THEPOWERGAME
Δεν ζούμε ευχάριστες στιγμές. Ο πόλεμος Ισραήλ – Χαμάς στη Γάζα απειλεί να εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, με την Αμερική και το Ιράν να έρχονται αντιμέτωποι στο παρασκήνιο. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο μεγαλύτερος στην Ευρώπη από το 1945, δεν δείχνει σημάδια τερματισμού. Τα κινεζικά αεροσκάφη και πολεμικά πλοία απειλούν την Ταϊβάν, καθώς ο αριθμός και η συχνότητα των προκλήσεών τους αυξάνονται, ενώ οι επικείμενες εκλογές στο νησί είναι πιθανό να φέρουν περισσότερη αναταραχή. Παράλληλα, οι εμφύλιες συγκρούσεις στο Μάλι, τη Μιανμάρ και το Σουδάν επιδεινώθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες.
Η ύπαρξη πολλών κρίσεων ταυτόχρονα δεν είναι πρωτόγνωρη. Ο Sergey Radchenko, ιστορικός, επισημαίνει, για παράδειγμα, τη σοβιετική εισβολή στην Ουγγαρία και την κρίση του Σουέζ το 1956, την κρίση στον Λίβανο και τα Στενά της Ταϊβάν το 1958 και τα ταραχώδη έτη 1978-79, όταν η κινεζική εισβολή στο Βιετνάμ, η ισλαμική επανάσταση στο Ιράν και η εισβολή της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν διαδέχθηκαν η μία την άλλη. Το 1999 η Ινδία και το Πακιστάν, που είχαν μόλις οπλιστεί με πυρηνικούς πυραύλους, διεξήγαγαν πόλεμο για το Κασμίρ, ενώ το ΝΑΤΟ βομβάρδιζε τις σερβικές δυνάμεις στη Γιουγκοσλαβία.
Όμως η Αμερική και οι σύμμαχοί της δεν μπορούν πλέον να επέμβουν τόσο εύκολα και φθηνά όσο κάποτε. Οι αντίπαλοι, όπως η Κίνα και η Ρωσία, είναι πιο δυναμικοί και συνεργάζονται όλο και περισσότερο. Το ίδιο ισχύει και για τις αδέσμευτες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας και της Τουρκίας, οι οποίες έχουν αυξανόμενη επιρροή στη διαμόρφωση μακρινών καταστάσεων, ενώ πιστεύουν ότι αναδύεται μια νέα, ευνοϊκότερη τάξη πραγμάτων. Παράλληλα, η πιθανότητα ενός απευθείας πολέμου μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων πλανάται πάνω από τον κόσμο, αναγκάζοντας τις χώρες να έχουν το βλέμμα τους στραμμένο στο μέλλον, τη στιγμή που προσπαθούν να σβήσουν τις πυρκαγιές του σήμερα.
Ένα παιχνίδι για πολλούς παίκτες
Οι μεγάλες δυνάμεις κινούνται όλο και περισσότερο προς αντίθετους πόλους σε θέματα που κάποτε θα μπορούσαν να συμπλέουν. Στη Μέση Ανατολή, για παράδειγμα, η Ρωσία έχει έρθει πιο κοντά στη Χαμάς, καταστρέφοντας χρόνια προσεκτικής διπλωματίας με το Ισραήλ. Η Κίνα, η οποία σε παλαιότερους πολέμους προέβαινε σε ήπιες δηλώσεις που προέτρεπαν σε αποκλιμάκωση, εκμεταλλεύτηκε την κρίση για να επικρίνει τον ρόλο της Αμερικής στην περιοχή. Με εξαίρεση ισχυρούς άνδρες, όπως ο Viktor Orban, ο ηγέτης της Ουγγαρίας, ελάχιστες δυτικές χώρες μιλούν πλέον με τη Ρωσία, ενώ ακόμα και στον διάλογο με την Κίνα κυριαρχούν όλο και περισσότερο οι απειλές και οι προειδοποιήσεις, παρά οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων, όπως η κλιματική αλλαγή. Η συνάντηση που έχει προγραμματιστεί μεταξύ του Joe Biden και του Xi Jinping στην Καλιφόρνια στις 15 Νοεμβρίου μπορεί να αποδειχθεί μια τέτοια περίπτωση, αν και υπάρχουν φήμες ότι η συνάντηση αφορά κυρίως μια συμφωνία σχετικά με τις στρατιωτικές εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης.
