THEPOWERGAME
Σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι τα μέσα της δεκαετίας του 2010 ήταν μια τρομερή περίοδος για τους εργαζομένους. Ο David Graeber, ανθρωπολόγος στο London School of Economics, επινόησε τον όρο “bullshit jobs” για να περιγράψει την άσκοπη εργασία, η οποία, όπως υποστήριξε, ήταν ευρέως διαδεδομένη. Με την ανάκαμψη από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-09 να παίρνει χρόνο, περίπου το 7% του εργατικού δυναμικού στη λέσχη των πλούσιων χωρών του ΟΟΣΑ δεν είχε καθόλου δουλειά. Η αύξηση των μισθών ήταν ασθενής και η εισοδηματική ανισότητα φαινόταν να αυξάνεται αδυσώπητα.
Τα πράγματα όμως αλλάζουν. Στον πλούσιο κόσμο οι εργαζόμενοι βιώνουν τώρα τη χρυσή τους εποχή. Καθώς οι κοινωνίες γερνούν, η εργασία γίνεται όλο και πιο σπάνια και αμείβεται καλύτερα, ιδίως η χειρωνακτική, που είναι δύσκολο να αντικατασταθεί από την τεχνολογία. Οι κυβερνήσεις ξοδεύουν μεγάλα ποσά και διατηρούν τις οικονομίες υπ’ ατμόν, υποστηρίζοντας τα αιτήματα για υψηλότερους μισθούς, ενώ είναι πιθανό να συνεχίσουν στον ίδιο ρυθμό. Εν τω μεταξύ, η τεχνητή νοημοσύνη δίνει στους εργαζομένους, ιδίως στους λιγότερο ειδικευμένους, παραγωγική ώθηση, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει και σε υψηλότερους μισθούς. Ορισμένες από αυτές τις τάσεις θα ενισχύσουν τις άλλες: για παράδειγμα, όπου η εργασία είναι σπάνια, η χρήση προηγμένης τεχνολογίας το πιθανότερο είναι να αυξήσει τους μισθούς. Το αποτέλεσμα θα είναι ένας μετασχηματισμός στον τρόπο λειτουργίας των αγορών εργασίας.
Για να κατανοήσουμε το γιατί, ας επιστρέψουμε στους δύσκολους καιρούς. Όταν βρίσκονταν στο αποκορύφωμά τους το 2015, το ίδιο συνέβαινε και με τον πληθυσμό της Κίνας σε ηλικία εργασίας, ο οποίος τότε ανερχόταν σε 998 εκατ. άτομα. Οι δυτικές επιχειρήσεις μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την απειλή της μετεγκατάστασης ή την πίεση από τους Κινέζους ανταγωνιστές για να πιέσουν τους μισθούς προς τα κάτω. Ο David Autor του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) και οι συνεργάτες του εκτιμούν ότι αυτό συμπίεσε τους αμερικανικούς μισθούς μεταξύ 2000 και 2007, με το πλήγμα να είναι μεγαλύτερο πλήγμα για τους χαμηλόμισθους. Οι λαϊκιστές πολιτικοί, όχι μόνο ο Donald Trump, επωφελήθηκαν, υποσχόμενοι να βάλουν τέλος στην «κλοπή» των θέσεων εργασίας από την Κίνα.
