόχους στο παρελθόν (βλ. διάγραμμα 2).
Η Σουηδία και η Δανία έχουν προκαλέσει οργή λόγω των περιστατικών με τη δημόσια καύση του Κορανίου. Η Ρωσία κατέχει εξέχουσα θέση, προσθέτει ο κ. Nesser, δεδομένης της παρέμβασής της στη Συρία το 2015 και της συμμαχίας της με το Ιράν.
Τζιχαντιστές έχουν συλληφθεί σε όλη την Ευρώπη, συχνά με διασυνδέσεις με το ISKP. Η ομάδα λειτουργεί εν μέρει μέσω μιας διασποράς μουσουλμάνων από πρώην σοβιετικά εδάφη της κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου, μια αλλαγή σε σχέση με προηγούμενους κύκλους τρομοκρατίας που συχνά αφορούσαν εξτρεμιστές βορειοαφρικανικής και πακιστανικής καταγωγής. Ορισμένα στελέχη του ISKP στην Τουρκία αποτελούν αυτό που ο ΟΗΕ αποκαλεί «κόμβο υλικοτεχνικής υποδομής για τις επιχειρήσεις [του ISKP] στην Ευρώπη», όχι μόνο με τη διακίνηση κεφαλαίων μέσω κρυπτονομισμάτων.
Η στρατιωτική εμπειρία, είτε σε στρατόπεδα εκπαίδευσης είτε σε πραγματικές μάχες των τζιχαντιστών, αυξάνει τον ζήλο και τη φονικότητα των επιτιθέμενων. Ευτυχώς, η ροή δυτικών εθελοντών στις εμπόλεμες ζώνες έχει επιβραδυνθεί σε «σταγόνα», λένε πηγές ασφαλείας. Ωστόσο, οι μαχητές που φυλακίστηκαν για τρομοκρατικά αδικήματα κατά τη διάρκεια παλαιότερων περιόδων βίας μπορούν να εμπνεύσουν και να οργανώσουν άλλους μόλις αποφυλακιστούν.
Μερικοί τζιχαντιστές μπορεί να κρύβονται ανάμεσα στη μάζα των μεταναστών που μετακινούνται προς την Ευρώπη και την Αμερική. Εννέα άτομα με καταγωγή από την κεντρική Ασία που συνελήφθησαν στη Γερμανία και τις Κάτω Χώρες τον περασμένο Ιούλιο επειδή φέρονται να σχεδίαζαν επιθέσεις για λογαριασμό του Ισλαμικού Κράτους, είχαν έρθει από την Ουκρανία. Στην Αμερική, εκατοντάδες άνθρωποι με πιθανές διασυνδέσεις με την τρομοκρατία έχουν βρεθεί να διασχίζουν τα σύνορα του Μεξικού και του Καναδά από το 2022. Όμως η κα Abizaid λέει ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για γνωστούς «πράκτορες» που προσπαθούν να περάσουν τα χερσαία σύνορα.
Αν επιτεθούν, οι αξιωματούχοι φοβούνται ότι οι τζιχαντιστές θα μπορούσαν να εισάγουν τεχνολογίες από ξένα πεδία μάχης, όπως μη επανδρωμένα αεροσκάφη που ρίχνουν πυρομαχικά και βόμβες χωρίς μεταλλικά μέρη. Οι κρυπτογραφημένες επικοινωνίες – σε εφαρμογές, βιντεοπαιχνίδια ή στο metaverse – διευκολύνουν την οργάνωση των μαχητών. Η τεχνητή νοημοσύνη, ίσως συμπεριλαμβανομένων και των deep fakes, διευκολύνει την παραγωγή και τη μετάφραση της προπαγάνδας.
Σε μόνιμη εγρήγορση
Οι δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών έχουν έτσι ένα δύσκολο έργο: να παρακολουθούν ένα μωσαϊκό από τζιχαντιστές στο εξωτερικό, ενώ προσπαθούν να εντοπίσουν αυτούς που ξεκινούν μόνοι τους στο εσωτερικό. Πρέπει επίσης να παρακολουθούν τους ακροδεξιούς τρομοκράτες, συνήθως αυτοριζοσπαστικοποιημένους, οι οποίοι αφενός μισούν τους μουσουλμάνους και αφετέρου συχνά μαθαίνουν από εγχειρίδια των τζιχαντιστών. Παράλληλα, πρέπει να παρακολουθούν μια παλαιότερη απειλή: την τρομοκρατία που χρηματοδοτείται από ριζοσπαστικά κράτη όπως το Ιράν.
Τελικά ο τζιχαντισμός αντανακλά τα βαθιά προβλήματα της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Η Δύση δεν έχει τη δύναμη να τα διορθώσει, ενώ συχνά τα έχει επιδεινώσει. Μέρος της απάντησης έγκειται στη στενή συνεργασία των μυστικών υπηρεσιών. Η Αμερική προειδοποίησε τη Ρωσία για τη διαφαινόμενη επίθεση στη Μόσχα, δείγμα του κεντρικού της ρόλου στην παγκόσμια αντιτρομοκρατία. Το χτύπημα στον Zawahiri, εξάλλου, έδειξε την ικανότητα της Αμερικής να χτυπά τρομοκράτες «πέρα από τον ορίζοντα». Όμως τα κονδύλια και το προσωπικό έχουν μετατοπιστεί σε άλλες προτεραιότητες, όπως η αντιμετώπιση της απειλής από τη Ρωσία και την Κίνα. Η Δύση μπορεί να ήλπιζε να τερματίσει τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Ωστόσο, οι τρομοκράτες εξακολουθούν να βρίσκονται σε πόλεμο.
© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