Μια άλλη αλλαγή είναι η αυξανόμενη σύγκλιση μεταξύ των αντιπάλων της Αμερικής. «Υπάρχει ένας αναδυόμενος άξονας μεταξύ της Ρωσίας, της Κίνας, της Βόρειας Κορέας και του Ιράν, ο οποίος απορρίπτει την εκδοχή της διεθνούς τάξης πραγμάτων υπό αμερικανική ηγεσία», λέει ο Stephen Hadley, ο οποίος υπηρέτησε στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας της Αμερικής τη δεκαετία του 1970 και στο Πεντάγωνο τη δεκαετία του 1980, πριν γίνει σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του George W. Bush το 2005. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει εδραιώσει τη συνεργασία μεταξύ της Ρωσίας και της Κίνας. Δεν πρόκειται για επίσημη συμμαχία, αλλά οι δύο χώρες πραγματοποίησαν τον Ιούνιο την έκτη κοινή περιπολία βομβαρδιστικών στον δυτικό Ειρηνικό σε διάστημα λίγο μεγαλύτερο των τεσσάρων ετών. Τον Αύγουστο ακολούθησε μια κοινή ναυτική περιπολία 13.000 χιλιομέτρων στην περιοχή. Τόσο το Ιράν όσο και η Βόρεια Κορέα έχουν προμηθεύσει τη Ρωσία με όπλα σε αντάλλαγμα στρατιωτικής τεχνολογίας. Το αποτέλεσμα είναι μεγαλύτερη εμπλοκή. Σε μια κρίση στην οποία εμπλέκεται ένας εχθρός είναι όλο και πιθανότερο να εμπλακεί κι ένας άλλος.
Επιπλέον, οι κρίσεις δεν περιλαμβάνουν μόνο περισσότερους εχθρούς, αλλά και περισσότερους παίκτες γενικότερα. Στις δύο τελευταίες συνόδους κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη συμμετείχαν και οι ηγέτες της Αυστραλίας, της Ιαπωνίας, της Νέας Ζηλανδίας και της Νότιας Κορέας. Η αντεπίθεση της Ουκρανίας φέτος δεν θα μπορούσε να είχε συμβεί χωρίς τα πυρομαχικά της Νότιας Κορέας. Η Τουρκία έχει εδραιωθεί ως βασικός προμηθευτής όπλων σε όλη την περιοχή, αναδιαμορφώνοντας τις συγκρούσεις στη Λιβύη, τη Συρία και το Αζερμπαϊτζάν με τη στρατιωτική τεχνολογία και τους συμβούλους της. Οι ευρωπαϊκές χώρες σχεδιάζουν εντατικότερα πώς θα μπορούσαν να ανταποκριθούν σε μια κρίση στην Ταϊβάν. Οι κρίσεις έχουν έτσι περισσότερα κινούμενα μέρη.
Το γεγονός αντανακλά μια ευρύτερη μετατόπιση της κατανομής της οικονομικής και πολιτικής δύναμης. Η ιδέα της «πολυπολικότητας» -ένας όρος που κάποτε περιοριζόταν στην επιστήμη και ο οποίος αναφέρεται σε έναν κόσμο στον οποίο η ισχύς είναι συγκεντρωμένη όχι σε δύο μέρη, όπως στον Ψυχρό Πόλεμο, ή σε ένα, όπως στην αμερικανοκρατούμενη δεκαετία του 1990, αλλά σε πολλά- έχει εισέλθει στο διπλωματικό γίγνεσθαι. Τον Σεπτέμβριο ο Subrahmanyam Jaishankar, υπουργός Εξωτερικών της Ινδίας, σημείωσε ότι η Αμερική, αντιμετωπίζοντας τις «μακροπρόθεσμες συνέπειες του Ιράκ και του Αφγανιστάν» -μια νύξη σε δύο αποτυχημένους πολέμους- και τη σχετική οικονομική παρακμή, «προσαρμόζεται σε έναν πολυπολικό κόσμο».
