THEPOWERGAME
Ο πόλεμος στη Γάζα έχει βαρύ τίμημα για τους αμάχους. Το υπουργείο Υγείας της Χαμάς αναφέρει ότι περισσότεροι από 8.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους. Ο αριθμός των παιδιών μεταξύ αυτών, πάνω από 3.000, υπερβαίνει τον ετήσιο αριθμό θανάτων παιδιών σε όλους τους πολέμους σε καθένα από τα τρία προηγούμενα χρόνια. Ο Economist εκτιμά, από δορυφορικές εικόνες, ότι πάνω από το ένα δέκατο των κατοικιών της Γάζας έχει καταστραφεί, αφήνοντας περισσότερους από 280.000 ανθρώπους χωρίς σπίτια στα οποία να μπορούν να επιστρέψουν. Όλα αυτά ταιριάζουν απόλυτα με το προφίλ του αστικού πολέμου, ο οποίος είναι ασυνήθιστα καταστροφικός. Ωστόσο, ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα είναι παράλληλα διαφορετικός.
Ο πόλεμος σε κατοικημένες περιοχές είναι πάντοτε αιματηρός. Η πρώτη επίθεση της Αμερικής στη Φαλούτζα το 2004 είχε αποτέλεσμα έως και 600 πολίτες να χάσουν τη ζωή τους, ή 0,2% του πληθυσμού, σε σύγκριση με 0,3% στον σημερινό πόλεμο στη Γάζα. Μια δεύτερη επίθεση αργότερα μέσα στη χρονιά οδήγησε στον θάνατο περίπου 800 περισσότερους και άφησε την πλειονότητα των κτιρίων της πόλης κατεστραμμένα. Μια μάχη για την πόλη Σαντρ, στα περίχωρα της Βαγδάτης, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2008, πιστεύεται ότι άφησε πίσω της σχεδόν 1.000 νεκρούς, από έναν πληθυσμό περίπου 2 εκατομμυρίων, που δεν διαφέρει από αυτόν της Γάζας.
Η μεγαλύτερη αστική μάχη τα τελευταία χρόνια ήταν η επίθεση στην πόλη της Μοσούλης, η οποία είχε καταληφθεί από το Ισλαμικό Κράτος, από έναν συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων ιρακινών και κουρδικών χερσαίων δυνάμεων. Σύμφωνα με την Airwars, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που παρακολουθεί τις απώλειες σε αμάχους, τουλάχιστον 9.000 πολίτες σκοτώθηκαν στη Μοσούλη κατά τη διάρκεια του 2016-17, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 0,6% του πληθυσμού εκείνη την εποχή. Από τα κτίρια που υπέστησαν ζημιές, περισσότερο από το 80% ήταν κατοικίες.
Αυτές οι περιπτώσεις μπορεί να υποδηλώνουν ότι ο πόλεμος στη Γάζα, αν και καταστροφικός, δεν είναι ασυνήθιστος για τα ιστορικά πρότυπα -τουλάχιστον όχι ακόμα. Ωστόσο, υπάρχουν και βασικές διαφορές. Η πρώτη και μεγαλύτερη είναι η κατάσταση των αμάχων. Στη Μοσούλη το Ισλαμικό κράτος προσπάθησε οι άμαχοι να μη φύγουν, να μην πυροβοληθούν και να μη σκάψουν διαδρόμους που να οδηγούν έξω από την πόλη. Παρ ‘όλα αυτά, πολλοί έφυγαν. Μεταξύ Οκτωβρίου 2016 και Ιουνίου 2017 αναχώρησαν περίπου 900.000 άτομα -σχεδόν το μισό του προπολεμικού πληθυσμού. Ακόμα και η Ρωσία, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Μαριούπολης στην Ουκρανία μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαΐου 2022, διαπραγματεύτηκε ανθρωπιστικές παύσεις στις οποίες επετράπη σε ορισμένους πολίτες να φύγουν. Το Ισραήλ έχει μέχρι στιγμής απορρίψει εκκλήσεις, από την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλους, για τέτοιες παύσεις.
Η γεωγραφία της Γάζας επιτρέπει πολύ λιγότερα σε σχέση με τις παραπάνω περιπτώσεις. Το Ισραήλ έχει πει σε περίπου 1,1 εκατομμύριο αμάχους να εκκενώσουν τη βόρεια Γάζα, αλλά περίπου το ένα τρίτο από αυτούς έχουν παραμείνει στη θέση τους. Πολλοί κάτοικοι είναι ήδη πρόσφυγες από άλλα μέρη και φοβούνται ότι αν φύγουν, μπορεί να μην τους επιτραπεί ποτέ να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Όσοι θέλουν να διαφύγουν δεν μπορούν να κινηθούν νότια, προς την Αίγυπτο, η οποία δεν θέλει να αναλάβει την ευθύνη για τους πρόσφυγες και μέχρι στιγμής αρνείται να ανοίξει τα σύνορά της.
