THEPOWERGAME
Καθώς η Ευρώπη συζητούσε το ενιαίο νόμισμα πριν από τρεις δεκαετίες, οι πολιτικοί της ήλπιζαν να αντιστρέψουν μια ανησυχητική τάση: Η αμερικανική οικονομία αναπτυσσόταν ταχύτερα, έτοιμη να αφήσει την Ευρώπη πίσω της. Το 1994, οι 27 χώρες που αποτελούν σήμερα την ΕΕ είχαν συνδυασμένο ΑΕΠ – προσαρμοσμένο στην αγοραστική ισοτιμία – λίγο μικρότερο από εκείνο του υπερατλαντικού αντιπάλου τους. Δύο εκρήξεις έντονης ανάπτυξης στην Αμερική, ακολουθούμενες από μια θεαματική έκρηξη το 2008, άφησαν την ευρωπαϊκή οικονομία εκεί από όπου ξεκίνησε – περίπου στο 97% του μεγέθους της Αμερικής. Πιο αναπάντεχα, η παρατεταμένη κρίση του ευρώ, η οποία κορυφώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2010 και καθήλωσε την Ευρώπη ακριβώς τη στιγμή που η Αμερική ανακάλυψε πώς να εξορύσσει τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου, επίσης δεν άλλαξε την κατάσταση: το 2016 η αναλογία εξακολουθούσε να είναι 97%. Σίγουρα η «America First» πομφόλυγα του Donald Trump, οι ανατροπές της εποχής του Covid, η ανάδυση τεχνολογικών εταιρειών αξίας τρισεκατομμυρίων δολαρίων στην Αμερική και η επιστροφή του πολέμου στην ευρωπαϊκή ήπειρο (με μια ενεργειακή κρίση να προστίθεται) θα έστελναν τη σχεδόν ισοτιμία στα χρονικά της οικονομικής ιστορίας. Μακράν. Η ΕΕ έκλεισε το 2022 με ετήσια παραγωγή λίγο πάνω από το 96% της αμερικανικής. Στην εποχή του ChatGPT βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο όπως και την εποχή των κασετών.
Η σύγκριση, από ό,τι φαίνεται, είναι τόσο χειρότερη όσο και καλύτερη για την Ευρώπη. Η συνολική οικονομική της ανάπτυξη ενισχύθηκε από τις φτωχές πρώην κομμουνιστικές χώρες όπως η Πολωνία και η Ρουμανία, καθώς πλησίασαν τον πλούσιο κόσμο, ενώ οι δυτικοευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και ιδιαίτερα της Ιταλίας, έχουν υποχωρήσει. Η ΕΕ φιλοξενεί πολύ περισσότερους ανθρώπους από την Αμερική, οπότε οι πολίτες της είναι κατά μέσο όρο περίπου 30% χειρότερα από τους κατοίκους της Νέας Υόρκης ή του Τέξας. Καθώς όμως ο πληθυσμός της Αμερικής έχει αυξηθεί κατά ένα τέταρτο από το 1994, ενώ ο πληθυσμός της γηράσκουσας Ευρώπης έχει αυξηθεί πολύ λιγότερο, οι δύο οικονομίες είναι στην πραγματικότητα κάπως πιο κοντά όσον αφορά το κατά κεφαλήν εισόδημα από ό,τι την εποχή του Bill Clinton και του Jacques Delors. Συνυπολογίζοντας τις ώρες εργασίας, οι οποίες είναι και λιγότερες και μειώνονται σταθερά στην ΕΕ, οι Ευρωπαίοι εργαζόμενοι έχουν ακόμα λιγότερα να τους κάνουν να κοκκινίσουν. Με πολύ απλά λόγια, οι Γάλλοι και οι γείτονές τους μοχθούν ένα τρίτο λιγότερο από τους Αμερικανούς, κερδίζουν ένα τρίτο λιγότερο και είναι πολύ πιο μαυρισμένοι στα τέλη Αυγούστου.
Ελλείψει τεχνολογικών κολοσσών, μια βιομηχανία που ανθεί στην Ευρώπη είναι αυτή της ανησυχίας ότι η ήπειρος μένει πίσω. Οι κακόπιστοι πιστεύουν ότι αυτή τη φορά η γηραιά ήπειρος έχει πραγματικό οικονομικό θέμα. Ένας από τους ενόχους γι’ αυτό είναι το ισχυρό δολάριο, το οποίο αφήνει την Ευρώπη να φαίνεται ταλαιπωρημένη τη στιγμή που η οικονομική της παραγωγή συγκρίνεται με την αμερικανική χρησιμοποιώντας τις συναλλαγματικές ισοτιμίες της αγοράς. Αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό άσχετο: το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε ευρώ φαίνεται μικρότερο σε δολάρια όταν το δολάριο είναι ισχυρό, αλλά η μπαγκέτα που αγοράζεται με αυτό το ευρώ αξίζει επίσης λιγότερα δολάρια, αφήνοντας τους Ευρωπαίους σε όχι χειρότερη θέση. Ακόμα και σε συγκρίσιμη βάση, ωστόσο, κάποια ευρω-κατήφεια μπορεί να δικαιολογείται. Η αμερικανική οικονομία βρίσκεται σε άνοδο τον τελευταίο καιρό, ενώ κάθε ανακοίνωση στοιχείων για την ΕΕ είναι μια άσκηση για να καταλάβουμε ποια κομμάτια βρίσκονται σε ύφεση.
