THEPOWERGAME
Υπάρχουν τέσσερις τύποι χωρών στον κόσμο: οι ανεπτυγμένες, οι υπανάπτυκτες, η Ιαπωνία και η Αργεντινή. Δεκαετίες αφότου ο βραβευμένος με Νόμπελ οικονομολόγος Simon Kuznets λέγεται ότι επινόησε αυτήν τη φράση τη δεκαετία του 1970, η Αργεντινή εξακολουθεί να ξεχωρίζει για το εξαιρετικό ρεκόρ της στον υψηλό ετήσιο πληθωρισμό, ο οποίος σήμερα ανέρχεται στο τεράστιο 138%. Μήπως αυτό πρόκειται να αλλάξει; Στις 22 Οκτωβρίου οι Αργεντινοί θα ψηφίσουν στις προεδρικές εκλογές. Για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, δύο από τους τρεις επικρατέστερους υποψηφίους προσφέρουν λύσεις της ελεύθερης αγοράς για τα πολλά προβλήματα της χώρας.
Οι δύο αυτοί υποψήφιοι είναι ο Javier Milei, ένας φιλελεύθερος που προηγείται στις δημοσκοπήσεις, και η Patricia Bullrich, μια κεντροδεξιά πρώην υπουργός ασφαλείας που είναι υποψήφια του Together for Change (Μαζί για την Αλλαγή), του κύριου κεντροδεξιού συνασπισμού (βλ. διάγραμμα 1). Ο κ. Milei, ο οποίος κραδαίνει ένα αλυσοπρίονο για να συμβολίσει την προσέγγισή του στο κράτος, έχει υποσχεθεί να μειώσει τις δημόσιες δαπάνες κατά 15% του ΑΕΠ (σήμερα είναι περίπου 40% του ΑΕΠ), να καταργήσει τους περισσότερους φόρους, να ιδιωτικοποιήσει τις κρατικές εταιρείες και να ανταλλάξει το τοπικό νόμισμα, το πέσο, με το δολάριο. Ο συνασπισμός του, Freedom Advances, δημιουργήθηκε μόλις το 2021. Η κ. Bullrich θέλει επίσης να εξισορροπήσει τον προϋπολογισμό με περικοπές δαπανών, να ενισχύσει την ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας και να έχει ένα σύστημα διπλού νομίσματος, στο οποίο θα γίνονται αποδεκτά τόσο το δολάριο, όσο και το πέσο.
Ο τρίτος υποψήφιος είναι ο Sergio Massa, ο σημερινός υπουργός Οικονομίας της χώρας, ο οποίος, αν και μέλος της αριστερής κυβέρνησης των Περονιστών, θεωρείται πιο κεντρώος και έχει καλές σχέσεις με το ΔΝΤ. Εάν στις 22 Οκτωβρίου κανένας υποψήφιος δεν συγκεντρώσει είτε το 45% των ψήφων είτε το 40% με προβάδισμα δέκα ποσοστιαίων μονάδων έναντι του επιλαχόντος, τον Νοέμβριο θα ακολουθήσει δεύτερος γύρος.
Η παρακμή της Αργεντινής ήταν σταδιακή και ως επί το πλείστον αυτοπροκαλούμενη. Πριν από έναν αιώνα είχε κατά κεφαλήν ΑΕΠ υψηλότερο από εκείνο της Γερμανίας, της Ιταλίας ή της Γαλλίας. Εκατομμύρια Ευρωπαίοι μετανάστες συνέρρεαν για να εργαστούν στα εύφορα εδάφη της. Η φράση «Riche comme un Argentin» έγινε συνώνυμη του άσεμνου πλούτου της γαιοκτητικής αριστοκρατίας. Σήμερα η φράση αποτελεί ανέκδοτο. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Γερμανίας είναι σήμερα τετραπλάσιο από αυτό της Αργεντινής. Το αντίστοιχο της γειτονικής Χιλής είναι σχεδόν ένα τρίτο υψηλότερο.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, μεταξύ 1950 και 2016 η χώρα γνώρισε 14 υφέσεις, που ορίζονται ως ένα ή περισσότερα διαδοχικά έτη αρνητικής ανάπτυξης (έκτοτε γνώρισε άλλες δύο). Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, για κάθε δύο έτη ανάπτυξης η Αργεντινή είχε ένα έτος ύφεσης, ένα ρεκόρ που είναι πιο χαρακτηριστικό για τα κατεστραμμένα από τον πόλεμο πετρελαϊκά κράτη (βλ. διάγραμμα 2). Οι υφέσεις δεν συμβαίνουν μόνο συχνά, αλλά είναι και βαθιές. Σε μια μέση ύφεση το ΑΕΠ της Αργεντινής συρρικνώνεται κατά 3,5% ετησίως. Το αποτέλεσμα είναι ότι είναι σχεδόν αδύνατον να διατηρηθεί η οικονομική ανάπτυξη. Σύμφωνα με τον Martín Rapetti της Equilibria, μιας εταιρείας συμβούλων στο Μπουένος Άιρες, το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Αργεντινής το 2020 ήταν περίπου το ίδιο με αυτό του 1974.