Τώρα ο πληθυσμός της Κίνας σε ηλικία εργασίας μειώνεται, άλλες φτωχές χώρες αγωνίζονται να δημιουργήσουν βιομηχανική παραγωγή, ενώ η γεωπολιτική αστάθεια καθιστά την ανάθεση σε τρίτους λιγότερο ελκυστική. Ο πλούσιος κόσμος αντιμετωπίζει επίσης έλλειψη εργαζομένων. Πράγματι, ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 20 έως 54 ετών (και ικανών για σωματική εργασία) έχει ήδη μειωθεί. Μια πρόσφατη έρευνα σε 41 χώρες από τη ManpowerGroup, μια εταιρεία εύρεσης προσωπικού, διαπίστωσε ότι το 77% των εταιρειών παλεύουν να καλύψουν θέσεις εργασίας, ποσοστό διπλάσιο από αυτό του 2015. Τα δύο τρίτα των πολωνικών βιομηχανικών επιχειρήσεων δηλώνουν ότι οι ελλείψεις εργαζομένων είναι ένα από τα κύρια πράγματα που εμποδίζουν την παραγωγή. Στη Γερμανία οι δημόσιες συγκοινωνίες υπολειτουργούν λόγω έλλειψης οδηγών λεωφορείων και τρένων. Στη Νότια Κορέα οι ηλικιωμένοι παραμένουν όλο και περισσότερο στη δουλειά για να αποτρέψουν τις ελλείψεις: περίπου το 59% των ηλικιωμένων 55 έως 79 ετών εργάζονται, σε σύγκριση με το 53% μια δεκαετία πριν.
Η εργασία έχει γίνει τόσο πολύτιμη, που οι επιχειρήσεις αρχίζουν να την αποθησαυρίζουν. Μια έρευνα σε μικρές αμερικανικές εταιρείες διαπίστωσε ότι πάνω από το 90% προσπαθούν να διατηρήσουν τους υπαλλήλους τους, αν τελικά τα καταφέρουν. Στη Γερμανία, όπου η οικονομία έχει μείνει στάσιμη από τις αρχές του περασμένου έτους, περίπου 730.000 θέσεις εργασίας έχουν προκηρυχθεί στα γραφεία ευρέσεως εργασίας, ένας αριθμός σχεδόν ρεκόρ. Η ανεργία βρίσκεται μόλις στο 3%. Εν μέρει λόγω της έλλειψης εργατικού δυναμικού, ο πλούσιος κόσμος βιώνει μια μεταναστευτική έκρηξη, με τον πληθυσμό που έχει γεννηθεί στο εξωτερικό να αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς. Ωστόσο, είναι τόσο μεγάλο το μέγεθος των επερχόμενων κενών εργατικού δυναμικού, που ακόμα και η μετανάστευση αυτής της κλίμακας δεν θα το καλύψει.
Είναι, λοιπόν, μια καλή εποχή να είναι κανείς εργαζόμενος, ακόμα και χωρίς την παρέμβαση των πολιτικών, οι οποίοι, ωστόσο, είναι δύσκολο να συγκρατηθούν. Οι περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ, συμπεριλαμβανομένης της Αμερικής και της Γαλλίας, κατάφεραν να διατηρήσουν ή ακόμη και να αυξήσουν τους κατώτατους μισθούς σε πραγματικούς όρους κατά τη διάρκεια της πρόσφατης έξαρσης του πληθωρισμού. Σε ολόκληρο τον πλούσιο κόσμο δαπανώνται τρισεκατομμύρια δολάρια, σε μια προσπάθεια να επιταχυνθεί η «πράσινη» μετάβαση, να μειωθεί η εξάρτηση από την Κίνα και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας. Παρ’ όλο που οι επιδοτήσεις αυτές καταλήγουν κυρίως στις τσέπες των επιχειρήσεων και οι δασμοί είναι δαπανηροί για τους καταναλωτές, δίνουν στους εργαζομένους σε προστατευόμενους κλάδους διαπραγματευτικά χαρτιά.