Το επιχείρημα είναι συζητήσιμο. Σε ένα πρόσφατο δοκίμιο, ο Jake Sullivan, σύμβουλος εθνικής ασφάλειας της Αμερικής, υποστήριξε ότι η Αμερική είναι σε ισχυρότερη θέση τώρα απ’ ό,τι όταν βυθίστηκε σε εκείνους τους πολέμους. «Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες πολεμούσαν ακόμα στο Αφγανιστάν», έγραψε, «είναι πολύ πιθανό ότι η Ρωσία θα έκανε ό,τι μπορούσε αυτήν τη στιγμή για να βοηθήσει τους Ταλιμπάν να καθηλώσουν την Ουάσινγκτον εκεί, εμποδίζοντάς την να εστιάσει την προσοχή της στη βοήθεια προς την Ουκρανία». Αυτό είναι φαινομενικά ορθό. Ωστόσο, η εικόνα της Αμερικής είναι αναμφίβολα πληγωμένη.
Μια δημοσκόπηση που διεξήχθη τον Φεβρουάριο από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, ένα κέντρο μελετών, διαπίστωσε ότι πάνω από το 61% των Ρώσων και των Κινέζων, το 51% των Τούρκων και το 48% των Ινδών αναμένουν έναν κόσμο που θα ορίζεται είτε από πολυπολικότητα είτε από κινεζική κυριαρχία. Στην τελευταία του ομιλία για την κατάσταση του Έθνους τον Ιανουάριο του 2016, ο Barack Obama, τότε πρόεδρος της Αμερικής, επέμεινε ότι «σε κάθε σημαντικό διεθνές ζήτημα, οι λαοί του κόσμου δεν προσβλέπουν στο Πεκίνο ή τη Μόσχα για να ηγηθούν -καλούν εμάς». Επτά χρόνια μετά, τα πράγματα είναι λιγότερο ξεκάθαρα.
Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι μια αίσθηση αταξίας. Η Αμερική και οι σύμμαχοί της βλέπουν αυξανόμενες απειλές. Η Ρωσία και η Κίνα βλέπουν ευκαιρίες. Οι μεσαίες δυνάμεις, που φλερτάρονται από τις μεγαλύτερες, αλλά ανησυχούν για την αυξανόμενη δυσλειτουργία θεσμών όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και τα Ηνωμένα Έθνη, βλέπουν και τα δύο. «Ένα είδος αναρχίας τρυπώνει στις διεθνείς σχέσεις», έγραψε ο Shivshankar Menon, ο οποίος διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών και σύμβουλος εθνικής ασφάλειας της Ινδίας, σε ένα δοκίμιο που δημοσιεύθηκε πέρυσι. «Δεν πρόκειται για αναρχία με τη στενή έννοια του όρου», εξήγησε, «αλλά μάλλον για την απουσία μιας κεντρικής οργανωτικής αρχής ή ενός ηγεμόνα».
Η τάση αυτή έχει επιδεινωθεί από διάφορες άλλες τάσεις. Η μία είναι η κλιματική κρίση, η οποία αυξάνει τον κίνδυνο συγκρούσεων σε πολλά μέρη του κόσμου και, μέσω της «πράσινης» μετάβασης, δημιουργεί νέες πηγές ανταγωνισμού, όπως για παράδειγμα για κρίσιμα υλικά που είναι ζωτικής σημασίας για τις ανεμογεννήτριες και τα ηλεκτρικά οχήματα. Η άλλη είναι ο επιταχυνόμενος ρυθμός των τεχνολογικών αλλαγών, με την τεχνητή νοημοσύνη να βελτιώνεται με εκθετικό ρυθμό και με απρόβλεπτες συνέπειες. Μια τρίτη είναι η παγκοσμιοποίηση, η οποία συνδέει τις κρίσεις μεταξύ τους με νέους τρόπους. Ένας πόλεμος για την Ταϊβάν, για παράδειγμα, θα έφερνε μεγάλες ανατροπές στη βιομηχανία ημιαγωγών και συνεπώς στην παγκόσμια οικονομία.
