Η άλλη πλευρά του ότι οι Ευρωπαίοι παίρνουν άδεια τον Αύγουστο είναι ότι με την επιστροφή τους αναμένεται να κάνουν ένα νέο ξεκίνημα. Το αίσθημα της επιστροφής στο σχολείο είναι αισθητό στις Βρυξέλλες, καθώς χιλιάδες ευρωκράτες καταφθάνουν από τα 27 κράτη-μέλη για να συνεχίσουν το «έργο» της ΕΕ. Έπειτα από πολλά φιλιά στα πεταχτά και μερικά μεγάλα γεύματα, εξετάζονται οι προοπτικές για τους επόμενους μήνες, αρχής γενομένης από τις Ευρωεκλογές πριν από τις καλοκαιρινές διακοπές του επόμενου έτους. Μέχρι τότε το μπλοκ θα έχει πολλά να ασχοληθεί, όπως η αστυνόμευση της τεχνητής νοημοσύνης, τα σχέδια για την εισδοχή νέων μελών ή την αύξηση του προϋπολογισμού, ώστε το χρήμα να συνεχίσει να ρέει στην Ουκρανία. Στις 13 Σεπτεμβρίου η πομπώδης ομιλία της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, για την «κατάσταση της Ένωσης», θα διαλύσει και τις τελευταίες αναμνήσεις από παραλίες και ηλιόλουστες αποδράσεις απ’ όσους τις διατηρούν ακόμη.
Μια οργανωτική ιδιορρυθμία που χρονολογείται από τις πρώτες ημέρες της ΕΕ έχει στόχο να βοηθήσει στην ομαλή επιστροφή της ηπείρου στη δράση: η εκ περιτροπής προεδρία. Κάθε έξι μήνες μια νέα χώρα αναλαμβάνει να διευθύνει ένα μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων της ομάδας. Η Ισπανία ανέλαβε την προεδρία από τη Σουηδία την 1η Ιουλίου. Μέχρι το τέλος του έτους οι υπουργοί και οι διπλωμάτες της θα προεδρεύουν στις περισσότερες συνεδριάσεις των ομολόγων τους. Ελάχιστοι αναμένουν ότι οι «προεδρίες της ΕΕ» (τεχνικά η προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενός από τα τρία κύρια όργανά της) θα επιτύχουν πολλά κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών. Δυστυχώς, ακόμα και τώρα η ικανότητα της Ισπανίας να διαχειριστεί τις υποθέσεις της ομάδας είναι αμφίβολη. Οι ατελέσφορες εκλογές του Ιουλίου σημαίνουν ότι όλοι οι υπουργοί της βρίσκονται σε κατάσταση «παράστασης» και επικεντρώνονται στην πολιτική εμπλοκή στο εσωτερικό της χώρας τους, για να μην αναφέρουμε την καριέρα τους. Οι τύποι του υπουργείου Εξωτερικών που διευθύνουν μεγάλο μέρος των επιχειρήσεων της Προεδρίας παραμένουν στη θέση τους, αλλά δεν έχουν πολιτική κατεύθυνση, καθώς αναμένονται νέες εκλογές. Ο Pedro Sánchez, ο (υπηρεσιακός) πρωθυπουργός, επρόκειτο να εκθέσει τις προτεραιότητες της Ισπανίας ως προεδρεύουσας της ΕΕ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Ιούλιο. Η ομιλία του αναβλήθηκε για τον Οκτώβριο.
Οι προεδρίες ήταν πιο ορατές μέχρι που μια νέα συνθήκη της ΕΕ το 2009 περιόρισε την εμβέλειά τους. Η μεγαλύτερη αλλαγή ήταν ότι στις συνόδους κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών δεν προεδρεύουν πλέον οι εθνικοί ηγέτες, που εναλλάσσονται, αλλά ένας μόνιμος «πρόεδρος» (ο τίτλος της θέσης χρησιμοποιείται ελεύθερα στις Βρυξέλλες). Παρ’ όλα αυτά, η ανάληψη των σκήπτρων δίνει σε κάθε χώρα αρκετή παρασκηνιακή επιρροή. Πολλές υπουργικές συνεδριάσεις πραγματοποιούνται στις χώρες που προεδρεύουν, δίνοντας στους διπλωμάτες το πλεονέκτημα της έδρας. Γενικότερα, όποιος προεδρεύει μιας συνάντησης συχνά αποφασίζει τι θα μπει στην ημερήσια διάταξη και τι θα μείνει εκτός. Ένας έμπειρος υπουργός μπορεί να διακρίνει ποια «συναίνεση» προκύπτει από μια φλεγόμενη διαμάχη, στρέφοντας τις πολιτικές προς αυτήν ή προς την άλλη κατεύθυνση. Μια κακή προεδρία μπορεί έτσι να καθυστερήσει τις εργασίες της ΕΕ για μήνες.
Οι κάτοικοι της φούσκας των Βρυξελλών έχουν την αίσθηση ότι αυτήν την περίοδο πολλές τέτοιες άστοχες προεδρίες μπορεί να βρίσκονται σε εξέλιξη. Μετά την Ισπανία θα έρθει η σειρά του Βελγίου, το οποίο αναλαμβάνει την 1η Ιανουαρίου του επόμενου έτους. Ένα από τα ιδρυτικά μέλη της ΕΕ έχει μεγάλη εμπειρία στη διαχείριση της ατζέντας της λέσχης. Ωστόσο, θα αναλάβει τον ρόλο αυτόν ακριβώς τη στιγμή που η δική του εκστρατεία για τις εθνικές εκλογές κορυφώνεται στις 9 Ιουνίου -την ίδια ημερομηνία με τις πανευρωπαϊκές εκλογές. Όπως και η προεδρία της Ισπανίας, η προεδρία του κινδυνεύει να εξελιχθεί σε επίδειξη των πολιτικών. Η τελευταία προεδρία του, το 2010, έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 589 ημερών, κατά την οποία η χώρα λειτουργούσε χωρίς κυβέρνηση. Θα μπορούσε κάλλιστα να επαναληφθεί μετά το κλείσιμο της κάλπης.