Το Ισραήλ εξακολουθεί να πλήττει τμήματα της νότιας Γάζας, αν και με πιο περιορισμένο τρόπο από τον Βορρά. «Οι ντόπιοι δεν μπορούν να ξεφύγουν, αλλά και οι μάχες μπορούν να λάβουν χώρα σε ανοιχτές περιοχές, μακριά από τα αστικά κέντρα», λέει ο Amos Fox, ειδικός στον αστικό πόλεμο, ο οποίος έχει γράψει εκτενώς για τη Μοσούλη. «Οι μάχες σε αστικό περιβάλλον [στη Γάζα] είναι αυτόνομες και πιθανότατα πολύ πιο δαπανηρές απ’ οτιδήποτε έχουμε δει τα τελευταία χρόνια». Ακόμα και οι πολίτες που έχουν μετακινηθεί νότια αντιμετωπίζουν μια αυξανόμενη ανθρωπιστική κρίση. Το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης της Γάζας έχει χωρητικότητα μόνο 3.500 κλινών, σύμφωνα με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, ένας αριθμός που απέχει πολύ από τις ανάγκες.
Στη Μοσούλη, αντίθετα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ήταν σε θέση να δημιουργήσει σημεία σταθεροποίησης τραυμάτων για να παρέχει επείγουσα ιατρική φροντίδα εντός 10-15 λεπτών από την πρώτη γραμμή, με μεγαλύτερα νοσοκομεία μία ώρα μακριά. Οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις (IDF) έχουν έναν μικρό αριθμό «αξιωματικών ανθρωπιστικών υποθέσεων» ενσωματωμένων στις μάχιμες μονάδες τους, των οποίων ο ρόλος είναι να προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες του τοπικού πληθυσμού, αλλά επ’ ουδενί επαρκούν για την αντιμετώπιση των αναγκών και της κλίμακας της δυστυχίας που προκύπτει από μια χερσαία επίθεση. Ισραηλινοί πολιτικοί έχουν δηλώσει ότι δεν θα στείλουν βοήθεια για τους αμάχους μέχρι να απελευθερωθούν όλοι οι όμηροι, αν και αξιωματούχοι αναγνωρίζουν ότι αυτό μπορεί να αλλάξει καθώς η επίθεση εξελίσσεται.
Μια δεύτερη διαφορά είναι ο βαθμός στον οποίο πολιτικές και στρατιωτικές υποδομές αναμειγνύονται στη Γάζα. Στο Ιράκ το Ισλαμικό κράτος είχε καταλάβει τη Μοσούλη για λίγο περισσότερο από δύο χρόνια, όταν ξεκίνησε ο αγώνας για την απομάκρυνσή του. Ακόμα και σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα, η ομάδα είχε δημιουργήσει εντυπωσιακές πολυεπίπεδες άμυνες, αντλώντας από το δυτικό στρατιωτικό δόγμα, λέει ο Rupert Jones, συνταξιούχος Βρετανός υποστράτηγος και τότε υποδιοικητής του συνασπισμού κατά του ISIS.
Η Χαμάς, αντίθετα, ιδρύθηκε στη Γάζα το 1987 και έχει πολύ παλαιότερες ρίζες εκεί, που χρονολογούνται από την ίδρυση της οργάνωσης ευημερίας Mujama al-Islamiya («Ισλαμικό Κέντρο») από τον Ahmed Yassin το 1973. Παρούσα για μισό αιώνα, ενσωματώθηκε πλήρως στον κοινωνικό ιστό της Γάζας και διαχειρίζεται τη Λωρίδα για 16 χρόνια. Οι άμυνές της έχουν χτιστεί γύρω και κάτω από την πολιτική υποδομή της επικράτειας. Μέρος της ευκολίας με την οποία η Χαμάς κατέλαβε τη Γάζα από τους Παλαιστίνιους αντιπάλους το 2007 οφειλόταν στο γεγονός ότι οι μαχητές της στρατολογήθηκαν από τους δρόμους.