Το μείγμα μακροοικονομικής πολιτικής που προτιμούν οι σημερινοί πολιτικοί και αξιωματούχοι ταιριάζει και στους εργαζομένους. Στα μέσα της δεκαετίας του 2010 ο πληθωρισμός στον πλούσιο κόσμο ήταν ο χαμηλότερος που είχε υπάρξει εκτός κρίσεων, αλλά ελάχιστες χώρες επέλεξαν την τόνωση της οικονομίας. Αυτό οφειλόταν εν μέρει σε λανθασμένες αναλύσεις, που έδειχναν ότι η οικονομία ήταν σε πλήρη δυναμικότητα -αργότερα αποδείχθηκε ότι υπήρχε μεγαλύτερη χαλαρότητα. Το 2013 η Ομοσπονδιακή Τράπεζα της Αμερικής πίστευε ότι η ανεργία θα διαμορφωνόταν μακροπρόθεσμα στο 5,6%. Μέχρι το 2019 η εκτίμηση είχε πέσει στο 4,1%. Το ΔΝΤ πίστευε ότι το 2012 η Γερμανία ήταν κοντά στην πλήρη απασχόληση. Στη συνέχεια η χώρα πρόσθεσε 2,8 εκατ. θέσεις εργασίας με τη συνήθη αύξηση των μισθών.
Τα πράγματα φαίνονται πολύ διαφορετικά σήμερα (βλ. διάγραμμα 2). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι παρά τον υψηλό πληθωρισμό, οι χώρες της ΕΕ θα παρουσιάσουν φέτος μέσο δημοσιονομικό έλλειμμα άνω του 3% του ΑΕΠ. Το έλλειμμα της Αμερικής θα φθάσει το 5,8%, αναφέρει το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου. Η γήρανση των κοινωνιών, η κλιματική αλλαγή και η αβέβαιη γεωπολιτική συνεπάγονται ότι οι κυβερνήσεις θα δυσκολευτούν να ακολουθήσουν σφιχτές οικονομικές πολιτικές σύντομα. Προς το παρόν οι κεντρικές τράπεζες είναι αποφασισμένες να μειώσουν τον πληθωρισμό. Όμως η κατεύθυνση της πολιτικής τους υποδηλώνει ότι θα ήθελαν να αποφύγουν την ανεπαρκή ζήτηση και τον χαμηλό πληθωρισμό της δεκαετίας του 2010 μόλις το πετύχουν.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα επιδιώξουν αυτό που η Janet Yellen αποκαλούσε, πριν γίνει υπουργός Οικονομικών της Αμερικής, μια «οικονομία υψηλής πίεσης» (δηλαδή μια οικονομία που κινείται πολύ κοντά στις δυνατότητές της). Οι δυτικοί ηγέτες θέλουν να διασφαλίσουν ότι θα μπορέσουν να δώσουν τη μάχη των επόμενων εκλογών, ενώ παράλληλα θα μπορούν να υπογραμμίζουν την υγιή απασχόληση και την αύξηση των μισθών, ιδίως για τους χαμηλόμισθους. Φαίνεται ότι έχουν πάρει το μάθημα της δεκαετίας του 2010.
Σωστά το διαβάσατε
Η προσέγγιση αυτή αποδίδει ήδη καρπούς για τους εργαζομένους. Σε ένα πρόσφατο έγγραφο ο κ. Autor και οι συνεργάτες του κατέδειξαν ότι οι στενές αμερικανικές αγορές εργασίας οδηγούν σε ταχεία αύξηση των μισθών, καθώς οι εργαζόμενοι αλλάζουν πόστο για καλύτερες αμοιβές, και ότι οι φτωχότεροι εργαζόμενοι επωφελούνται περισσότερο απ’ όλους (βλ. διάγραμμα 3). Οι ερευνητές υπολογίζουν ότι, από το 2020, περίπου το 38% της αύξησης της μισθολογικής ανισότητας κατά τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες έχει αναιρεθεί.