Τα χειρότερα έπονται. Τον Ιούλιο του 2024 τα σκήπτρα θα πάρει η Ουγγαρία. Ελάχιστοι εθνικοί ηγέτες είναι ευλογημένοι με δύο φορές στο τιμόνι μιας προεδρίας, που τώρα πλέον απέχουν μεταξύ τους 13,5 χρόνια. Για κακή τύχη της ΕΕ, αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει τον Viktor Orban, το σημερινό «μαύρο πρόβατο» της ομάδας. Ο Ούγγρος ηγέτης αναμένεται να χρησιμοποιήσει τον θώκο του για να ταρακουνήσει τις Βρυξέλλες με ανόητες ομιλίες για την υπεράσπιση της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, μαζί με άφθονο πολιτιστικό τρολάρισμα. Ο εφιάλτης μπορεί να επεκταθεί μέχρι το 2025, όταν την εξουσία θα αναλάβει η Πολωνία. Αν το κυβερνών κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη επικρατήσει στις κάλπες τον επόμενο μήνα, θα έχει δικές του βεντέτες με τις Βρυξέλλες. Άρα, η επόμενη πανωλεθρία περιμένει στη γωνία.
Μια τέτοια πορεία θα εγείρει το ερώτημα κατά πόσον η εκ περιτροπής προεδρία εκπληρώνει τον σκοπό της. Οι οπαδοί της πιστεύουν ότι η ανάθεση σε κάθε χώρα της ευθύνης για τη διαχείριση της ΕΕ τους κάνει να αισθάνονται ότι έχουν την ιδιοκτησία της ατζέντας της λέσχης. Η εκπαίδευση εκατοντάδων υπαλλήλων ώστε να γνωρίζουν ενδελεχώς κάθε φάκελο της ΕΕ εμβαθύνει την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας της ομάδας στις εθνικές πρωτεύουσες. Αντί για τη μονολιθική μηχανή των Βρυξελλών να καθορίζει τις προτεραιότητες, οι χώρες μπορούν να εστιάσουν σε θέματα που τις ενδιαφέρουν. Η ισπανική προεδρία έχει αναδείξει τους δεσμούς της Ευρώπης με τη Λατινική Αμερική, η Εσθονία χαίρει της εμπιστοσύνης ότι προάγει τις ψηφιακές υπηρεσίες κ.ο.κ. Ένα πρόγραμμα πολιτιστικών εκδηλώσεων που καθορίζεται από κάθε προεδρία αναζωογονεί τις Βρυξέλλες -φλαμένκο τον ένα μήνα, φεστιβάλ μυδιών με τηγανιτές πατάτες τον επόμενο.
13,5 χρόνια φαγούρα
Ωστόσο, τα μειονεκτήματα είναι καταφανή. Ορισμένες χώρες είναι απλώς πολύ μικρές ή δεν διαθέτουν επαρκείς διπλωματικούς πόρους για να αναλάβουν το έργο: ποιος θέλει μια συνάντηση των αρμοδίων για την αλιεία υπό την προεδρία ενός υπουργού του Λουξεμβούργου, που ανήκει στην ενδοχώρα; Η ανάθεση της ευθύνης σε νέους ανθρώπους κάθε έξι μήνες είναι μια συνταγή για την εξασθένηση της δυναμικής. Η εναλλαγή του άμβωνα όπου ο καθένας θέτει τις προτεραιότητές του κάνει την Ευρώπη να φαίνεται όχι διαφορετική, αλλά σε σύγχυση. Οι πολιτικοί που επιθυμούν να πάρουν τα εύσημα για πράγματα -ναι, υπάρχουν- σπεύδουν να φυλλομετρήσουν φακέλους για να δείξουν τι έχουν «πετύχει». Η Γερμανία για το 2020 πέρασε βιαστικά μια μεγάλη επενδυτική συμφωνία με την Κίνα, η οποία παρουσιάστηκε στις 30 Δεκεμβρίου. Μέχρι την άνοιξη είχε αποτύχει.
Η λύση βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας. Οι υπουργοί Οικονομικών των χωρών της Ευρωζώνης έχουν ήδη εξαιρεθεί από το σύστημα εναλλαγής, εκλέγοντας ένα δικό τους μέλος για να προεδρεύει των συνεδριάσεων για δυόμισι χρόνια (με τον τίτλο του «προέδρου», φυσικά). Άλλα φόρα υπουργών και διπλωματών θα πρέπει να ακολουθήσουν το παράδειγμα. Κάτι τέτοιο θα ελαφρύνει τις εκ περιτροπής προεδρίες απ’ όλα τα στοιχεία τους, εκτός από τα τελετουργικά. Η ΕΕ πρόκειται να ξεκινήσει μια αναθεώρηση του τρόπου λειτουργίας της, εν όψει της πιθανής ένταξης πολλών νέων μελών την επόμενη δεκαετία. Ορισμένες ιδέες που πιθανώς θα προκύψουν, όπως η κατάργηση των εθνικών βέτο σε περισσότερους τομείς, θα αμφισβητηθούν. Ο τερματισμός του περιοδεύοντος τσίρκου, που είναι η εκ περιτροπής προεδρία, δεν θα πρέπει να είναι απ’ αυτές.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
