THEPOWERGAME
«Όλα τα υπάρχοντά μου για λίγο χρόνο ακόμη». Αυτά υποτίθεται ότι ήταν τα τελευταία λόγια της Ελισάβετ Α’, η οποία ως βασίλισσα της Αγγλίας είχε αρκετά υπάρχοντα ώστε να είναι μία από τις πλουσιότερες γυναίκες της εποχής της. Δεδομένης της προστασίας της στους αλχημιστές -οι οποίοι αναζητούσαν, μεταξύ άλλων, το ελιξίριο της ζωής-, μπορεί να το εννοούσε κυριολεκτικά. Αλλά μάταια. Έζησε την τελευταία στιγμή του βίου της τον Μάρτιο του 1603, λίγους μήνες πριν κλείσει τα 70 χρόνια, που, σύμφωνα με τη Βίβλο είναι «οι ημέρες του κύκλου της ζωής μας».
Τα πράγματα έχουν βελτιωθεί από τη βασιλεία της Ελισάβετ Α’. Οι άνθρωποι στον πλούσιο κόσμο μπορούν πλέον να υποθέσουν εύλογα ότι οι ημέρες τους θα διαρκέσουν πολύ περισσότερο από τα 70. Οι φτωχότερες χώρες πλησιάζουν (βλ. διάγραμμα 1). Σε κάθε έτος από το 1950 το μέσο προσδόκιμο ζωής σε όλο τον κόσμο αυξήθηκε κατά 18 εβδομάδες.
Υπάρχουν, ωστόσο, δύο παγίδες. Η μία είναι ότι οι αυξήσεις φαίνεται να έχουν ένα όριο. Ο αριθμός των εκατοντάχρονων αυξάνεται και θα αυξηθεί περισσότερο. Το Κέντρο Ερευνών Pew προβλέπει ότι θα αγγίξουν τα 3,7 εκατομμύρια παγκοσμίως μέχρι το 2050, δηλαδή τρεις φορές περισσότεροι ανά κάτοικο σε σχέση με το 2015. Όμως μόνο ένας στους 1.000 από αυτούς ζει πάνω από τα 110 έτη, ενώ στην ιστορία δεν υπάρχει καμία αξιόπιστη μαρτυρία ότι κάποιος έζησε και ξεπέρασε τα 120 έτη. Ο μέσος όρος αυξάνεται. Ο μέγιστος, πολύ λιγότερο (βλ. διάγραμμα 2). Η άλλη παγίδα είναι ότι το healthspan, ο αριθμός των υγιών, ζωτικών ετών, δεν συμβαδίζει αυτόματα με τη διάρκεια ζωής.
Κάποιοι από τους σύγχρονους ομολόγους της Ελισάβετ σε πλούτο, αλλά όχι και σε μεγαλοπρέπεια, είναι τόσο απελπισμένοι όσο κι εκείνη για περισσότερο χρόνο από αυτόν που προσφέρεται σήμερα. Με την ελπίδα μιας μακρύτερης, υγιέστερης ζωής προσφέρουν τον οβολό τους στους σημερινούς αλχημιστές, τους μάγους της ιατρικής και της βιοτεχνολογίας, που προσπαθούν να κατανοήσουν, να επιβραδύνουν και, ιδανικά, να αντιστρέψουν τη σωματική γήρανση και τα συνοδά δεινά της.
Ο Peter Thiel, συνιδρυτής της PayPal, ο Larry Page και ο Sergey Brin, συνιδρυτές της Google, και ο Jeff Bezos, ιδρυτής της Amazon, έχουν όλοι επενδύσει σε εταιρείες που προσπαθούν να παρατείνουν τη διάρκεια ζωής και την υγεία, ενώ συχνά έχουν συμβάλει και στη δημιουργία τους. Τον Μάρτιο ο Sam Altman, επικεφαλής της Openai, αποκάλυψε ότι πριν από δύο χρόνια είχε επενδύσει 180 εκατ. δολάρια στη Retro Biosciences, μια εταιρεία της Silicon Valley που ιδρύθηκε με στόχο να προσθέσει δέκα χρόνια υγιούς ανθρώπινης ζωής.