Μια παρόμοια τάση διαδραματίζεται πιθανώς σε ολόκληρο τον πλούσιο κόσμο. Ο οργανισμός απασχόλησης της Γερμανίας τηρεί έναν κατάλογο των θέσεων εργασίας που αντιμετωπίζουν σοβαρές ελλείψεις εργαζομένων. Μέχρι στιγμής φέτος έχει προσθέσει 48 επαγγέλματα στον κατάλογο των 152. Τα περισσότερα απαιτούν τεχνική και όχι ακαδημαϊκή εκπαίδευση, με τις ελλείψεις να είναι μεγαλύτερες στις κατασκευές και την υγειονομική περίθαλψη. Η Ιαπωνία προσφέρει βίζες περιορισμένου χρόνου για εργαζομένους σε 12 τομείς, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής εξαρτημάτων μηχανών και της ναυπηγικής, ενώ οι μισθοί της χώρας αυξάνονται ταχύτερα απ’ ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο σημείο των τελευταίων τριών δεκαετιών. Η μισθολογική πριμοδότηση που λαμβάνουν όσοι έχουν πανεπιστημιακή εκπαίδευση έχει ήδη συρρικνωθεί. Τώρα μπορεί να μειωθεί ταχύτερα.
Οι στενές αγορές εργασίας ενθαρρύνουν επίσης τα συνδικάτα να απαιτούν περισσότερο ελεύθερο χρόνο -προς τρόμο των επιχειρήσεων που ήδη έχουν έλλειψη προσωπικού. Οι Γερμανοί χαλυβουργοί θα επιδιώξουν 32ωρη εβδομαδιαία εργασία στις προσεχείς διαπραγματεύσεις, από τις τρέχουσες 35. Στην Ισπανία η νέα κυβέρνηση θέλει να μειώσει τις 40 ώρες εβδομαδιαίας εργασίας κατά δυόμισι ώρες. Όπως προκύπτει από στοιχεία ερευνών και δεδομένα σχετικά με τις ώρες εργασίας, ακόμα και οι Αμερικανοί θέλουν να εργάζονται λιγότερο.
Πολλά αφεντικά ελπίζουν ότι οι υπολογιστές θα καλύψουν το κενό. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να εκτελέσει εργασίες που απαιτούν δημιουργικότητα, αυτοσχεδιασμό και μάθηση και που προηγουμένως ήταν απρόσιτες για τις μηχανές. Οι επιχειρήσεις έχουν ισχυρά κίνητρα για να την υιοθετήσουν. Μια προκαταρκτική μελέτη του Dean Alderucci του Πανεπιστημίου Carnegie Mellon και των συνεργατών του, χρησιμοποιώντας αμερικανικά δεδομένα ευρεσιτεχνιών από το 1990 έως το 2018, διαπίστωσε ότι οι επιχειρήσεις που καινοτομούσαν ακόμα και με πιο βασικές μορφές τεχνητής νοημοσύνης είχαν 25% ταχύτερη αύξηση της απασχόλησης και 40% ταχύτερη αύξηση των εσόδων απ’ ό,τι οι άλλες ομότιμές τους.
Αν η τεχνολογία βοηθά τους εργαζόμενους στις υπηρεσίες -για παράδειγμα στα τηλεφωνικά κέντρα- να είναι πιο χρήσιμοι, η παραγωγικότητα θα αυξηθεί και ίσως και η ικανοποίηση από την εργασία. Πράγματι, μια πρόσφατη μελέτη του Erik Brynjolfsson του ΜΙΤ και των συνεργατών του διαπιστώνει ότι οι εργαζόμενοι αυτοί, όταν βοηθούνται από ένα ρομπότ τεχνητής νοημοσύνης, καταφέρνουν να επιλύουν 14% περισσότερα θέματα ανά ώρα, με τους εργαζόμενους με τις χαμηλότερες επιδόσεις να επωφελούνται περισσότερο από ένα τέτοιο εργαλείο. Σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ, περίπου το 80% των εργαζομένων στη μεταποίηση και τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες αναφέρουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη βελτιώνει την απόδοσή τους. Η μεγάλη πλειονότητα δηλώνει επίσης ότι βελτιώνει τις συνθήκες εργασίας.