Μια τρίτη διαφορά είναι η τακτική. Οι ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ λένε ότι δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία των πολιτών. Παρ’ όλα αυτά, ο βομβαρδισμός της Γάζας από το Ισραήλ ήταν έντονος με βάση τα ιστορικά πρότυπα. Έριξε 6.000 βόμβες στην περιοχή κατά τις πρώτες έξι ημέρες του πολέμου, ποσοστό πυρομαχικών που υπερβαίνει κατά πολύ τις αμερικανικές και δυτικές αντιτρομοκρατικές εκστρατείες. Στη Μοσούλη, για παράδειγμα, ο συνασπισμός υπό την ηγεσία των ΗΠΑ έριξε 7.000 σε διάστημα δύο μηνών, στην πιο έντονη περίοδο βομβαρδισμών. Στις 30 Οκτωβρίου ένας πρώην υποδιοικητής της Μεραρχίας της Γάζας, των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων, δήλωσε στους Financial Times: «Όταν οι στρατιώτες μας κάνουν ελιγμούς, το κάνουμε με μαζικά πυρά, με 50 αεροπλάνα να καταστρέφουν οτιδήποτε κινείται».
Οι τακτικές διαμορφώνονται από το πώς ο στρατός βλέπει τα διακυβεύματα του πολέμου, τη φύση του εχθρού και των γύρω αμάχων. Για το Ισραήλ ο πόλεμος στη Γάζα είναι «υπαρξιακός με τρόπο που δεν ήταν ούτε η Μοσούλη, ούτε το Μαράουι», λέει ο Anthony King του Πανεπιστημίου Exeter, αναφερόμενος σε μια μάχη μεταξύ του στρατού των Φιλιππίνων και του Ισλαμικού Κράτους το 2017. Ισραηλινοί αξιωματούχοι περιγράφουν όλο και περισσότερο τη Χαμάς ως έναν εχθρό όμοιο με τον ISIS, με τον οποίο ο συμβιβασμός δεν είναι πλέον δυνατός. Όμως οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις δεν έχουν με τους Παλαιστίνιους αμάχους τον ίδιο «στόχο» με αυτόν που είχαν οι ιρακινές δυνάμεις με τους συμπατριώτες τους οποίους απελευθέρωναν από το Ισλαμικό Κράτος.
Στη Μοσούλη η πολιτική ηγεσία του Ιράκ, από τον πρωθυπουργό και κάτω, επέμεινε να δοθεί μεγάλη έμφαση στην προστασία των πολιτών. Ο αντιστράτηγος Basim al-Tai, ανώτερος Ιρακινός αξιωματικός, ήταν υπεύθυνος για την ανθρωπιστική επιχείρηση. «Κουβαλούσε το βάρος του πληθυσμού της Μοσούλης στους ώμους του», λέει ο στρατηγός Jones. «Ενδιαφερόταν πολύ για τους πολίτες». Η Caroline Baudot, σύμβουλος στη μονάδα πολιτικής προστασίας της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού (ICRC) στη Γενεύη, συμφωνεί: «η πρόθεση του διοικητή στη Μοσούλη ήταν εξαιρετικά σαφής».
Επίσης, η εμπειρία των διάφορων τμημάτων της Μοσούλης είναι διδακτική. Το ανατολικό τμήμα της πόλης, θεωρούμενο το πιο καλλιεργημένο και αστικό κομμάτι της, υπέστη λιγότερες ζημιές. Η παλιά πόλη στα δυτικά, όπου το Ισλαμικό Κράτος βίωσε τις τελευταίες του στιγμές, θεωρήθηκε από τις ιρακινές δυνάμεις πιο συντηρητικό και φιλικό προς τον ISIS και υπέφερε περισσότερο. «Η νοοτροπία με την οποία κάποιος πολεμάει επηρεάζει τον σχεδιασμό του, τη συμπεριφορά, ακόμα και την ανοικοδόμηση», λέει η κ. Baudot. «Εάν κάποιος επιχειρεί στη δική του επικράτεια, σε αντίθεση με άλλη επικράτεια, μπορεί να μη δείχνει την ίδια φροντίδα για τους πολίτες».
Ο ρόλος των ιατρικών εγκαταστάσεων είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενος. Στους προηγούμενους γύρους του πολέμου, τα παλαιστινιακά νοσοκομεία και άλλα κέντρα βοήθειας των αμάχων σημειώθηκαν στους ισραηλινούς στρατιωτικούς χάρτες ως περιοχές μη επίθεσης. Μερικά χτυπήθηκαν, βέβαια, αλλά κανένα σκόπιμα, ισχυρίζεται το Ισραήλ. Σε αυτόν τον πόλεμο το Ισραήλ διέταξε την εκκένωση της βόρειας Γάζας, συμπεριλαμβανομένων των νοσοκομείων -τα οποία λέει ότι χρησιμοποιούνται ως διοικητικά κέντρα της Χαμάς. Σύμφωνα με τους νόμους του πολέμου, τα νοσοκομεία χάνουν την ειδική προστασία τους εάν χρησιμοποιούνται για στρατιωτικούς σκοπούς. Όμως, ακόμα και τότε, οι στρατοί μπορούν να τους επιτεθούν μόνο «έπειτα από δέουσα προειδοποίηση» και «εύλογο χρονικό διάστημα».