Κάτω από τον θόλο του δάσους των επιχειρήσεων που υποστηρίζονται από τεχνολογικά δικαιώματα, μια υποβλάστηση από πιο συμβατικά χρηματοδοτούμενες νεοσύστατες επιχειρήσεις εργάζεται πάνω σε φάρμακα που θα μπορούσαν να επιβραδύνουν ή να καθυστερήσουν ορισμένες πτυχές της γήρανσης. Ακόμα πιο κοντά στο έδαφος, η ιδέα είναι να υπάρξει παράταση της υγιούς ζωής με τη χρήση χαπιών και φίλτρων που είναι ήδη διαθέσιμα, εκτός (και μερικές φορές αντί) της συμβατικής προσέγγισης της διατροφής, της άσκησης και του ύπνου από νωρίς. Έτσι, αναδύεται μια κουλτούρα αυτοσχέδιας παράτασης της διάρκειας ζωής, τουλάχιστον στα εύπορα μέρη, που διαθέτουν το είδος της τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης και της τεχνολογικής ύβρεως που ταυτίζεται με τη Silicon Valley.
Πολλοί στην επικρατούσα επιστήμη και την ιατρική βλέπουν όλα αυτά με μια ελαφρώς καχύποπτη ματιά, το οποίο είναι κατανοητό. Μιλάμε άλλωστε για έναν τομέα που προσελκύει απατεώνες και τσαρλατάνους, αλλά κι εκείνους με πιο αξιοπρεπή κίνητρα, ενώ η ιστορία του είναι γεμάτη με «ανακαλύψεις» που δεν οδήγησαν πουθενά. Η αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων δεν αναγνωρίζει τα «γηρατειά» ως κατάσταση ασθένειας και, συνεπώς, ως κατάλληλο στόχο για θεραπεία. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν πάμπολλες ενδείξεις ότι η έρευνα αυτή μπορεί να έχει κάτι να προσφέρει.
Ορισμένα καθιερωμένα φάρμακα φαίνεται όντως να παρατείνουν τη ζωή, τουλάχιστον στα ποντίκια, γεγονός που μας προσφέρει την πιθανότητα να ισχύει και για τους ανθρώπους, αλλά μας δίνει και κάποια εικόνα για τις σχετικές διαδικασίες. Η ολοένα και μεγαλύτερη ευκολία με την οποία μπορούν να τροποποιηθούν τα γονίδια βοηθά τέτοιες έρευνες, όπως και η πρόσβαση σε μεγάλες ποσότητες δεδομένων γονιδιακής αλληλουχίας. Η δυνατότητα παραγωγής εξατομικευμένων βλαστικών κυττάρων, τα οποία παραμένουν για πάντα νέα, έχει ανοίξει νέες θεραπευτικές οδούς. Τα νέα διαγνωστικά εργαλεία προσφέρουν πλέον στους επιστήμονες μέσα για τον υπολογισμό των «βιολογικών ηλικιών» των σωμάτων και των οργάνων και τη σύγκρισή τους με την πραγματική ημερολογιακή ηλικία. Κατ’ αρχάς, αυτό επιτρέπει στις μελέτες μακροζωίας να επιτύχουν πειστικά αποτελέσματα σε λιγότερο από μια ζωή.
Το μηχάνημα σταματά
Η γήρανση φαίνεται αρκετά απλή. Τα σώματα είναι μηχανές και οι μηχανές φθείρονται. Ωστόσο, σε αντίθεση με τις περισσότερες μηχανές, τα σώματα και φτιάχνονται και επισκευάζονται μόνα τους. Γιατί, λοιπόν, δεν το κάνουν τέλεια;
Μία απάντηση είναι ότι ο σχεδιαστής των μηχανών, η εξέλιξη, ενδιαφέρεται για την αναπαραγωγή και όχι για τη μακροζωία. Η ζωή είναι θέμα γονιδίων και περιβάλλοντος και το περιβάλλον, με τη μορφή ατυχημάτων, θηρευτών και ασθενειών, είναι αυτό που σκοτώνει τα περισσότερα πλάσματα. Γονίδια με οφέλη που εμφανίζονται μόνο σε μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από αυτή που επιτρέπει το περιβάλλον δεν είναι πιθανό να τα πάνε ιδιαίτερα καλά, εκτός αν παρέχουν κι άλλα οφέλη. Κερδισμένα είναι τα γονίδια που προσφέρουν μια επιτυχημένη και γόνιμη νεότητα.
