THEPOWERGAME
Είναι ασυνήθιστο για τους κατασκόπους να χλευάζουν ανοιχτά τους αντιπάλους τους. Όμως τον περασμένο μήνα ο Bill Burns, ο διευθυντής της CIA, δεν αντιστάθηκε στον πειρασμό να δηλώσει ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν ευλογία για την υπηρεσία του. «Το υποβόσκον ρεύμα δυσαρέσκειας [μεταξύ των Ρώσων] δημιουργεί μια ευκαιρία στρατολόγησης για τη CIA που παρουσιάζεται μία φορά σε κάθε γενιά», έγραψε στο Foreign Affairs. «Δεν την αφήνουμε να πάει χαμένη». Το σχόλιο αυτό μπορεί να έθιξε ένα ευαίσθητο θέμα στις «ειδικές υπηρεσίες» της Ρωσίας, όπως η χώρα περιγράφει τις υπηρεσίες πληροφοριών της. Οι Ρώσοι κατάσκοποι τα θαλάσσωσαν στις προετοιμασίες για τον πόλεμο και στη συνέχεια απελάθηκαν μαζικά από την Ευρώπη. Ωστόσο, τα στοιχεία που συγκέντρωσε το Royal United Services Institute (RUSI), ένα κέντρο μελετών στο Λονδίνο, και δημοσιεύονται σήμερα αποκλειστικά από τον Economist, δείχνουν ότι μαθαίνουν από τα λάθη τους, προσαρμόζουν τις τεχνικές τους και ξεκινούν μια νέα φάση πολιτικού πολέμου εναντίον της Δύσης.
Τα τελευταία χρόνια ήταν δύσκολα για τους Ρώσους κατασκόπους. Το 2020 πράκτορες της FSB, της ρωσικής υπηρεσίας ασφαλείας, οργάνωσαν τη δηλητηρίαση του Alexei Navalny, του πρόσφατα αποθανόντος ακτιβιστή της αντιπολίτευσης. Ο ίδιος τους ειρωνεύτηκε επειδή σκόρπισαν Novichok στο εσώρουχό του. Στη συνέχεια, η FSB, περιέγραψε στο Κρεμλίνο μια ρόδινη κατάσταση για το πώς θα εξελισσόταν ο πόλεμος, υπερτονίζοντας τις εσωτερικές αδυναμίες της Ουκρανίας. Παράλληλα, δεν κατάφερε να εμποδίσει τις δυτικές υπηρεσίες να κλέψουν και να δημοσιοποιήσουν τα σχέδια της Ρωσίας να εισβάλει στην Ουκρανία, ενώ πέρυσι φάνηκε απρόθυμη ή ανίκανη να σταματήσει τη σύντομη ανταρσία του Yevgeny Prigozhin, του ηγέτη της μισθοφορικής ομάδας Wagner. Η SVR, η υπηρεσία εξωτερικών πληροφοριών της Ρωσίας, είδε την παρουσία της στην Ευρώπη να εξοντώνεται, με περίπου 600 αξιωματικούς να απελαύνονται από πρεσβείες σε όλη την ήπειρο. Τουλάχιστον οκτώ «παράνομοι» – αξιωματικοί της αντικατασκοπείας που δρούσαν χωρίς διπλωματική κάλυψη, συχνά υποδυόμενοι μη Ρώσους – αποκαλύφθηκαν.
Η μελέτη του RUSI, που συντάχθηκε από τους Jack Watling και Nick Reynolds, δύο αναλυτές του Κέντρου, και τον Oleksandr Danylyuk, πρώην σύμβουλο του υπουργού Άμυνας της Ουκρανίας και επικεφαλής των εξωτερικών μυστικών υπηρεσιών, βασίζεται σε έγγραφα «που αποκτήθηκαν από τις ρωσικές ειδικές υπηρεσίες» και σε συνεντεύξεις με «σχετικούς επίσημους φορείς» – κατά πάσα πιθανότητα υπηρεσίες πληροφοριών – στην Ουκρανία και την Ευρώπη. Στα τέλη του 2022, αναφέρει η μελέτη, η Ρωσία συνειδητοποίησε ότι χρειαζόταν πιο ειλικρινείς αναφορές από τις υπηρεσίες της. Τοποθέτησε τον Sergei Kiriyenko, αναπληρωτή επιτελάρχη του Κρεμλίνου, ως επικεφαλής των «επιτροπών ειδικής επιρροής», οι οποίες συντονίζουν τις επιχειρήσεις κατά της Δύσης και στη συνέχεια μετρούν τον αντίκτυπό τους.
