THEPOWERGAME
Πριν από έναν μήνα, την παραμονή της επίθεσης της Χαμάς στο Ισραήλ, υπήρχαν πολλοί λόγοι για να είναι κανείς αισιόδοξος για τη Μέση Ανατολή. Τα κράτη του Κόλπου διέθεταν δισεκατομμύρια δολάρια από τα κέρδη του πετρελαίου σε φανταχτερές επενδύσεις στα πάντα, από αθλητικές ομάδες και πόλεις στην έρημο μέχρι ολόκληρους μεταποιητικούς τομείς. Ίσως, σκεφτόταν οι αισιόδοξοι, ο πλούτος να μοιραζόταν ακόμα και στις φτωχότερες χώρες της περιοχής.
Αυτή η ελπίδα έφερε τη μεγαλύτερη περίοδο ηρεμίας από την Αραβική Άνοιξη του 2011. Οι σκληρές συγκρούσεις, όπως οι εμφύλιοι πόλεμοι στη Λιβύη και την Υεμένη, καθώς και η οργανωμένη παλαιστινιακή αντίσταση στο Ισραήλ, φάνηκε να έχουν παγώσει. Οι βίαιες συγκρούσεις ήταν σπάνιες, κάτι που ορισμένοι πίστευαν ότι αποτελούσε προάγγελο για την πλήρη εξαφάνισή τους. Οι μεγάλοι αντίπαλοι της περιοχής φαίνονταν πρόθυμοι να αναθερμάνουν τις σχέσεις τους. Οι διεθνείς επενδυτές συνέρρεαν στον Κόλπο για να συμμετάσχουν στη δράση.
Η επίθεση της Χαμάς και η απάντηση του Ισραήλ υποδηλώνουν ότι τους επόμενους μήνες, αν όχι και περισσότερο, η περιοχή θα βιώσει μια αιματηρή, καταστροφική σύγκρουση. Υπό την πίεση των πληθυσμών τους, οι Άραβες ηγέτες κατηγόρησαν το Ισραήλ για την κατάσταση, έστω κι αν ήταν προσεκτικοί στη γλώσσα τους. Μέσα σε μια νύχτα η εστίασή τους μετατοπίστηκε από την οικονομική ανάπτυξη στην ανάσχεση και τη συντόμευση του πολέμου. Χώρες σε όλη την περιοχή, συμπεριλαμβανομένων της Αιγύπτου και του Κατάρ, προσπαθούν με κάθε τύπου διπλωματία να σταματήσουν την εξάπλωση των μαχών.
Ακόμα και αν η σύγκρουση παραμείνει μόνο μεταξύ της Χαμάς και του Ισραήλ, το κόστος θα είναι τεράστιο. Πριν από λίγο καιρό οι αναλυτές ήταν αισιόδοξοι για τις προοπτικές της οικονομικής ολοκλήρωσης. Το 2020 τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν εξομάλυναν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, ανοίγοντας την πόρτα για βαθύτερους εμπορικούς δεσμούς. Παρ’ όλο που αρκετές άλλες αραβικές χώρες αρνούνταν να αναγνωρίσουν το Ισραήλ, πολλές ήταν όλο και πιο πρόθυμες να συνεργαστούν μαζί του στα κρυφά. Ακόμα και οι επιχειρήσεις της Σαουδικής Αραβίας συναλλάσσονταν κρυφά με τις αντίστοιχες ισραηλινές επιχειρήσεις και επένδυαν σε αυτές, οι εργαζόμενοι των οποίων συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο παραγωγικών της περιοχής. Οι δύο χώρες επεξεργάζονταν μια συμφωνία για την επισημοποίηση των σχέσεών τους.