Είναι αλήθεια ότι η εξέλιξη μπορεί να σχεδιάζει ενεργά ενάντια στα γηρατειά. Αν ένα γονίδιο βοηθά ένα ζώο να αναπαραχθεί όταν είναι νεαρό, αλλά το θέτει σε κίνδυνο όταν είναι ηλικιωμένο, οι πιθανότητες είναι ότι θα εξαπλωθεί. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι μια παραλλαγή ενός συγκεκριμένου γονιδίου που εμπλέκεται στη νόσο Αλτσχάιμερ παρέχει αναπαραγωγικά πλεονεκτήματα στους νέους ανθρώπους.
Γενικότερα, αν το δούμε από την εξελικτική σκοπιά των εμπλεκόμενων γονιδίων, ένα άτομο είναι απλώς ένας τρόπος για να δημιουργηθούν περαιτέρω αντίγραφα αυτών των γονιδίων και όχι αυτοσκοπός. Η διατήρηση των μηχανισμών επιδιόρθωσης του οργανισμού σε άριστη κατάσταση αξίζει μόνο αν δίνει περισσότερα γονίδια στην επόμενη γενιά. Εάν άλλες χρήσεις αυτών των πόρων κάνουν τη δουλειά καλύτερα, τότε η επιδιόρθωση θα χάσει. Σε αυτήν την προσέγγιση του «αναλώσιμου σώματος», το άτομο είναι ένα μέσο για έναν σκοπό που εγκαταλείπεται όταν δεν είναι πλέον κατάλληλο για τον σκοπό αυτόν.
Αυτού του είδους η οπτική εξηγεί γιατί υπάρχουν πολλές παθήσεις, όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ και η νόσος του Πάρκινσον, η εκφύλιση του αμφιβληστροειδούς, ο διαβήτης τύπου 2 και διάφοροι καρκίνοι, οι οποίες είναι σπάνιες στην αρχή της ζωής, αλλά αρκετά συχνές στην τρίτη ηλικία. Παράλληλα, υποδηλώνει ότι αυτό δεν είναι απαραίτητο να συμβαίνει. Το γεγονός ότι η εξέλιξη δεν ενδιαφέρεται να διατηρήσει σε λειτουργία τα συστήματα επιδιόρθωσης δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει, απλώς μπορεί να απαιτείται λίγη πονηριά.
Τα περισσότερα γονίδια έχουν παραλλαγές, γνωστές ως αλληλόμορφα, τα οποία λειτουργούν όλα, αλλά μπορεί να έχουν κάπως διαφορετικά αποτελέσματα. Η γενετική χειραγώγηση εργαστηριακών οργανισμών και οι μελέτες των γονιδίων εκατοντάχρονων ανθρώπων έχουν εντοπίσει αλληλόμορφα συγκεκριμένων γονιδίων που, στα πρώτα, έχει αποδειχθεί πειραματικά ότι αυξάνουν τη διάρκεια ζωής και, στα δεύτερα, ότι συνδέονται με μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Τέτοιες εργασίες συμβάλλουν στη διαφώτιση των διαδικασιών που κρύβονται πίσω από τη σωματική γήρανση.
Μπορεί, για παράδειγμα, να οδηγήσει στην κατανόηση του γιατί, όπως έδειξε μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2014 από ερευνητές του King’s College του Λονδίνου, οι εκατοντάχρονοι έχουν λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από καρκίνο ή καρδιακές παθήσεις απ’ ό,τι οι ογδοντάρηδες. Αυτό υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι που ζουν πραγματικά πολύ καιρό μπορεί να το κάνουν επειδή διαθέτουν κάποια συγκριτικά σπάνια μορφή προστασίας από πράγματα που σκοτώνουν τους νεότερους ηλικιωμένους. Αυτά μπορεί να είναι πολύ καλά νέα.