Ορισμένοι εργαζόμενοι θα απογειωθούν γρηγορότερα από την ΤΝ απ’ ό,τι άλλοι. Όσοι εργάζονται σε επαγγελματικές υπηρεσίες, όπως οι γιατροί ή οι δικηγόροι, πρέπει τακτικά να λαμβάνουν αποφάσεις υψηλού κινδύνου σε μη συνηθισμένες περιστάσεις. Δεδομένου ότι συχνά δεν υπάρχει σωστή απάντηση, κάτι τέτοιο απαιτεί κρίση, αλλά και εκτενή εκπαίδευση και κατάρτιση. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να φτάσουν στο απαιτούμενο επίπεδο εξειδίκευσης. Φανταστείτε νοσηλευτές με τη βοήθεια της ΤΝ να αναλαμβάνουν καθήκοντα από γιατρούς ή περιορισμένων καθηκόντων προγραμματιστές που μπορούν να αναλάβουν πιο σύνθετες εργασίες. «Η θετική περίπτωση είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη φέρνει πολύ περισσότερους ανθρώπους σε υψηλότερα αμειβόμενες εργασίες εμπειρογνωμόνων», λέει ο κ. Autor.
Τα πρώτα στοιχεία από ελεύθερους επαγγελματίες που επιμελούνται ή γράφουν κείμενα δείχνουν ότι το ChatGPT μείωσε τις μηνιαίες αποδοχές κατά 5,2%. Ωστόσο, τα ευρήματα αυτά πρέπει να εξετάζονται με επιφύλαξη, διότι δείχνουν τον αντίκτυπο της ΤΝ πριν από την προσαρμογή των αγορών εργασίας. Πολλά εξαρτώνται από το πώς θα προχωρήσει η προσαρμογή.
Αν η ζήτηση αυξάνεται έντονα καθώς οι τιμές πέφτουν, οι εργαζόμενοι σε θέσεις εργασίας που επηρεάζονται από την ΤΝ μπορεί να επωφεληθούν από την υψηλότερη παραγωγικότητά τους: μπορούν να εξυπηρετούν περισσότερους πελάτες, ακόμα και αν αμείβονται λίγο λιγότερο ανά δραστηριότητα. Τα καλά νέα είναι ότι η υψηλότερη παραγωγικότητα οδηγεί σε μεγαλύτερη ζήτηση αλλού. Σκεφτείτε ένα ρομπότ που είναι καλύτερο στην κατασκευή κινητών τηλεφώνων από τους ανθρώπους. Η χρήση του οδηγεί σε φθηνότερα τηλέφωνα, υψηλότερη ζήτηση και συνεπώς περισσότερη παραγωγή. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει μεγαλύτερη ζήτηση για σχεδιαστές τηλεφώνων και προγραμματιστές εφαρμογών. Μια πρόσφατη μελέτη του Daron Acemoglu του ΜΙΤ και των συνεργατών του, εξετάζοντας ολλανδικά δεδομένα από το 2009 έως το 2020, διαπιστώνει ότι η χρήση των ρομπότ σήμαινε υψηλότερους μισθούς για τους εργαζομένους που δεν αντικαταστάθηκαν και ότι τα οφέλη αυτά εξαπλώθηκαν πέρα από τις επιχειρήσεις που αυτοματοποιήθηκαν.
Με απλά λόγια, μια πιο παραγωγική οικονομία είναι μια πλουσιότερη οικονομία, η οποία δημιουργεί ζήτηση για εργατικό δυναμικό, καθώς και για αγαθά και υπηρεσίες που επηρεάζονται λιγότερο από τη νέα τεχνολογία. Σύμφωνα με τους κ.κ. Acemoglu και Pascual Restrepo του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, μεταξύ 1980 και 2010 περίπου το μισό της αύξησης της απασχόλησης προήλθε από τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Η διαδικασία αυτή είναι πιθανό να συνεχιστεί και ίσως επιταχυνθεί: αν και η ΤΝ θα εκτοπίσει ορισμένους εργαζομένους, θα δημιουργηθούν νέα καθήκοντα γύρω από αυτήν και σε άλλα τμήματα της οικονομίας. Οι δεξιότητες που απαιτούνται για την εκτέλεση αυτών των νέων καθηκόντων δεν θα είναι απαραίτητα ψηφιακές, αλλά εκείνες που συμπληρώνουν καλύτερα την τεχνητή νοημοσύνη. Τα νοσοκομεία μπορεί να αναζητήσουν νοσηλευτές με εξαιρετικές παρηγορητικές δεξιότητες για να εργαστούν παράλληλα με τα εργαλεία της τεχνητής νοημοσύνης.