Η τέταρτη είναι το αυξανόμενο κύμα εθνικισμού και λαϊκισμού, το οποίο μολύνει τις προσπάθειες επίλυσης όλων αυτών των παγκόσμιων προβλημάτων. Σε ένα βιβλίο που δημοσιεύθηκε το 2021 ο Colin Kahl, ο οποίος πρόσφατα παραιτήθηκε από επικεφαλής της πολιτικής του Πενταγώνου, και ο Thomas Wright, ανώτερος αξιωματούχος στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας του κ. Biden, σημείωσαν ότι η διεθνής συνεργασία κατέρρευσε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, καθώς οι χώρες έσπευσαν να κλείσουν τα σύνορά τους και να θωρακιστούν. «Για πρακτικούς λόγους η G7 έπαψε να υπάρχει», σημείωσαν. «Η πολιτική της πανδημίας έδωσε το τελειωτικό χτύπημα στην παλιά διεθνή τάξη».
Από αυγή σε αυγή
Η νέα παγκόσμια αταξία θέτει υπό πίεση τη θεσμική ικανότητα της Αμερικής και των συμμάχων της, ενώ παράλληλα διευρύνει επικίνδυνα τις στρατιωτικές τους δυνατότητες. Ας δούμε αρχικά τη θεσμική πίεση. Ο Ψυχρός Πόλεμος, υποστηρίζει ο κ. Hadley, ήταν ένας «οργανωμένος κόσμος». Υπήρχαν παγκόσμιες προκλήσεις, αλλά πολλές ήταν υποσύνολα του ευρύτερου αγώνα των υπερδυνάμεων. «Για τους μεταψυχροπολεμικούς συμβούλους εθνικής ασφάλειας», λέει, «είναι περισσότερο σαν να μαγειρεύεις σε μια κουζίνα οκτώ εστιών με κάθε εστία να έχει μια κατσαρόλα που είναι έτοιμη να εκραγεί».
Ένας κόσμος στον οποίο οι περισσότερες κρίσεις συμβαίνουν μαζί θέτει δύο ειδών προκλήσεις στους ηγέτες και τους διπλωμάτες που είναι επιφορτισμένοι με τη διαχείρισή τους. Η μία είναι το τακτικό πρόβλημα της διαχείρισης πολλών πυρκαγιών ταυτόχρονα. Οι κρίσεις τείνουν να έχουν ένα συγκεντρωτικό αποτέλεσμα, λέει ένας πρώην ανώτερος Βρετανός διπλωμάτης, με τους πρωθυπουργούς ή τους προέδρους να αναλαμβάνουν προσωπικά την ευθύνη για θέματα που διαφορετικά θα μπορούσαν να διασκορπιστούν μεταξύ των υπουργείων Εξωτερικών και Άμυνας. Ακόμα και σε μεγάλα και ισχυρά κράτη, το εύρος της γραφειοκρατικής ζώνης μπορεί να είναι εκπληκτικά περιορισμένο.
Οι διπλωμάτες, βυθισμένοι στις κρίσεις, συχνά αντιλαμβάνονται ότι η δική τους εποχή είναι ασυνήθιστα χαοτική. Η βαρόνη Catherine Ashton, η οποία υπήρξε de facto υπουργός Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2009 έως το 2014, επισημαίνει ότι ασχολήθηκε ταυτόχρονα με την Αραβική Άνοιξη, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και τη διαμάχη Σερβίας-Κοσόβου. «Μπορώ να θυμηθώ πολύ καθαρά, όταν ξεκίνησε η κρίση στην Ουκρανία», λέει, αναφερόμενη στην επανάσταση στο Κίεβο το 2014, «ότι απλά δεν ήξερα αν θα είχαμε το εύρος ζώνης για όλα αυτά».
