THEPOWERGAME
Η σοβαρότερη οικονομική δοκιμασία της Κίνας από τότε που ξεκίνησαν οι πιο εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις του Deng Xiaoping, τη δεκαετία του 1990, είναι τώρα. Πέρυσι η χώρα πέτυχε ανάπτυξη 5%, αλλά οι πυλώνες του θαύματος, που διαρκεί εδώ και δεκαετίες, κλονίζονται. Το περίφημο παραγωγικό εργατικό δυναμικό της συρρικνώνεται, η πιο τρελή έκρηξη των ακινήτων στην ιστορία μετατράπηκε σε αποτυχία και το παγκόσμιο σύστημα ελεύθερου εμπορίου, που η Κίνα χρησιμοποίησε για να γίνει πλουσιότερη, διαλύεται. Όπως εξηγεί το ρεπορτάζ μας, η απάντηση του προέδρου Xi Jinping είναι να διπλασιάσει την προσπάθεια για ένα τολμηρό σχέδιο αναμόρφωσης της οικονομίας της χώρας. Αναμειγνύοντας τον τεχνο-ουτοπισμό, τον κεντρικό σχεδιασμό και την εμμονή με την ασφάλεια, αυτό το σχέδιο καθορίζει τη φιλοδοξία της Κίνας να κυριαρχήσει στις βιομηχανίες του αύριο. Ωστόσο, οι αντιφάσεις του σημαίνουν ότι θα απογοητεύσει τον κινεζικό λαό και θα εξοργίσει τον υπόλοιπο κόσμο.
Σε σύγκριση με 12 μήνες πριν, πόσω μάλλον με τα χρόνια της ακμής, το κλίμα στην Κίνα είναι δυσοίωνο. Παρ’ όλο που η βιομηχανική παραγωγή αναζωογονήθηκε τον Μάρτιο, οι καταναλωτές παραμένουν μελαγχολικοί, ο αποπληθωρισμός ελλοχεύει και πολλοί επιχειρηματίες είναι απογοητευμένοι. Πίσω από την αγωνία κρύβονται βαθύτεροι φόβοι για τα τρωτά σημεία της χώρας. Μέχρι το 2050 προβλέπεται ότι θα έχει χάσει το 20% του εργατικού δυναμικού της. Μια κρίση στον κλάδο των ακινήτων, ο οποίος αποτελεί το ένα πέμπτο του ΑΕΠ, θα χρειαστεί χρόνια για να διορθωθεί. Θα πλήξει τις ταμειακά ταλαιπωρημένες τοπικές κυβερνήσεις, που βασίστηκαν στις πωλήσεις γης για έσοδα και στην άνθηση των ακινήτων για ανάπτυξη. Οι σχέσεις με την Αμερική είναι σταθερότερες, όπως μαρτυρά η τηλεφωνική επικοινωνία αυτήν την εβδομάδα μεταξύ του κ. Xi και του προέδρου Joe Biden. Ωστόσο, παραμένουν εύθραυστες. Οι Κινέζοι αξιωματούχοι είναι πεπεισμένοι ότι η Αμερική, όποιος και να κερδίσει τον Λευκό Οίκο τον Νοέμβριο, θα περιορίσει περισσότερο τις κινεζικές εισαγωγές και θα τιμωρήσει περισσότερες κινεζικές επιχειρήσεις.
Η απάντηση της Κίνας είναι μια στρατηγική που βασίζεται σε αυτό που οι αξιωματούχοι αποκαλούν «νέες παραγωγικές δυνάμεις». Αυτή η προσέγγιση αποφεύγει τη συμβατική οδό της μεγάλης καταναλωτικής τόνωσης για την αναζωογόνηση της οικονομίας (αυτό είναι το είδος του τεχνάσματος στο οποίο καταφεύγει η παρακμιακή Δύση). Αντιθέτως, ο κ. Xi θέλει η κρατική εξουσία να επιταχύνει τις προηγμένες μεταποιητικές βιομηχανίες, οι οποίες με τη σειρά τους θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας υψηλής παραγωγικότητας, θα καταστήσουν την Κίνα αυτάρκη και θα τη διασφαλίσουν έναντι της αμερικανικής επιθετικότητας. Η Κίνα θα ξεπεράσει το ατσάλι και τους ουρανοξύστες και θα περάσει σε μια χρυσή εποχή μαζικής παραγωγής ηλεκτρικών αυτοκινήτων, μπαταριών, βιοκατασκευών και «οικονομίας χαμηλού υψομέτρου», που βασίζεται σε μη επανδρωμένα αεροσκάφη.