Κάτι, όμως, εξακολουθεί να τους σκοτώνει. Η μελέτη του King’s College διαπίστωσε ότι οι εκατοντάχρονοι είναι δυσανάλογα ευάλωτοι στη γενική αδυναμία και στη «φίλη των ηλικιωμένων», την πνευμονία.
Ένας άλλος λόγος ελπίδας απέναντι στην αναλγησία της εξέλιξης είναι ότι οι φυσιολογικές λεπτομέρειες της γήρανσης γίνονται όλο και πιο σαφείς. Ειδικότερα, όσοι ερευνούν το ζήτημα έχουν καταφέρει να χωρίσουν το πρόβλημα σε κομμάτια που μπορούν, έως έναν βαθμό, να αντιμετωπιστούν μεμονωμένα. Ορισμένα από αυτά τα μικρότερα (αν και συχνά εξακολουθούν να είναι τεράστια) προβλήματα αποτελούν ελκυστικούς στόχους για παρέμβαση από μόνα τους: η χρόνια φλεγμονή, για παράδειγμα, ή η συσσώρευση ανώμαλων πρωτεϊνών που παρατηρείται στη νόσο Αλτσχάιμερ. Ο George Church του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, ένας γκουρού της βιοτεχνολογίας που δεν φοβάται το ανορθόδοξο, πιστεύει ότι η προσέγγιση θα μπορούσε να προσφέρει κάτι περισσότερο από αυτό: ο εντοπισμός και η αντιμετώπιση καθενός από τα συστατικά ξεχωριστά ίσως μας οδηγήσει να διαπιστώσουμε ότι έχουμε λύσει το πρόβλημα στο σύνολό του.
Διάφορες ομάδες έχουν καταρτίσει καταλόγους τέτοιων παραμέτρων. Ένας από τους πιο διαδεδομένους καταρτίστηκε από τον Carlos López-Otín του Πανεπιστημίου του Oviedo, στην Ισπανία, και τους συναδέλφους του. Προτείνουν 12 χαρακτηριστικά γνωρίσματα της γήρανσης (βλ. διάγραμμα) που επιλέχθηκαν με βάση το ότι όλα είναι πράγματα που συνήθως χειροτερεύουν με την ηλικία, επιταχύνουν τη γήρανση αν διεγερθούν και φαίνεται να την επιβραδύνουν αν αντιμετωπιστούν. Αντιμετωπίστε αυτήν τη βρόμικη δωδεκάδα (ο δρ George Church θα ανέβαζε τον αριθμό κατά ένα, προσθέτοντας και τον καρκίνο) και μπορεί να παρατείνετε τη ζωή σας επ’ αόριστον και με υγεία. Έτσι, τουλάχιστον, το βλέπουν οι αισιόδοξοι.
Η ογκολογία είναι ήδη ένας καλά αναπτυγμένος τομέας έρευνας. Η παρούσα έκθεση δεν θα ασχοληθεί άμεσα με αυτήν. Ούτε θα σχολιάσει τη διατροφή, την άσκηση και τον καλό ύπνο, παρά μόνο θα εκθειάσει την αξία τους. Παραμένουν εξίσου απαραίτητα, όσο και στο παρελθόν.
Αντίθετα, θα εξετάσει την πρόοδο που έχει σημειωθεί σε σχέση με καθένα από τα 12 χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Η εικόνα που προκύπτει δεν είναι τόσο καθαρή όσο θα επιθυμούσε κανείς. Η βιολογία είναι μια πολύπλοκη, «διαπλεκόμενη» υπόθεση και πολλά από τα χαρακτηριστικά της γήρανσης επικαλύπτονται. Μερικές φορές αυτό σημαίνει ότι μια παρέμβαση μπορεί να κάνει καλό σε περισσότερους από έναν τομείς. Άλλες φορές μπορεί να χρειάζονται συμβιβασμοί. Ωστόσο, ακόμα και η αντιμετώπιση ενός μέρους του καταλόγου θα προσφέρει στους ανθρώπους καλύτερη ζωή. Αν βέβαια κάποιος διαχειριστεί όλα όσα περιλαμβάνονται σε αυτόν, τότε ποιος ξέρει;
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