Η Αργεντινή έχει αθετήσει εννέα φορές την πληρωμή του δημόσιου χρέους της από τότε που έγινε ανεξάρτητη το 1816, εκ των οποίων τρεις φορές από το 2000, γεγονός που οδήγησε στον αποκλεισμό της από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές. Οι κυβερνήσεις είτε ανάγκασαν την κεντρική τράπεζα να τυπώσει χρήμα για να χρηματοδοτήσει το έλλειμμα, είτε έλαβαν δάνεια από πολλαπλούς δανειστές για να συνεχίσουν τις δαπάνες. Από το 1956, όταν εντάχθηκε στο ΔΝΤ, η Αργεντινή έχει συμμετάσχει σε 22 προγράμματα διάσωσης. Σήμερα χρωστάει στο ταμείο 43 δισ. δολάρια.
Τα οικονομικά προβλήματα της χώρας έχουν ως επί το πλείστον προκληθεί από την πολιτική της. Από το 1930 η Αργεντινή έχει υποστεί έξι στρατιωτικά πραξικοπήματα, τα οποία εμπόδισαν την ομαλή λειτουργία των δικαστηρίων και της νομοθετικής εξουσίας. Ακόμα και στη δημοκρατία οι θεσμοί έχουν υπονομευθεί. Λαϊκιστές πρόεδροι έχουν απολύσει κατά βούληση τους επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας και απαλλοτριώσει δεκάδες ιδιωτικές εταιρείες. Μεταξύ του 2007 και του 2014, όταν ένα ιδιαίτερα αριστερό σκέλος του Περονισμού ήταν στην εξουσία, η κυβέρνηση δημοσίευσε ψευδή στατιστικά στοιχεία για τον πληθωρισμό και επέβαλε πρόστιμα σε οικονομολόγους που αποκάλυπταν τις δικές τους εκτιμήσεις, οι οποίες συχνά ήταν υπερδιπλάσιες από τις επίσημες.
Η σημερινή Περονιστική κυβέρνηση έχει δημιουργήσει ή αυξήσει τουλάχιστον 27 φόρους, συχνά με διάταγμα. Υπό την παρούσα κυβέρνηση επινοήθηκαν τουλάχιστον επτά νέες συναλλαγματικές ισοτιμίες. Κατά την προεκλογική περίοδο ο κ. Massa κατήργησε τους φόρους εισοδήματος για το 99% των εγγεγραμμένων εργαζομένων, αύξησε τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων και μοίρασε μπόνους σε πέσος αξίας 100 δολαρίων (μετατρεπόμενο με την επίσημη ισοτιμία) στους συνταξιούχους.
Ο λαϊκισμός έχει μολύνει και το εμπόριο. Οι διαδοχικές Περονιστικές κυβερνήσεις έχουν αποκόψει τη χώρα από το διεθνές εμπόριο, προκειμένου να προστατεύσουν τους εργαζομένους και να διατηρήσουν τις εγχώριες τιμές σε χαμηλά επίπεδα. Το εμπόριο ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι μόλις 33%, από τα χαμηλότερα στον κόσμο (είναι 84% στο Μεξικό και 64% στη Χιλή). Τέτοιες κυβερνήσεις συνέτριψαν επίσης τον κύριο εξαγωγικό τομέα της χώρας, τη γεωργία, ως ολιγαρχικό, και προσπάθησαν να τον παραγκωνίσουν, επιβάλλοντας εξαγωγικούς περιορισμούς στα αγροτικά προϊόντα. Οι εξαγωγές σόγιας, του κύριου προϊόντος της χώρας, φορολογούνται με 33%.