Αυτή η αλλαγή προσωπικού φαίνεται να έχει δημιουργήσει πιο συνεκτικές εκστρατείες προπαγάνδας. Στη Μολδαβία, για παράδειγμα, η προσπάθεια παραπληροφόρησης κατά της υποψηφιότητας της χώρας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση έγινε πέρυσι πολύ πιο οργανωμένα. Η υποψηφιότητα για ένταξη συνδέθηκε προσωπικά με την πρόεδρο, ενώ παράλληλα εξαπολύθηκαν κατηγορίες εναντίον της για τα οικονομικά προβλήματα της Μολδαβίας. Παράλληλα, εντάθηκαν και οι εκστρατείες με στόχο την υπονόμευση της ευρωπαϊκής υποστήριξης προς την Ουκρανία. Τον Ιανουάριο, Γερμανοί εμπειρογνώμονες δημοσίευσαν λεπτομέρειες σχετικά με bots που διέσπειραν εκατοντάδες χιλιάδες γερμανόφωνες αναρτήσεις την ημέρα από ένα δίκτυο 50.000 λογαριασμών κατά τη διάρκεια ενός μόνο μήνα στο x (πρώην Twitter). Στις 12 Φεβρουαρίου η Γαλλία αποκάλυψε ένα μεγάλο δίκτυο ρωσικών ιστότοπων παραπληροφόρησης στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Πολωνία.
Εν τω μεταξύ, η GRU, η στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών της Ρωσίας, έχει επίσης επανεκτιμήσει την «τέχνη» της. Τα τελευταία χρόνια η Μονάδα 29155 της – η οποία είχε επιχειρήσει να δολοφονήσει τον Sergei Skripal, πρώην αξιωματικό της GRU, στο Σάλσμπερι της Βρετανίας το 2018 – είδε πολλές πληροφορίες για το προσωπικό, τις δραστηριότητες και τις εγκαταστάσεις της να αποκαλύπτονται από το Bellingcat. Η ερευνητική ομάδα αντλεί πληροφορίες δημόσια διαθέσιμες και από βάσεις δεδομένων της Ρωσίας που με κάποιο τρόπο διέρρευσαν.
Η GRU κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το προσωπικό της άφηνε πάρα πολλά ψηφιακά ίχνη, ιδίως μεταφέροντας τα κινητά τους τηλέφωνα από και προς ευαίσθητες τοποθεσίες που συνδέονται με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες. Συνειδητοποίησε επίσης ότι η απέλαση των αξιωματικών των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών στην Ευρώπη είχε καταστήσει δυσκολότερη την οργάνωση επιχειρήσεων και τον έλεγχο των πρακτόρων στο εξωτερικό – ένας λόγος για τον οποίο η εισβολή στην Ουκρανία πήγε στραβά.
Το αποτέλεσμα ήταν μια συνολική μεταρρύθμιση, η οποία ξεκίνησε το 2020, αλλά επιταχύνθηκε μετά την έναρξη του πολέμου. Ο στρατηγός Andrei Averyanov, ο επικεφαλής της Μονάδας 29155, προήχθη, παρά τα απανωτά λάθη του, σε αναπληρωτή επικεφαλής της GRU και ίδρυσε μια νέα «Υπηρεσία Ειδικών Δραστηριοτήτων». Το προσωπικό της Μονάδας 29155 – με παραδείγματα τους Alexander Mishkin και Anatoly Chepiga, τους άτυχους δηλητηριαστές του κ. Skripal, οι οποίοι επέμεναν ότι είχαν ταξιδέψει στο Salisbury για να δουν το διάσημο καμπαναριό του καθεδρικού ναού του – δεν μεταφέρει πλέον τα προσωπικά ή επαγγελματικά του τηλέφωνα στις εγκαταστάσεις της, αλλά χρησιμοποιεί σταθερά τηλέφωνα. Η εκπαίδευση γίνεται σε διάφορα ασφαλή καταφύγια και όχι επιτόπου. Ενώ κάποτε το μισό προσωπικό προερχόταν από την Spetsnaz, τις ειδικές δυνάμεις της Ρωσίας, οι περισσότεροι νεοπροσληφθέντες δεν έχουν πλέον στρατιωτική εμπειρία, γεγονός που καθιστά δυσκολότερο για τις δυτικές υπηρεσίες ασφαλείας να τους αναγνωρίσουν μέσω παλαιών φωτογραφιών ή βάσεων δεδομένων που έχουν διαρρεύσει.