«Η τεχνολογική πρόοδος μέχρι στιγμής έχει αντικαταστήσει τις εργασίες ρουτίνας, πρώτα τις φυσικές εργασίες τη δεκαετία του 1970 και στη συνέχεια τις εργασίες γραφείου τη δεκαετία του 1990», λέει η Melanie Arntz από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. «Οι υψηλότερα καταρτισμένοι, εν τω μεταξύ, βρέθηκαν στη συμπληρωματική πλευρά της προόδου, βλέποντας, ως αποτέλεσμα, τους μισθούς τους να αυξάνονται». Με την επανάσταση της ΤΝ, είναι πιθανό να επωφεληθούν εκείνοι με τα λιγότερα προσόντα. Και είναι ακριβώς αυτοί που ήδη βλέπουν υψηλότερους μισθούς, καθώς οι επιχειρήσεις αγωνίζονται να προσελκύσουν προσωπικό για τη φροντίδα του γηράσκοντος πληθυσμού και να εργαστούν στις νέες πράσινες βιομηχανίες.
Οι δυνάμεις που μετασχηματίζουν τις αγορές εργασίας -δημογραφική αλλαγή, πολιτική και ΤΝ- θα αλληλεπιδρούν διαφορετικά σε διαφορετικές συνθήκες. Στις περιοχές με ταχεία γήρανση του πληθυσμού θα παρατηρηθούν χρόνιες ελλείψεις εργαζομένων, ιδίως σε επαγγέλματα που απαιτούν σωματική εργασία. Όσο οι μακροοικονομικές πολιτικές παραμένουν επεκτατικές, οι ανοδικές πιέσεις στους μισθούς θα παραμείνουν. Κάτι τέτοιο θα ωθήσει τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία μπορεί επίσης να ωθήσει προς τα πάνω τους μισθούς. Θα είναι σημαντικό για τις κυβερνήσεις να άρουν τα εμπόδια στη χρήση της τεχνολογίας σε ρυθμιζόμενα επαγγέλματα, όπως η υγειονομική περίθαλψη και η νομική επιστήμη, ώστε να μπορούν να απολαμβάνουν αυτά τα οφέλη.
Στην Αμερική, όπου η δημογραφική πίεση είναι λιγότερο έντονη, ο αντίκτυπος της TN είναι πιο δύσκολο να προβλεφθεί. Όπως συνέβη στο Χόλιγουντ, μπορεί να απειλήσει με πίεση των μισθών προς τα κάτω, οδηγώντας σε απεργίες. Ωστόσο, η ιστορία δείχνει ότι η χώρα θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας που θα επωφεληθούν από τη μεγαλύτερη ευημερία που θα φέρει η τεχνητή νοημοσύνη. Οι πολιτικοί θα θελήσουν να επιβεβαιώσουν εκ νέου τις θέσεις τους υπέρ των εργαζομένων, υποστηρίζοντας αυτούς που βρίσκονται στους δρόμους και διαμαρτύρονται κατά της τεχνητής νοημοσύνης. Θα ήταν καλύτερο να φροντίσουν αυτούς που θα χάσουν τις δουλειές τους κατά τη μετάβαση, αλλά όχι να σταθούν εμπόδιο στις εξελίξεις. Σε περίπτωση που έχετε κάποιες αμφιβολίες, μην ξεχνάτε το χαρτί που λέγεται αμερικανικός δυναμισμός.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