Το πόσο θα διαρκέσει η παύση αυτών των διαπραγματεύσεων μένει να φανεί, αλλά όσο μεγαλύτερη είναι η καταστροφή στη Γάζα, τόσο δυσκολότερο θα είναι για τους Άραβες ηγέτες να συμφιλιωθούν με το Ισραήλ στο μέλλον, δεδομένων των φιλοπαλαιστινιακών πληθυσμών τους και της πίεσης από τους γείτονες. Αν και ο Thani al-Zeyoudi, υπουργός εμπορίου των ΗΑΕ, υποσχέθηκε να διαχωρίσει τις επιχειρήσεις από την πολιτική, άλλοι δεν είναι βέβαιοι ότι αυτό θα είναι εφικτό. Ένας Τούρκος επενδυτικός τραπεζίτης, ο οποίος καταρτίζει συμβάσεις για επιχειρήσεις στον Κόλπο, αναφέρει ότι οι περισσότεροι από τους πελάτες του που εξετάζουν το Ισραήλ ως επενδυτικό προορισμό περιμένουν να δουν πρώτα τι θα συμβεί.
Για τις φτωχότερες χώρες της Μέσης Ανατολής οι συνέπειες θα είναι χειρότερες -και πουθενά αλλού περισσότερο απ’ ό,τι στην Αίγυπτο. Η χώρα ήδη αντιμετώπιζε προβλήματα, με ετήσιο πληθωρισμό 38% και την κυβέρνηση να προσπαθεί να αποπληρώσει το βουνό των χρεών της σε δολάρια, δανειζόμενη καταθέσεις από τις κεντρικές τράπεζες του Κόλπου. Τώρα έχασε το φυσικό αέριο που έρεε από το Ισραήλ. Την 1η Νοεμβρίου αξιωματούχοι στο Κάιρο επέτρεψαν τη διέλευση των συνόρων σε μια χούφτα τραυματισμένους κατοίκους της Γάζας, καθώς και σε όσους είχαν διπλή υπηκοότητα. Ορισμένοι διπλωμάτες ελπίζουν ότι θα μπορούσε να ακολουθήσει μεγαλύτερη εισροή, ίσως ακόμα και στην κλίμακα που είδε η Ιορδανία όταν υποδέχτηκε Παλαιστίνιους τη δεκαετία του 1940 και Σύρους τη δεκαετία του 2010, αν η Αίγυπτος είχε τα κατάλληλα οικονομικά κίνητρα. Το 2016 η φροντίδα 650.000 Σύρων προσφύγων κόστισε στο κράτος της Ιορδανίας 2,6 δισ. δολάρια, πολύ περισσότερα από το 1,3 δισ. δολάρια που έλαβε σε εξωτερική βοήθεια. Υπάρχουν διπλάσιοι εσωτερικά εκτοπισμένοι στη Γάζα.
Τι θα συμβεί όμως αν η σύγκρουση κλιμακωθεί; Στη χειρότερη περίπτωση, η περιοχή θα βυθιστεί στον πόλεμο -ίσως συμπεριλαμβανομένης της άμεσης σύγκρουσης μεταξύ Ιράν και Ισραήλ- και οι οικονομίες θα ανατραπούν. Οποιοσδήποτε τέτοιος πόλεμος είναι πιθανό να οδηγήσει σε απότομη άνοδο των τιμών του πετρελαίου. Οι Άραβες παραγωγοί πετρελαίου μπορεί ακόμα και να περιορίσουν τις προμήθειες προς τη Δύση, όπως έκαναν κατά τη διάρκεια του πολέμου του Γιομ Κιπούρ το 1973, γεγονός που η Παγκόσμια Τράπεζα υπολογίζει ότι θα μπορούσε να ωθήσει στην αύξηση των τιμών κατά 70%, στα 157 δολάρια το βαρέλι. Παρ’ όλο που η παγκόσμια οικονομία είναι λιγότερο ενεργοβόρα σήμερα, οι πετρελαιοπαραγωγοί του Κόλπου θα επωφεληθούν. Ο ολοκληρωτικός πόλεμος, ωστόσο, θα εμπόδιζε τις προσπάθειες διαφοροποίησης των οικονομιών τους. Οι μετανάστες εργάτες θα έφευγαν. Οι μεταποιητικές βιομηχανίες θα ήταν δύσκολο να ξεκινήσουν χωρίς ασφαλείς μεταφορές. Τα φουτουριστικά εμπορικά κέντρα και ξενοδοχεία δεν θα έχουν τους τουρίστες να τα γεμίζουν, ενώ για τους εισαγωγείς ενέργειας της περιοχής, στους οποίους περιλαμβάνονται η Αίγυπτος και η Ιορδανία, η εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου θα ήταν καταστροφική.