Ένας ξεχωριστός κλάδος της Υπηρεσίας Ειδικών Δραστηριοτήτων, η Μονάδα 54654, έχει σχεδιαστεί για να δημιουργήσει ένα δίκτυο παρανόμων που λειτουργούν υπό αυτό που η Ρωσία αποκαλεί «πλήρη νομιμοποίηση» – τη δυνατότητα να περάσουν ακόμα και από εξονυχιστικό έλεγχο από μια ξένη υπηρεσία κατασκοπείας χωρίς να αποκαλυφθεί η ταυτότητά τους. Στρατολογεί μέσω εταιρειών βιτρίνας, διατηρώντας τα ονόματα και τα στοιχεία του «προσωπικού» της μακριά από τα κυβερνητικά αρχεία, και τοποθετεί τα στελέχη της σε υπουργεία που δεν σχετίζονται με την άμυνα ή σε ιδιωτικές εταιρείες. Η GRU έχει επίσης βάλει στο στόχαστρο ξένους φοιτητές που σπουδάζουν σε ρωσικά πανεπιστήμια, καταβάλλοντας υποτροφίες σε φοιτητές από τα Βαλκάνια, την Αφρική και άλλα μέρη του αναπτυσσόμενου κόσμου.
Ένα άλλο παράδειγμα του πώς οι Ρώσοι κατάσκοποι μετέτρεψαν την καταστροφή σε ευκαιρία, είναι η περίπτωση του Ομίλου Wagner, μιας σειράς εικονικών εταιρειών υπό την εποπτεία του κ. Prigozhin. Η Wagner αρχικά χρησίμευσε ως άρρητος βραχίονας της ρωσικής επιρροής, παρέχοντας δύναμη και όπλα σε τοπικά απολυταρχικά καθεστώτα στη Συρία, τη Λιβύη και άλλες αφρικανικές χώρες. Τον Ιούνιο του 2023 ο κ. Prigozhin, εξοργισμένος από την κακή διαχείριση του πολέμου από τον υπουργό Άμυνας και τον αρχηγό του στρατού της Ρωσίας, εξεγέρθηκε εναντίον της στη Μόσχας. Δύο μήνες αργότερα ο κ. Prigozhin σκοτώθηκε όταν το αεροπλάνο του εξερράγη στον αέρα.
Οι ειδικές υπηρεσίες της Ρωσίας μοίρασαν γρήγορα την εκτεταμένη στρατιωτική-εγκληματική επιχείρηση του κ. Prigozhin μεταξύ τους. Η FSB κράτησε τις εγχώριες επιχειρήσεις και η SVR τους βραχίονες των μέσων ενημέρωσης, όπως οι φάρμες των τρολ που παρενέβησαν στις προεδρικές εκλογές της Αμερικής το 2016. Η GRU ανέλαβε τα ξένα στρατιωτικά κομμάτια, χωρισμένα σε ένα Σώμα Εθελοντών για την Ουκρανία και ένα Εκστρατευτικό Σώμα, υπό τη διοίκηση του στρατηγού Averyanov, για τον υπόλοιπο κόσμο. Το τελευταίο έχασε τον στόχο του να στρατολογήσει 20.000 στρατιώτες μέχρι το τέλος του περασμένου έτους, λέει το RUSI, αν και η δύναμή του «αυξάνεται σταθερά». Τα προβλήματα ήταν αναπόφευκτα: Σύμφωνα με τους συγγραφείς, ο γιος του κ. Prigozhin, ο οποίος μυστηριωδώς παραμένει ζωντανός και ελεύθερος, προσέφερε στρατιώτες της Wagner στη Rosgvardia, την εθνοφρουρά της Ρωσίας, προκαλώντας έναν πλειοδοτικό πόλεμο μεταξύ της φρουράς και της GRU.