Ένα ζήτημα είναι ότι ο ανταγωνισμός έχει μετατραπεί σε σύγκρουση. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αποδυναμώσει ιδιαίτερα τη διπλωματία. Η βαρόνη Ashton υπενθυμίζει ότι όταν ξεκίνησε η κρίση στην Ουκρανία το 2014, η διαπραγματευτική της ομάδα, υπεύθυνη για τις συνομιλίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν στη Βιέννη περιλεάμβανε τον αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας. Εκείνη ταξίδευε στο Κίεβο για να καταδικάσει τη ρωσική ανάμειξη και εκείνος στη Μόσχα για να καταδικάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση. «Στη συνέχεια, επιστρέφαμε αεροπορικώς και καθόμασταν όλοι μαζί για να συνεχίσουμε τις συνομιλίες με το Ιράν». Τέτοιος επιδέξιος διαχωρισμός είναι πλέον αδύνατος.
Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας της Αμερικής είναι ένας φορέας με άδεια χέρια, εν μέρει επειδή το Κογκρέσο δεν επιθυμεί να χρηματοδοτήσει το προσωπικό του Λευκού Οίκου. Σε ένα δοκίμιο που δημοσιεύθηκε το 2016, η Julianne Smith, σημερινή απεσταλμένη της Αμερικής στο ΝΑΤΟ, θυμήθηκε την εποχή που ήταν αναπληρώτρια σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του κ. Biden όταν αυτός ήταν αντιπρόεδρος. «Μια τυπική ημέρα περιελάμβανε συχνά τέσσερις έως έξι ώρες συνεχόμενων συναντήσεων για οτιδήποτε, από τη Συρία έως την κυβερνοασφάλεια και τη Βόρεια Κορέα», ακολουθούμενη από 150 έως 500 μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου την ημέρα. «Η ικανότητά μου να προγραμματίζω, να σκέφτομαι πέρα από την επόμενη μέρα στο γραφείο ή να εμβαθύνω σημαντικά τις γνώσεις μου σε οποιοδήποτε μεμονωμένο θέμα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη».
Η προσδοκία ότι οι κορυφαίοι αξιωματούχοι είναι αυτοί που εκπροσωπούν τη χώρα τους σε μια κρίση συχνά ασκεί τεράστια πίεση σε μια χούφτα ανθρώπους. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων έξι εβδομάδων, ο Antony Blinken, ο υπουργός Εξωτερικών της Αμερικής, πέρασε σχεδόν κάθε ώρα που περνάει πηγαινοερχόμενος μεταξύ των πρωτευουσών της Μέσης Ανατολής. Πρόσφατα πέταξε από τη Μέση Ανατολή στο Τόκιο, για μια συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών της G7, στη συνέχεια στην Ινδία και στη συνέχεια στο Σαν Φρανσίσκο. Ο κ. Sullivan είναι επίσης εδώ κι εκεί.
Και με στυλό και με σπαθιά
Ακόμα και αν οι διπλωμάτες μπορούν να ισορροπούν με επιτυχία χειριζόμενοι πολλαπλά ζητήματα, η σύμπτωση των κρίσεων αποτελεί ένα μεγαλύτερο, στρατηγικό πρόβλημα όταν πρόκειται για τη στρατιωτική ισχύ. Η τρέχουσα κρίση στη Μέση Ανατολή δείχνει ότι η στρατιωτική ισχύς είναι ένας σπάνιος πόρος, όπως και το διπλωματικό εύρος ζώνης. Τα τελευταία χρόνια, οι αξιωματούχοι του Πενταγώνου υπερηφανεύονταν ότι επιτέλους επαναφέρουν τη ναυτική ισχύ από τη Μέση Ανατολή στην Ασία, μετά από δύο δεκαετίες αντεπαναστατικών επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Τώρα, υπό την πίεση των γεγονότων, η τάση αντιστρέφεται.
Όταν το USS Dwight D. Eisenhower και τα συνοδά του πλοία εισήλθαν στην Ερυθρά Θάλασσα στις 4 Νοεμβρίου, ήταν η πρώτη φορά που αμερικανικό αεροπλανοφόρο επιχειρούσε στη Μέση Ανατολή εδώ και δύο χρόνια. Οι ασκήσεις που πραγματοποίησε νωρίτερα με το USS Gerald R. Ford σηματοδότησαν μια ασυνήθιστα μεγάλη επίδειξη δύναμης. Εάν ο πόλεμος στη Γάζα παραταθεί ή διευρυνθεί, οι αμερικανικές ναυτικές δυνάμεις ίσως χρειαστεί να επιλέξουν μεταξύ του να παραμείνουν εκεί, δημιουργώντας κενά σε άλλα μέρη του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ασίας, ή αποχωρώντας, να επιτρέψουν στο Ιράν να αποθρασυνθεί.