Η Ευρώπη βρίσκεται εν μέσω μιας «κρίσης ανταγωνιστικότητας», σύμφωνα με τα λόγια της Isabel Schnabel, μεγαλοστελέχους της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Για να υπογραμμίσει τη σοβαρότητα της κατάστασης, η ΕΕ ανέθεσε όχι σε έναν αλλά σε δύο πρώην πρωθυπουργούς της Ιταλίας να γνωμοδοτήσουν για το μέλλον της οικονομίας της. Ο Enrico Letta θα δημοσιεύσει σύντομα μια έκθεση για την ενιαία αγορά. Ο Mario Draghi, πρώην επικεφαλής της ΕΚΤ, θα ακολουθήσει με ένα πόνημα για το «μέλλον της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας» που αναμένεται τον Ιούνιο. Πολλές από τις συστάσεις τους θα είναι copy-paste από μια έκθεση που συνέταξε ο Mario Monti, ένας άλλος Ιταλός πρώην πρωθυπουργός (πώς η πιο αργά αναπτυσσόμενη μεγάλη χώρα στην Ευρώπη κατέκτησε την αγορά των οικονομικών συμβουλών, κανείς δεν ξέρει), την οποία η ΕΕ δημοσίευσε το 2010. Τότε όπως και τώρα, η Ευρώπη συχνά γνωρίζει τι πρέπει να κάνει – εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς, διευκόλυνση της διασυνοριακής χρηματοδότησης κ.ο.κ.- αλλά όχι πώς να το κάνει.
Ωστόσο, η σωστή διάγνωση είναι το πρώτο βήμα. Είναι όμως τα πράγματα πραγματικά τόσο ζοφερά; Η Ευρώπη έχει επιστρέψει σε ένα εμπορικό πλεόνασμα και ένα δημοσιονομικό έλλειμμα που αυτές τις μέρες φαίνεται πολύ καλύτερο από αυτό της Αμερικής, επισημαίνει ο Sander Tordoir του Κέντρου για την Ευρωπαϊκή Μεταρρύθμιση, ενός κέντρου μελετών. Η ανάπτυξη που μπορεί να πετύχει είναι πιο ισόρροπα κατανεμημένη, με αποτέλεσμα μεγαλύτερη κοινωνική κινητικότητα. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μειώνονται ταχύτερα από ό,τι στην Αμερική. Τελευταία, η ανεργία είναι αρκετά χαμηλή σχεδόν σε όλη την Ευρώπη. Η γήρανση της κοινωνίας σημαίνει ότι οι ανησυχίες σύντομα θα στραφούν στην έλλειψη εργαζομένων και όχι θέσεων εργασίας.
Η «ανταγωνιστικότητα» είναι ένας νεφελώδης όρος που χρησιμοποιείται από τους λομπίστες για να προωθήσουν τις πολιτικές που προτιμούν. Συχνά η προτεινόμενη θεραπεία είναι χειρότερη από την υποτιθέμενη ασθένεια. Η Ευρώπη θα μπορούσε να αυξήσει τον ρυθμό ανάπτυξής της δανειζόμενη χρήματα και επιχορηγώντας επιχειρήσεις, όπως κάνει η Αμερική, αλλά το έχει αποφύγει ως επί το πλείστο, λογικά. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία θα μπορούσε να γίνει πιο ανταγωνιστική μειώνοντας τους μισθούς ή απολύοντας πολλούς εργαζόμενους: αυτό όμως δεν είναι το αποτέλεσμα που ελπίζουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής. Οι επικεφαλής των επιχειρήσεων πιστεύουν ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να ενισχύσει αυτή την άπιαστη ανταγωνιστικότητα με τη χαλάρωση των πράσινων κανόνων, ένα άλλο αδιέξοδο. Η εισαγωγή πολλών μεταναστών θα ενίσχυε το ΑΕΠ, αλλά έχει πολιτικές επιπτώσεις.
Φυσικά, η Ευρώπη έχει πολλά να την ανησυχούν. Η ήπειρος έχει λίγους εταιρικούς γίγαντες και πολλές παλιές επιχειρήσεις που έχουν να φοβηθούν ελάχιστα από τους νεοεισερχόμενους και άρα ελάχιστα κίνητρα για καινοτομία. Μια ενισχυμένη ενιαία αγορά, η οποία θα παρείχε φθηνότερα κεφάλαια και πολλούς πελάτες, θα βοηθούσε. Η Ευρώπη φαίνεται να επενδύει λιγότερο στη δημιουργία μοντέλων ΤΝ που αυξάνουν την παραγωγικότητα, αλλά και στην εφαρμογή τους, λέει ο Guntram Wolff του Bruegel, ενός άλλου κέντρου μελετών. Η ήπειρος είναι η πιο ανοιχτή μεγάλη οικονομία του κόσμου σε μια εποχή γεωπολιτικής έντασης. Εάν το φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο παραμείνει εκτός λειτουργίας για χρόνια, ορισμένες ευρωπαϊκές βιομηχανίες έντασης ενέργειας μπορεί να μην ανακάμψουν ποτέ.
Οι οικονομολόγοι μιλούν για τις κοινωνίες που πρέπει να επιλέξουν μεταξύ της παραγωγής όπλων ή βουτύρου – ένα ερώτημα που επανήλθε καθώς η ανάγκη για αμυντικές δαπάνες είναι πλέον εμφανής. Οι Ευρωπαίοι έχουν εγκαταλείψει εδώ και καιρό και τα δύο για να περνούν χρόνο στην παραλία. Ορισμένοι υποστήριξαν ότι ήταν ανόητο, ότι κοινωνικά αγαθά όπως η σε μεγάλο βαθμό επιδοτούμενη υγειονομική περίθαλψη ή η πρόωρη συνταξιοδότηση δεν θα είναι εφικτά για πολύ χωρίς μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη. Ίσως τώρα να έχουν δίκιο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε βέβαια ότι δεν είναι η πρώτη φορά που η ανθεκτικότητα της Ευρώπης υποτιμάται.
© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