Η εμβέλεια αυτού του σχεδίου κόβει την ανάσα. Εκτιμούμε ότι οι ετήσιες επενδύσεις σε «νέες παραγωγικές δυνάμεις» έχουν φθάσει το 1,6 τρισ. δολάρια -το πέμπτο του συνόλου των επενδύσεων, ενώ, σε ονομαστικούς όρους, είναι διπλάσιες απ’ ό,τι πριν από πέντε χρόνια. Αυτό ισοδυναμεί με το 43% όλων των επιχειρηματικών επενδύσεων στην Αμερική το 2023. Μέχρι το 2030 η εργοστασιακή δυναμικότητα σε ορισμένες βιομηχανίες θα μπορούσε να αυξηθεί κατά περισσότερο από 75%. Κομμάτι αυτής θα υλοποιηθεί από επιχειρήσεις παγκόσμιας κλάσης, που επιθυμούν να δημιουργήσουν αξία, αλλά μεγάλο μέρος της θα υλοποιηθεί από επιδοτήσεις και σιωπηρή ή ρητή κρατική καθοδήγηση. Οι ξένες εταιρείες είναι ευπρόσδεκτες, αν και πολλές έχουν καεί στην Κίνα στο παρελθόν. Απώτερος στόχος του κ. Xi είναι να αντιστρέψει την ισορροπία δυνάμεων στην παγκόσμια οικονομία. Η Κίνα όχι μόνο θα ξεφύγει από την εξάρτηση από τη δυτική τεχνολογία, αλλά θα ελέγχει μεγάλο μέρος της βασικής πνευματικής ιδιοκτησίας σε νέες βιομηχανίες και θα χρεώνει ανάλογα ενοίκια. Οι πολυεθνικές θα έρχονται στην Κίνα για να μάθουν, όχι για να διδάξουν.
Ωστόσο, το σχέδιο του κ. Xi είναι θεμελιωδώς λανθασμένο. Ένα ελάττωμα είναι ότι παραμελεί τους καταναλωτές. Αν και οι δαπάνες τους επισκιάζουν την ιδιοκτησία και τις νέες παραγωγικές δυνάμεις, αντιπροσωπεύουν μόλις το 37% του ΑΕΠ, πολύ χαμηλότερο από τα παγκόσμια πρότυπα. Για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη εν μέσω της ύφεσης των ακινήτων και να ενισχυθούν έτσι οι καταναλωτικές δαπάνες, απαιτούνται κίνητρα. Για να παρακινηθούν οι καταναλωτές να αποταμιεύουν λιγότερο, απαιτείται καλύτερη κοινωνική ασφάλιση και υγειονομική περίθαλψη, καθώς και μεταρρυθμίσεις που ανοίγουν τις δημόσιες υπηρεσίες σε όλους τους αστικούς μετανάστες. Η απροθυμία του κ. Xi να αγκαλιάσει όλα αυτά αντανακλά την αυστηρή νοοτροπία του. Απεχθάνεται την ιδέα της διάσωσης κερδοσκοπικών εταιρειών ακινήτων ή της χορήγησης βοήθειας στους πολίτες. Οι νέοι θα πρέπει να είναι λιγότερο χαϊδεμένοι και πρόθυμοι να «φάνε πίκρα», δήλωσε πέρυσι.