Όλα αυτά σημαίνουν ότι οι περισσότεροι Αργεντινοί προτιμούν να κάνουν πράγματα «διά της πλαγίας οδού». Οι τράπεζες, οι οποίες στο παρελθόν ουσιαστικά κατάσχεσαν τις αποταμιεύσεις με κυβερνητικές εντολές, αποφεύγονται. Οι εγχώριες πιστώσεις προς τον ιδιωτικό τομέα είναι μόνο το 11% του ΑΕΠ, σε σύγκριση με το 83% στη Χιλή. Κανείς δεν εμπιστεύεται το τοπικό νόμισμα. Παρ’ όλο που η χώρα είχε πέντε διαφορετικά νομίσματα σε ισάριθμες δεκαετίες, οι Αργεντινοί προτιμούν εδώ και καιρό να αποταμιεύουν σε δολάρια. Πιστεύεται ότι κατέχουν τουλάχιστον 250 δισ. δολάρια σε υπεράκτιους λογαριασμούς ή κάτω από το στρώμα, ποσό που αντιστοιχεί σε περισσότερο από το ένα τρίτο του ΑΕΠ.
Όπως είναι φυσικό, η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση βρίσκεται σε χαμηλό 20ετίας. Η διαφθορά είναι ανεξέλεγκτη. Τον Δεκέμβριο η πανίσχυρη αντιπρόεδρος Cristina Fernández de Kirchner, η οποία διετέλεσε πρόεδρος από το 2007 έως το 2015, καταδικάστηκε σε κάθειρξη έξι ετών για απάτη εις βάρος του Δημοσίου, ύψους 1 δισ. δολαρίων (αρνείται τα αδικήματα και έχει ασκήσει έφεση κατά της απόφασης). Τον Σεπτέμβριο ο Martín Insaurralde, προσωπάρχης του κυβερνήτη της επαρχίας του Μπουένος Άιρες, της πολυπληθέστερης πολιτείας της χώρας, είχε ταγκαριστεί σε φωτογραφίες που τράβηξε ένας συνοδός του σε ένα γιοτ. Αυτός και η πρώην σύζυγός του ερευνώνται για φοροδιαφυγή και ξέπλυμα έως και 100 εκατ. δολαρίων μέσω ακινήτων, κάτι που αρνούνται.
Υπολογίζεται ότι πάνω από το μισό του πληθυσμού λαμβάνει κάποια μορφή κρατικής πρόνοιας. Πολλά από αυτά τα επιδόματα είναι αναποτελεσματικά. Ένα πρόγραμμα που εισήχθη το 2020 και έχει στόχο να φέρει τους περιστασιακούς εργαζόμενους στην επίσημη αγορά φτάνει σχεδόν σε 1,3 εκατ. άτομα -ωστόσο, μόνο περίπου 15.000, ή το 1,2% των δικαιούχων, έχουν βρει μέχρι στιγμής επίσημη εργασία. Σύμφωνα με τη Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, οι διοικητικές ανεπάρκειες σημαίνουν ότι η κυβέρνηση της Αργεντινής χάνει ένα ποσό αξίας άνω του 7% του ΑΕΠ ετησίως λόγω διαρροών στις μεταβιβάσεις κοινωνικής πρόνοιας, σπατάλης στις δημόσιες προμήθειες και σπατάλης στις αμοιβές των εργαζομένων. Το ποσό αυτό είναι μεγαλύτερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα της Λατινικής Αμερικής.
Αν και αναποτελεσματικές, αυτές οι πληρωμές κοινωνικής πρόνοιας συνεχίζονται επειδή είναι απαραίτητες για τον τρόπο λειτουργίας της πολιτικής. Οι μεσάζοντες, γνωστοί ως punteros, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τη διανομή των κοινωνικών επιδομάτων, φροντίζουν επίσης οι δικαιούχοι να ψηφίζουν το σωστό κόμμα. Τον Σεπτέμβριο ένας puntero συνελήφθη στην επαρχία του Μπουένος Άιρες, ενώ έκανε ανάληψη χρημάτων με 48 διαφορετικές χρεωστικές κάρτες που ανήκαν σε τοπικούς βουλευτές. Η αστυνομία υποπτεύεται ότι ενεργούσε για λογαριασμό πολιτικών για να εξαγοράσει ψήφους. Η ομοσπονδιακή δομή της Αργεντινής ενθαρρύνει τις πελατειακές σχέσεις, καθώς οι πρόεδροι διεκδικούν την υποστήριξη των 23 ισχυρών κυβερνητών της χώρας.
Τέτοιες πιθανές απάτες ωφέλησαν τον κ. Milei, ο οποίος απέκτησε φήμη καταφερόμενος εναντίον των πολιτικών ως «κάστα», που κλέβει τους σκληρά εργαζόμενους. Η ομάδα του αποτελείται ως επί το πλείστον από αρχάριους πολιτικούς, αν και ορισμένοι είναι καταξιωμένοι οικονομολόγοι.