Εν τω μεταξύ, δυτικοί αξιωματούχοι πιστεύουν όλο και περισσότερο ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να τραβήξει για άλλα πέντε χρόνια, χωρίς ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία να είναι έτοιμες να υποχωρήσουν, αλλά ούτε και ικανές να βγουν από το αδιέξοδο. Καθώς η δεκαετία του 2020 κυλάει, τα κόκκινα φώτα αρχίζουν να αναβοσβήνουν. Πολλοί Αμερικανοί αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών, και ορισμένοι Ασιάτες, πιστεύουν ότι ο κίνδυνος μιας κινεζικής επίθεσης στην Ταϊβάν είναι μεγαλύτερος, με την πρώτη ευκαιρία, προς το τέλος αυτής της δεκαετίας. Αν προκύψει νωρίς, η Κίνα δεν θα είναι έτοιμη. Αν προκύψει αργά, η Κίνα θα βρεθεί αντιμέτωπη με την προοπτική της δημογραφικής παρακμής και μια νέα γενιά δυτικής στρατιωτικής τεχνολογίας.
Ακόμα και χωρίς πόλεμο, η στρατιωτική ικανότητα της Δύσης θα δεχθεί τεράστια πίεση τα επόμενα χρόνια. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν μια υπενθύμιση όχι μόνο του πόσα πυρομαχικά καταναλώνονται σε μεγάλους πολέμους, αλλά και του πόσο πενιχρά είναι τα δυτικά οπλοστάσια -και τα μέσα αναπλήρωσής τους. Η Αμερική αυξάνει δραματικά την παραγωγή βλημάτων πυροβολικού 155 χιλιοστών. Ακόμα κι έτσι, η παραγωγή της το 2025 είναι πιθανό να είναι χαμηλότερη από εκείνη της Ρωσίας το 2024.
Οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Γάζα καταδεικνύουν αυτές τις πιέσεις. Το Ισραήλ και η Ουκρανία διεξάγουν δύο διαφορετικά είδη πολέμου. Η Ουκρανία χρειάζεται πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς για να χτυπήσει την Κριμαία, τεθωρακισμένα οχήματα για να επιτρέψει στο πεζικό να προχωρήσει εν μέσω θραυσμάτων και εξοπλισμό για να περάσει μέσα από τεράστια ναρκοπέδια. Το Ισραήλ έχει ανάγκη από έξυπνες βόμβες, συμπεριλαμβανομένων των bunker busters, και αναχαιτιστικά για το σύστημα αεράμυνας Iron Dome, τα οποία εκτοξεύονται με τεράστιους ρυθμούς. Όμως υπάρχει και αλληλοεπικάλυψη.
Πέρυσι, η Αμερική χρησιμοποίησε το απόθεμα βλημάτων που είχε στο Ισραήλ για να εξοπλίσει την Ουκρανία. Τον Οκτώβριο αναγκάστηκε να εκτρέψει ορισμένα βλήματα που προορίζονταν για την Ουκρανία στο Ισραήλ. Και οι δύο χώρες χρησιμοποιούν επίσης το σύστημα πυραυλικής άμυνας Patriot, το οποίο εξουδετερώνει αεροπλάνα και μεγαλύτερους πυραύλους. Το ίδιο κάνουν κι άλλοι σύμμαχοι στη Μέση Ανατολή: στις 19 Οκτωβρίου η Σαουδική Αραβία χρησιμοποίησε μια συστοιχία Patriot για να αναχαιτίσει πυραύλους με προορισμό το Ισραήλ που εκτοξεύτηκαν από την Υεμένη. Η κατανάλωση αναχαιτιστικών πυραύλων από την Ουκρανία είναι πιθανό να αυξηθεί απότομα κατά τη διάρκεια του χειμώνα, καθώς η Ρωσία, έχοντας αποθηκεύσει πυραύλους για μήνες, εξαπολύει συνεχείς πυρά κατά του δικτύου ηλεκτροδότησης της Ουκρανίας.