Το αποτέλεσμα αυτής της ενοποίησης είναι μια αναζωογονημένη ρωσική απειλή στην Αφρική. Λίγο μετά το θάνατο του κ. Prigozhin ο στρατηγός Averyanov επισκέφθηκε διάφορες αφρικανικές πρωτεύουσες για να προσφέρει αυτό που το RUSI περιγράφει ως «πακέτο επιβίωσης του καθεστώτος». Θεωρητικά, οι προτάσεις περιλαμβάνουν την παροχή στρατιωτικής δύναμης και προπαγάνδας από τη GRU στις τοπικές ελίτ κατά των τοπικών αντιπάλων. Στο Μάλι, παρατηρούν, ο ραδιοφωνικός σταθμός Lengo Songo που δημιούργησε η GRU είναι ένας από τους δημοφιλέστερους στη χώρα. Σε αντάλλαγμα, η Ρωσία θα λάβει οικονομικές παραχωρήσεις, όπως ορυχεία λιθίου και διυλιστήρια χρυσού, και έτσι μόχλευση επί των εχθρών, συμπεριλαμβανομένης ίσως της δυνατότητας να αποκόψει τη Γαλλία από τα ορυχεία ουρανίου στον Νίγηρα (η Γαλλία χρειάζεται ουράνιο για τους πυρηνικούς σταθμούς της). Ο κ. Prigozhin είναι νεκρός- η κακόβουλη επιρροή του ζει και βασιλεύει.
Επικίνδυνη Αποστολή
Η ρωσική υπηρεσία πληροφοριών, αν και πληγωμένη, στέκεται σταθερά στα πόδια της μετά τις πρόσφατες ταπεινώσεις της. Τις τελευταίες εβδομάδες το Insider, ένας ερευνητικός ιστότοπος με έδρα τη Ρίγα, δημοσίευσε μια σειρά από ιστορίες που τεκμηριώνουν τη ρωσική κατασκοπεία και επιρροή σε ολόκληρη την Ευρώπη. Περιλαμβάνουν λεπτομέρειες σχετικά με το πώς ένας αξιωματικός της GRU στις Βρυξέλλες συνεχίζει να παρέχει ευρωπαϊκό εξοπλισμό σε Ρώσους κατασκευαστές όπλων και την αποκάλυψη ότι ένας κορυφαίος βοηθός στην Μπούντεσταγκ και ένα μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από τη Λετονία ήταν και οι δύο Ρώσοι πράκτορες, ο τελευταίος ίσως για περισσότερα από 20 χρόνια.
«Δεν είναι τόσο άσχημα γι’ αυτούς όσο νομίζουμε», λέει ο Andrei Soldatov, ερευνητής δημοσιογράφος, ο οποίος εκτιμά ότι οι ρωσικές υπηρεσίες «επέστρεψαν δυναμικά» και γίνονται όλο και πιο εφευρετικές. Ο Vladimir Putin, πρόεδρος της Ρωσίας, και κάποτε (μέτριος) αξιωματικός της KGB, «προσπαθεί να αποκαταστήσει τη δόξα της τρομερής μυστικής υπηρεσίας του Στάλιν», εξηγεί ο κ. Soldatov. Επισημαίνει μια περίπτωση τον Απρίλιο του 2023, όταν ο Artem Uss, ένας Ρώσος επιχειρηματίας που συνελήφθη στο Μιλάνο ως ύποπτος για λαθρεμπόριο αμερικανικής στρατιωτικής τεχνολογίας στη Ρωσία, οδηγήθηκε πίσω στη Ρωσία με τη βοήθεια μιας σερβικής εγκληματικής συμμορίας – ενός κοινού διαμεσολαβητή για τις ρωσικές υπηρεσίες.
Στο παρελθόν, λέει ο κ. Soldatov, η FSB, η SVR και η GRU είχαν σαφέστερο καταμερισμό εργασίας. Όχι πια. Και οι τρεις υπηρεσίες υπήρξαν ιδιαίτερα δραστήριες στη στρατολόγηση μερικών από τους χιλιάδες εξόριστους που εγκατέλειψαν τη Ρωσία μετά τον πόλεμο. Είναι εύκολο να κρύψεις πράκτορες σε μια μεγάλη ομάδα και απλό να απειλήσεις όσους έχουν οικογένεια που βρίσκεται ακόμα στη Ρωσία. Η Γερμανία ανησυχεί ιδιαίτερα, δεδομένου ότι οι πολλοί Ρώσοι που έχουν μετακομίσει εκεί θα μπορούσαν να αποτελέσουν δεξαμενή στρατολόγησης για τα ρωσικά σώματα πληροφοριών. Η πλημμύρα των νέων αφίξεων οφείλεται εν μέρει στις χώρες της Βαλτικής που έχουν γίνει πιο εχθρικές προς τους Ρώσους μετανάστες.