Ένα άλλο ελάττωμα είναι ότι η αδύναμη εγχώρια ζήτηση σημαίνει ότι μέρος της νέας παραγωγής θα πρέπει να εξαχθεί. Δυστυχώς, ο κόσμος έχει απομακρυνθεί από το 2000 με τις ελεύθερες εμπορικές συναλλαγές -εν μέρει λόγω του μερκαντιλισμού της ίδιας της Κίνας. Η Αμερική σίγουρα θα μπλοκάρει προηγμένα προϊόντα από την Κίνα ή τις εισαγωγές από κινεζικές εταιρείες αλλού. Η Ευρώπη βρίσκεται σε πανικό σχετικά με τους στόλους κινεζικών οχημάτων που αφανίζουν τις αυτοκινητοβιομηχανίες της. Οι Κινέζοι αξιωματούχοι λένε ότι μπορούν να ανακατευθύνουν τις εξαγωγές στον παγκόσμιο νότο, αλλά αν η βιομηχανική ανάπτυξη των αναδυόμενων χωρών υπονομευθεί από ένα νέο «σοκ της Κίνας», θα γίνουν κι αυτές επιφυλακτικές. Η Κίνα αντιπροσωπεύει το 31% της παγκόσμιας μεταποίησης. Σε μια εποχή προστατευτισμού, πόσο μπορεί να αυξηθεί αυτό το ποσοστό;
Το τελευταίο ελάττωμα είναι η μη ρεαλιστική άποψη του κ. Xi για τους επιχειρηματίες, αυτούς που έδωσαν ώθηση τα τελευταία 30 έτη. Οι επενδύσεις σε πολιτικά ευνοημένες βιομηχανίες αυξάνονται κατακόρυφα, αλλά ο υποκείμενος μηχανισμός της καπιταλιστικής ανάληψης κινδύνου έχει πληγεί. Πολλά αφεντικά διαμαρτύρονται για την απρόβλεπτη νομοθέτηση του κ. Xi και φοβούνται εκκαθαρίσεις ή ακόμη και συλλήψεις. Οι σχετικές αποτιμήσεις στο χρηματιστήριο βρίσκονται σε χαμηλό 25ετίας – οι ξένες επιχειρήσεις είναι επιφυλακτικές-, υπάρχουν ενδείξεις φυγής κεφαλαίων και μετανάστευσης μεγιστάνων. Αν δεν απελευθερωθούν οι επιχειρηματίες, η καινοτομία θα υποφέρει και οι πόροι θα σπαταληθούν.
Η Κίνα θα μπορούσε να μετατραπεί σε Ιαπωνία της δεκαετίας του 1990: παγιδευμένη από τον αποπληθωρισμό και το κραχ των ακινήτων. Ακόμα χειρότερα, το μονόπλευρο μοντέλο ανάπτυξής της θα μπορούσε να καταστρέψει το διεθνές εμπόριο. Αν συμβεί, οι γεωπολιτικές εντάσεις θα μπορούσαν να αυξηθούν ακόμα περισσότερο. Η Αμερική και οι σύμμαχοί της δεν θα πρέπει να επευφημήσουν ένα τέτοιο σενάριο. Αν η Κίνα ήταν στάσιμη και δυσαρεστημένη, θα μπορούσε να γίνει πιο πολεμοχαρής απ’ ό,τι αν ευημερούσε.
Παλιές αναγωγικές δυνάμεις
Εάν αυτές οι αδυναμίες είναι προφανείς, γιατί η Κίνα δεν αλλάζει πορεία; Ένας λόγος είναι ότι ο κ. Xi δεν ακούει. Για μεγάλο μέρος των τελευταίων 30 ετών, η Κίνα υπήρξε ανοιχτή σε εξωτερικές απόψεις σχετικά με την οικονομική μεταρρύθμιση. Οι τεχνοκράτες της μελετούσαν τις βέλτιστες παγκόσμιες πρακτικές και καλωσόριζαν τις έντονες τεχνικές συζητήσεις. Υπό τη συγκεντρωτική διακυβέρνηση του κ. Xi, οι οικονομικοί εμπειρογνώμονες περιθωριοποιήθηκαν και η ανατροφοδότηση που λάμβαναν οι ηγέτες μετατράπηκε σε κολακεία. Ο άλλος λόγος είναι ότι για τον κ. Xi η εθνική ασφάλεια υπερισχύει πλέον της ευημερίας. Η Κίνα πρέπει να είναι προετοιμασμένη για τη μάχη που έρχεται με την Αμερική, ακόμα κι αν υπάρχει τίμημα. Πρόκειται για μια βαθιά αλλαγή σε σχέση με τη δεκαετία του 1990 και οι δυσμενείς επιπτώσεις της θα γίνουν αισθητές στην Κίνα και σε όλο τον κόσμο.
© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