Υπάρχει ένα άλλο, πιο πιθανό σενάριο κλιμάκωσης. Μέχρι στιγμής το Ιράν έχει αρνηθεί να μετατρέψει τις απειλές και τους σποραδικούς πυραύλους σε άμεση επίθεση. Η χερσαία εισβολή του Ισραήλ -μικρότερη και πιο αργή απ’ ό,τι αναμενόταν- βοηθάει να κρατηθούν τα πράγματα υπό έλεγχο. Παρ’ όλα αυτά, η σύγκρουση θα μπορούσε να διαχυθεί πέρα από τα σύνορα της Γάζας. Φανταστείτε, ας πούμε, μάχες στη Δυτική Όχθη ή μεγαλύτερη εμπλοκή της Χεζμπολάχ. Σε αυτό το σενάριο, οι επενδύσεις στη Μέση Ανατολή θα φαίνονταν πολύ πιο ριψοκίνδυνες. Αν οι μάχες επεκταθούν στις γειτονικές χώρες, οι ηγέτες του Κόλπου θα πρέπει να εργαστούν σκληρότερα για να πείσουν τους επενδυτές ότι η επιστροφή στην ηρεμία και οι στενότεροι δεσμοί με το Ισραήλ θα επανέρχονταν σύντομα στην κανονικότητα.
Ζητείται σωσίβια λέμβος
Σε έναν τέτοιο κόσμο, η Αίγυπτος δεν θα ήταν η μόνη εκτεθειμένη χώρα. Η οικονομική ελεύθερη πτώση του Λιβάνου -που διανύει τον τρίτο χρόνο της, καθώς ο πληθωρισμός μαίνεται πάνω από το 100%- θα επιταχυνόταν με τις συγκρούσεις μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ, η οποία εδρεύει στη χώρα. Οι μάχες στη Δυτική Όχθη, όπου οι εντάσεις είναι υψηλές, θα σήμαιναν προβλήματα για την Ιορδανία, η οποία βρίσκεται δίπλα της. Όπως και η Αίγυπτος, η χώρα είναι σχεδόν χρεοκοπημένη. Πέρυσι πήρε δάνειο 1,2 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ, ενώ πρόσφατα το Ταμείο δήλωσε ότι η ετήσια ανάπτυξή της κατά 2,6% δεν επαρκεί για να διορθώσει τα προβλήματά της. Οι πρόσφυγες θα μπορούσαν να αφήσουν το κράτος ανήμπορο να αποπληρώσει τα χρέη. Οι αναταραχές κατά μήκος των συνόρων της θα μπορούσαν να αποτρέψουν τους πιστωτές.
Εάν η Αίγυπτος ή η Ιορδανία ξεμείνουν από μετρητά, τα αποτελέσματα θα είναι αποσταθεροποιητικά για την περιοχή. Και οι δύο χώρες συνορεύουν με παλαιστινιακό έδαφος, τροφοδοτώντας το με προμήθειες και παρέχοντας στους συμμάχους πληροφορίες. Και οι δύο παρακολουθούνται από την Παλαιστινιακή Αρχή. Και οι δύο έχουν έναν νεαρό, δυστυχισμένο πληθυσμό. Η Αραβική Άνοιξη έδειξε πόσο εύκολα η αναταραχή σε μια αραβική χώρα μπορεί να εξαπλωθεί σε μια άλλη. Ακόμα και οι αξιωματούχοι του Κόλπου, όσο σχετικά απομονωμένοι κι αν είναι, θα προτιμούσαν να αποφύγουν μια τέτοια αστάθεια.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