Επιπλέον, η ρωσική δραστηριότητα στον κυβερνοχώρο δυναμώνει όλο και περισσότερο. Τον Δεκέμβριο η Αμερική και η Βρετανία εξέδωσαν δημόσιες προειδοποιήσεις σχετικά με την «Star Blizzard», μια επίλεκτη ομάδα hacking της FSB, η οποία έχει βάλει στο στόχαστρο χώρες του ΝΑΤΟ εδώ και χρόνια. Τον επόμενο μήνα η Microsoft δήλωσε ότι η «Cosy Bear», μια ομάδα που συνδέεται με την SVR, είχε διεισδύσει σε λογαριασμούς ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που ανήκαν σε ορισμένα από τα πιο υψηλόβαθμα στελέχη της εταιρείας. Αυτό ήταν το επιστέγασμα μιας εξελιγμένης κυβερνοεπίθεσης της GRU κατά του δικτύου ηλεκτροδότησης της Ουκρανίας, η οποία προκάλεσε διακοπή ρεύματος και προφανώς συντονίστηκε με τα ρωσικά πυραυλικά πλήγματα στην ίδια πόλη.
Η ανανέωση του μηχανισμού πληροφοριών της Ρωσίας έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή στον ανταγωνισμό Ανατολής-Δύσης. Μια ετήσια έκθεση της υπηρεσίας πληροφοριών της Νορβηγίας, που δημοσιεύθηκε στις 12 Φεβρουαρίου, προειδοποιούσε ότι στην Ουκρανία η Ρωσία «έχει την πρωτοβουλία, και στρατιωτικά αποκτά το πάνω χέρι». Η αντίστοιχη έκθεση της Εσθονίας, που δημοσιεύθηκε μια μέρα αργότερα, ανέφερε ότι το Κρεμλίνο «προβλέπει πιθανή σύγκρουση με το ΝΑΤΟ μέσα στην επόμενη δεκαετία».
Προτεραιότητα για τους Ρώσους κατασκόπους είναι να προετοιμαστούν γι’ αυτή τη σύγκρουση όχι μόνο με την κλοπή μυστικών, αλλά και με τη διεύρυνση των ρωγμών εντός του ΝΑΤΟ, την υπονόμευση της υποστήριξης της Ουκρανίας στην Αμερική και την Ευρώπη και τη διάβρωση της δυτικής επιρροής στον παγκόσμιο νότο. Αντίθετα, είχαμε ελάχιστα ρωσικά σαμποτάζ κατά των προμηθειών που κατευθύνονταν από την Ουκρανία στην Ευρώπη. Ένας λόγος γι’ αυτό είναι ο φόβος του Κρεμλίνου για κλιμάκωση. Ένας άλλος είναι ότι οι Ρώσοι δεν μπορούν να κάνουν τα πάντα και παντού, ταυτόχρονα.
Εν τω μεταξύ, οι κατάσκοποι θα συνεχίσουν να μάχονται εναντίον των ομολόγων τους. Στην έκθεσή τους, οι υπηρεσίες πληροφοριών εξωτερικού της Εσθονίας δημοσίευσαν τις ταυτότητες των Ρώσων που εργάζονται για λογαριασμό των υπηρεσιών πληροφοριών της χώρας. «Για όσους προτιμούν να μην βρίσκουν τα ονόματα και τις φωτογραφίες τους μαζί με εκείνα της FSB ή άλλων Ρώσων αξιωματικών των μυστικών υπηρεσιών στις δημοσιεύσεις μας, επηρεάζοντας ενδεχομένως τις σχέσεις τους με τη Δύση, απευθύνουμε πρόσκληση να επικοινωνήσουν μαζί μας», σημείωσαν οι Εσθονοί κατάσκοποι. «Είμαστε βέβαιοι ότι μπορούμε να διαπραγματευτούμε αμοιβαία επωφελείς συμφωνίες!»
© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