Προς το παρόν, η Αμερική μάλλον μπορεί να ικανοποιήσει και τους δύο φίλους της. Τις τελευταίες εβδομάδες, τόσο η Γαλλία όσο και η Γερμανία δεσμεύτηκαν να αυξήσουν τη βοήθεια προς την Ουκρανία, αλλά αν ένας από τους δύο πολέμους -ή και οι δύο- συνεχιστεί, θα υπάρξει στενότητα. «Όσο περνάει ο καιρός, θα υπάρχουν ανταλλαγές, καθώς ορισμένα βασικά συστήματα θα εκτρέπονται στο Ισραήλ», γράφει ο Mark Cancian του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών, ενός κέντρου μελετών στην Ουάσινγκτον. «Μερικά συστήματα που χρειάζεται η Ουκρανία για την αντεπίθεσή της μπορεί να μην είναι διαθέσιμα στον αριθμό που θα επιθυμούσε».
Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι, ρεαλιστικά, η Αμερική δεν θα μπορούσε να εξοπλίσει τον εαυτό της και τους συμμάχους της ταυτόχρονα. «Αν οι γραμμές παραγωγής μας ήδη δυσκολεύονται να συμβαδίσουν με τις απαιτήσεις του εξοπλισμού της Ουκρανίας», σημειώνει ο Iskander Rehman του Πανεπιστημίου Johns Hopkins σε πρόσφατο άρθρο του για τους παρατεταμένους πολέμους, «θα υπερφορτωθούν σε περίπτωση μιας πραγματικής, παρατεταμένης σύγκρουσης με έναν αντίπαλο όπως η Κίνα».
Οι προκλήσεις αυτές υποδεικνύουν βαθύτερες εντάσεις στην αμερικανική αμυντική στρατηγική. Από το 1992 και μετά οι Αμερικανοί στρατιωτικοί σχεδιαστές τήρησαν το λεγόμενο πρότυπο των «δύο πολέμων». Οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις έπρεπε να είναι έτοιμες να διεξάγουν ταυτόχρονα δύο μεσαίου μεγέθους πολέμους εναντίον περιφερειακών δυνάμεων -βλέπε Ιράκ ή Ιράν- και όχι απλώς έναν μεγάλο. Το 2018 η κυβέρνηση Trump άλλαξε το πρότυπο σε «έναν πόλεμο»: στην πράξη, μια δέσμευση ώστε να είναι σε θέση να διαχειριστεί είτε έναν πόλεμο στην Ευρώπη είτε στην Ασία, αλλά όχι και τους δύο ταυτόχρονα. Η κυβέρνηση του κ. Biden ακολούθησε την ίδια προσέγγιση.
Στόχος ήταν να εμπεδωθεί η πειθαρχία στο Πεντάγωνο και να ευθυγραμμιστούν οι σκοποί με τα μέσα: Ο αμυντικός προϋπολογισμός της Αμερικής είναι σχεδόν αμετάβλητος σε πραγματικούς όρους, ενώ οι κινεζικές αμυντικές δαπάνες έχουν εκτοξευθεί. Όμως, όπως υποστήριζαν οι επικριτές, υπήρχε κίνδυνος το πρότυπο του ενός πολέμου να βάλει τους εχθρούς στον πειρασμό να ανοίξουν ένα δεύτερο μέτωπο – γεγονός που θα μπορούσε να αναγκάσει την Αμερική είτε να υποχωρήσει είτε να καταφύγει σε μη ελκυστικές επιλογές, όπως οι πυρηνικές απειλές.