Η άνοδος των φιλελεύθερων έχει δημιουργήσει ελπίδες σε ορισμένους αναλυτές. Ο Ramiro Blazquez της BancTrust, μιας επενδυτικής τράπεζας που επικεντρώνεται στο χρέος της Λατινικής Αμερικής, θεωρεί ότι το γεγονός ότι δύο από τους επικρατέστερους υποψηφίους προτείνουν πολιτικές ελεύθερης αγοράς αποτελεί καλό σημάδι. Επισημαίνει ότι την τελευταία φορά που η Αργεντινή πέρασε μια παρόμοια οικονομική κρίση, το 1989, η οποία περιελάμβανε υπερπληθωρισμό, κατέφυγε σε μια φιλελεύθερη κυβέρνηση που κατάφερε να αλλάξει την τύχη της χώρας για μια δεκαετία. Σήμερα η συζήτηση για τη μείωση των δημόσιων δαπανών δεν απομακρύνει τους ψηφοφόρους, αλλά προσελκύει νέους. «Η πολιτική ρητορική έχει αλλάξει, οι προσδοκίες του κόσμου έχουν αλλάξει», λέει ο Fernando Marull, σύμβουλος στο Μπουένος Άιρες.
Ο κ. Marull σημειώνει επίσης ότι ορισμένοι τομείς -όπως οι εξορύξεις, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο και η τεχνολογία- γνωρίζουν άνθηση. Η χώρα διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα αποθέματα λιθίου στον κόσμο. Η εταιρεία συμβούλων Rystad Energy εκτιμά ότι έως το 2030 η παραγωγή πετρελαίου στην Αργεντινή θα υπερδιπλασιαστεί σε 1 εκατ. βαρέλια ημερησίως. Ακόμα και σε όρους δολαρίου, το τοπικό χρηματιστήριο έχει αυξηθεί κατά σχεδόν 75% τον τελευταίο χρόνο.
Πάρτε το αλυσοπρίονο!
Ωστόσο, οι θετικοί αντίθετοι άνεμοι μπορεί να μην είναι αρκετοί για να σώσουν την Αργεντινή. «Το κύριο πρόβλημα της Αργεντινής είναι πολιτικό», λέει ο κ. Rapetti. Ο εθισμός σε χαρισματικούς ηγέτες που συνδιαλέγονται με τους κρατικούς θεσμούς αντί να οικοδομούν πολιτική συναίνεση έχει καταστήσει αδύνατη την εφαρμογή καλών πολιτικών και τη διατήρησή τους σε βάθος χρόνου. Άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής κατάφεραν να σταθεροποιήσουν τις οικονομίες τους δημιουργώντας ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες, στοχεύοντας στον πληθωρισμό και βάζοντας σε τάξη τους δημοσιονομικούς τους λογαριασμούς. Όλα αυτά οδήγησαν σε σταθερά νομίσματα. Είναι απίθανο ότι ένας παρόμοιος συνδυασμός πολιτικών θα μπορούσε να εφαρμοστεί γρήγορα στην Αργεντινή, λόγω των χρόνιων στρεβλώσεων και των επιδομάτων. Οι επώδυνες οικονομικές πολιτικές είναι επίσης πιθανό να οδηγήσουν σε μαζικές διαμαρτυρίες.
Στις προκριματικές προεδρικές εκλογές οι υποψήφιοι που υποστήριζαν ευρείες συμμαχίες ως βάση για τη μακροοικονομική σταθεροποίηση είχαν κακή τύχη. Αντιθέτως, οι ψηφοφόροι επέλεξαν τον κ. Milei, του οποίου η ριζοσπαστική πρόταση για δολαριοποίηση μπορεί να αποτελέσει μια γρήγορη λύση για τον πληθωρισμό, αλλά δεν θα λύσει την υποκείμενη παρακμή της χώρας. Το κόμμα του κ. Milei δεν αναμένεται να αποκτήσει πλειοψηφία στο Κογκρέσο, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε νομοθετικό αδιέξοδο. Οι αισιόδοξοι πιστεύουν ότι αν η οικονομική κρίση επιδεινωθεί αρκετά, πολιτικοί από άλλα κόμματα θα στοιχηθούν τελικά πίσω του. Δεδομένου του ιστορικού της Αργεντινής, οι ψηφοφόροι θα πρέπει να κρατήσουν μικρό καλάθι.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