Η Μοσούλη, και πάλι, παρέχει ένα σημείο σύγκρισης. Ο ISIS χρησιμοποίησε το νοσοκομείο της πόλης ως οχυρό. Οι διοικητές πέρασαν εβδομάδες συζητώντας αν θα μπορούσε να δεχθεί επίθεση, λέει ο στρατηγός Jones, εξετάζοντας άλλες επιλογές, όπως η χρήση ελεύθερων σκοπευτών. «Σιγά-σιγά, με την πάροδο του χρόνου, κατέστη σαφές ότι το νοσοκομείο δεν ήταν πλέον λειτουργικό». Τελικά χτυπήθηκε μόνο με την έγκριση του τότε πρωθυπουργού του Ιράκ. «Δεν έχω ακούσει ποτέ καμία περίπτωση όπου να δίνονται ελάχιστες ημέρες για να εκκενωθεί και να “ξηλωθεί” ένα ολόκληρο νοσοκομείο», λέει ένας βετεράνος εμπειρογνώμονας για τις απώλειες των αμάχων κατά τη διάρκεια του πολέμου, αναλογιζόμενος την υπόθεση της Γάζας. «Απλά δεν είναι δυνατόν».
Μια τέταρτη και τελική διαφορά είναι η φύση των πληροφοριών για το πεδίο της μάχης. Στην αρχή αυτού του πολέμου οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις θα είχαν πληροφορίες για σημαντικούς στόχους όσον αφορά τις υποδομές της Χαμάς στη Γάζα, οι οποίες συλλέχθηκαν με την πάροδο των ετών. Ωστόσο, πολλοί από αυτούς τους στόχους θα χτυπήθηκαν κατά την πρώτη εβδομάδα της επίθεσης. Οι αεροπορικές δυνάμεις πρέπει στη συνέχεια να προχωρήσουν σε «δυναμικούς» στόχους -εύρεση και χτύπημα στόχων που δεν ήταν γνωστοί στην αρχή του πολέμου και χρειάστηκε να αναπτυχθούν σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Εδώ συμβαίνουν οι περισσότερες περιπτώσεις μη στρατιωτικών απωλειών, λέει ο εμπειρογνώμονας.
Στη Μοσούλη οι ντόπιοι πολίτες, πολλοί από τους οποίους μισούσαν τον ISIS, παρείχαν πολλές πληροφορίες στις ιρακινές δυνάμεις, βοηθώντας τις να στοχεύσουν τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους. Αντίθετα, σύμφωνα με μια έκθεση του κέντρου μελετών Rand Corporation, κατά τη διάρκεια της μάχης για τη Ράκκα, μια συριακή πόλη που κατέλαβε ο ISIS το 2017, οι διοικητές, με λιγότερες δυνάμεις πεζικού στο έδαφος, «στερήθηκαν πληροφοριών από τους ντόπιους» και βρέθηκαν να εξαρτώνται από την εναέρια κατόπτευση του χώρου, ανίκανοι να γνωρίζουν τι συμβαίνει μέσα στα κτίρια.
Οι ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες έχουν ήδη υποστεί ένα σοβαρό χτύπημα σε σχέση με τις πληροφορίες για τη Γάζα, έχοντας χάσει αρκετά σημάδια των προετοιμασιών της Χαμάς για την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου. Θα έχουν καλές ηλεκτρονικές πληροφορίες στη Λωρίδα, με τη βοήθεια της φάλαγγας των αμερικανικών αεροσκαφών που περιπολούν στην ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, η Χαμάς είναι πιθανό να έχει το πλεονέκτημα της πληροφόρησης στο έδαφος, υποστηρίζει ο κ. Fox, με τους ντόπιους να προσφέρουν μια σταθερή ροή πληροφοριών στην ομάδα για το πού ακριβώς βρίσκεται ο στρατός των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων, καθώς επελαύνει. «Αυτό ανατρέπει την κατάσταση των πληροφοριών από ανθρώπινες πηγές που είδαμε στη Μοσούλη», λέει. «Οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις θα πρέπει να αγωνιστούν μεθοδικά μέσω καλύτερα σχεδιασμένων και προετοιμασμένων αμυνών… απ’ ό,τι στην άλλη περίπτωση». Το αποτέλεσμα θα είναι να σκοτωθούν περισσότεροι άμαχοι. Οι τελευταίες τρεις εβδομάδες ήταν δύσκολες για τους αμάχους στη Γάζα. Οι επόμενες ενδέχεται να είναι ακόμα χειρότερες.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