Πολλά καρπούζια στην ίδια μασχάλη
Τι κινδύνους διατρέχουν η Αμερική και οι σύμμαχοί της με το να έχουν ξανοιχτεί σε πολλά διπλωματικά και στρατιωτικά πεδία; Εάν ο πόλεμος στην Ουκρανία παραμείνει μια ανοιχτή πληγή στην Ευρώπη και η Μέση Ανατολή συνεχίσει να φλέγεται, στην περίπτωση που ξεσπάσει κάποια άλλη σοβαρή κρίση η Δύση θα δυσκολευτεί σοβαρά. Ένας κίνδυνος είναι οι αντίπαλοι απλώς να εκμεταλλευτούν το χάος αλλού για τους δικούς τους σκοπούς. Εάν η Αμερική βυθισθεί σε έναν πόλεμο στον Ειρηνικό, για παράδειγμα, το Ιράν θα αισθανθεί πιο σίγουρο ότι θα τη γλιτώσει με τα πυρηνικά όπλα.
Ακόμα πιο ανησυχητική είναι η προοπτική μιας συνωμοσίας. Οι Ευρωπαίοι στρατιωτικοί σχεδιαστές δίνουν βαρύτητα στην πιθανότητα η Ρωσία να διεξάγει απειλητικούς ελιγμούς κατά τη διάρκεια μιας κρίσης στην Ταϊβάν, προκειμένου να αποσπάσει την αμερικανική προσοχή και να εμπλέξει τους συμμάχους της, εμποδίζοντάς τους να βοηθήσουν στην Ασία. Όπως και στον ψυχρό πόλεμο, κάθε κρίση, ανεξάρτητα από το πόσο περιορισμένη ή ασήμαντη είναι, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως δοκιμασία της αμερικανικής ή της κινεζικής ισχύος, παρασύροντας κάθε χώρα.
Στη συνέχεια, υπάρχουν και οι εκπλήξεις. Οι δυτικές μυστικές υπηρεσίες εστίασαν κυρίως στην Κίνα και τη Ρωσία. Ελάχιστοι περίμεναν ότι η Χαμάς θα έριχνε ξανά τη Μέση Ανατολή στην κόλαση, όπως έκανε στις 7 Οκτωβρίου. Οι εμφύλιοι πόλεμοι και οι εξεγέρσεις στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το Μάλι, τη Μιανμάρ, τη Σομαλία και το Σουδάν έχουν παραμεληθεί, διπλωματικά, τη στιγμή που η ρωσική επιρροή στο Σαχέλ συνεχίζει να αυξάνεται. Εν τω μεταξύ, στις 10 Νοεμβρίου δεκάδες κινεζικά πλοία έκαναν κύκλους γύρω από σκάφη των Φιλιππίνων, «χτυπώντας» ένα από αυτά με κανόνια νερού, καθώς τα τελευταία προσπαθούσαν να ανεφοδιάσουν ένα φυλάκιο στον Ύφαλο Second Thomas στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, την οποία η Κίνα διεκδικεί ως δική της. Εάν οι αντιπαραθέσεις επιδεινωθούν, οι όροι της αμυντικής συνθήκης της Αμερικής με τις Φιλιππίνες ενδέχεται να την υποχρεώσουν να επέμβει.
Εν μέσω αναταραχής, οι υπεύθυνοι χάραξης στρατηγικής μιλούν για τη σημασία του «περπατήματος και της τσίχλας». Πρόκειται για μια μοναδικά αμερικανική αλληγορία που κάποτε αναφερόταν στην εκτέλεση δύο ασήμαντων δραστηριοτήτων ταυτόχρονα, ενώ τώρα εξηγεί τη σημασία της γεωπολιτικής πολυπραγμοσύνης. Υπάρχουν και άλλες. Στο επερχόμενο βιβλίο του, «To Run the World», ο κ. Radchenko, ο ιστορικός, παραθέτει τον Zhou Enlai, πρωθυπουργό της Κίνας, ο οποίος προσδιορίζει τη δύσκολη θέση της Αμερικής το 1964: «Αν υπήρχαν μερικά ακόμα Κονγκό στην Αφρική, μερικά Βιετνάμ στην Ασία, μερικές Κούβες στη Λατινική Αμερική, τότε η Αμερική θα έπρεπε να απλώσει δέκα δάχτυλα σε δέκα ακόμα μέρη… τα οποία μπορούμε κάλλιστα να κόψουμε ένα προς ένα».
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
