THEPOWERGAME
* Του Μάριο Ντράγκι
Μπορεί μια νομισματική ένωση να επιβιώσει χωρίς δημοσιονομική ένωση; Αυτό το ερώτημα καταδιώκει τη ζώνη του ευρώ από τη δημιουργία της. Σχεδιασμένο ρητά για να αποκλείει τις δημοσιονομικές μεταβιβάσεις, το νομισματικό μπλοκ θεωρήθηκε από πολλούς οικονομολόγους καταδικασμένο ακόμη και πριν από τη δημιουργία του. Επέζησε από μια υπαρξιακή κρίση την περίοδο 2010-12 μόνο με προσωρινές λύσεις και δεν είναι πιο κοντά στην απάντηση σε αυτό το ερώτημα σήμερα.
Ωστόσο, παραδόξως, οι προοπτικές για τη δημοσιονομική ένωση στη ζώνη του ευρώ βελτιώνονται -επειδή η φύση της απαιτούμενης δημοσιονομικής ολοκλήρωσης αλλάζει. Η δημοσιονομική ένωση συνήθως θεωρείται ότι συνεπάγεται μεταφορές από ακμάζουσες περιφέρειες σε εκείνες που βιώνουν οικονομική ύφεση και στην Ευρώπη η κοινή αντίθεση προς ισχυρότερες χώρες που υποστηρίζουν τις ασθενέστερες παραμένει σφοδρή. Αλλά αυτό το είδος ομοσπονδιακής πολιτικής «σταθεροποίησης» έχει γίνει λιγότερο σχετικό. Η Ευρωζώνη έχει εξελιχθεί με δύο τρόπους, που ανοίγουν έναν διαφορετικό και δυνητικά πιο αποδεκτό δρόμο προς τη δημοσιονομική ένωση.
Πρώτον, από το 2012, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει αναπτύξει εργαλεία πολιτικής για τον περιορισμό της αδικαιολόγητης απόκλισης μεταξύ του κόστους δανεισμού ισχυρότερων και ασθενέστερων χωρών και έχει δείξει την προθυμία της να τα χρησιμοποιήσει. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στις εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές -οι οποίες διαδραματίζουν κρίσιμο σταθεροποιητικό ρόλο στη ζώνη του ευρώ- να εξομαλύνουν τον οικονομικό κύκλο. Αυτό, με τη σειρά του, καθιστά λιγότερο αναγκαίες τις διασυνοριακές δημοσιονομικές μεταφορές.
Δεύτερον, η Ευρώπη δεν αντιμετωπίζει πλέον κρίσεις που προκαλούνται κυρίως από ακατάλληλες πολιτικές σε συγκεκριμένες χώρες. Αντίθετα, πρέπει να αντιμετωπίσει κοινά, εισαγόμενα σοκ, όπως η πανδημία, η ενεργειακή κρίση και ο πόλεμος στην Ουκρανία. Αυτά τα σοκ είναι πολύ μεγάλα για να τα αντιμετωπίσουν οι χώρες μόνες τους. Κατά συνέπεια, υπάρχει λιγότερη αντίθεση για την αντιμετώπισή τους μέσω κοινής δημοσιονομικής δράσης.
Η αντίδραση της Ευρώπης στην πανδημία αναγνώρισε αυτήν τη νέα πραγματικότητα: ένα ταμείο 750 δισεκατομμυρίων ευρώ δημιουργήθηκε για να βοηθήσει τα κράτη-μέλη της ΕΕ να αντιμετωπίσουν την «πράσινη» και την ψηφιακή μετάβαση. Και μια απαραίτητη πολιτική προϋπόθεση για να αναπτυχθεί το δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ σε πιο ομοσπονδιακές γραμμές είναι οι χώρες που λαμβάνουν αυτά τα κεφάλαια να τα χρησιμοποιούν επιτυχώς.
Τώρα η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει μια σειρά από υπερεθνικές προκλήσεις, που θα απαιτήσουν τεράστιες επενδύσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα, συμπεριλαμβανομένης της άμυνας, καθώς και της «πράσινης» μετάβασης και της ψηφιοποίησης. Όπως έχουν τα πράγματα, ωστόσο, η Ευρώπη δεν έχει ούτε μια ομοσπονδιακή στρατηγική για τη χρηματοδότησή τους, ούτε οι εθνικές πολιτικές μπορούν να αναλάβουν δράση, καθώς οι ευρωπαϊκοί δημοσιονομικοί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις περιορίζουν την ικανότητα των χωρών να ενεργούν ανεξάρτητα. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την Αμερική, όπου η κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν ευθυγραμμίζει τις ομοσπονδιακές δαπάνες, τις ρυθμιστικές αλλαγές και τα φορολογικά κίνητρα για την επιδίωξη εθνικών στόχων.
Χωρίς δράση, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος η Ευρώπη να υποφέρει από τους στόχους που έχει η ίδια θέσει για το κλίμα, να αποτύχει να παράσχει την ασφάλεια που ζητούν οι πολίτες της και να χάσει τη βιομηχανική της βάση σε περιοχές που επιβάλλουν λιγότερους περιορισμούς στον εαυτό τους. Γι’ αυτόν τον λόγο, η παθητική ολίσθηση στους παλιούς δημοσιονομικούς κανόνες -οι οποίοι είχαν ανασταλεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας- θα ήταν το χειρότερο δυνατό αποτέλεσμα.
Συνεπώς, η Ευρώπη έχει δύο επιλογές. Ο ένας είναι να χαλαρώσει τους δημοσιονομικούς κανόνες και τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, επιτρέποντας στα κράτη-μέλη να επωμιστούν ολόκληρο το βάρος των απαραίτητων επενδύσεων. Όμως, καθώς ο δημοσιονομικός χώρος στη ζώνη του ευρώ δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένος, μια τέτοια προσέγγιση θα ήταν θεμελιωδώς σπάταλη. Οι κοινές προκλήσεις, όπως το κλίμα και η άμυνα, είναι δυαδικές: είτε όλες οι χώρες πετυχαίνουν τους κοινούς τους στόχους, είτε καμία. Εάν ορισμένες χώρες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τον δημοσιονομικό τους χώρο, αλλά άλλες δεν μπορούν, τότε ο αντίκτυπος όλων των δαπανών είναι μικρότερος, καθώς καμία δεν είναι σε θέση να επιτύχει την κλιματική ή στρατιωτική ασφάλεια.
Η δεύτερη επιλογή είναι να επαναπροσδιορίσουμε το δημοσιονομικό πλαίσιο και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ, ώστε να είναι ανάλογα με τις κοινές μας προκλήσεις. Όπως συμβαίνει, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταθέσει πρόταση για νέους δημοσιονομικούς κανόνες, ενώ με την περαιτέρω διεύρυνση της ΕΕ στο τραπέζι, είναι κατάλληλη η στιγμή να εξεταστούν τέτοιες αλλαγές.
Οι δημοσιονομικοί κανόνες θα πρέπει να είναι τόσο αυστηροί, ώστε να διασφαλίζουν ότι τα οικονομικά των κυβερνήσεων είναι μεσοπρόθεσμα αξιόπιστα, και τόσο ευέλικτοι, ώστε να επιτρέπουν στις κυβερνήσεις να αντιδρούν σε απρόβλεπτους κραδασμούς. Το τρέχον σύνολο κανόνων δεν οδηγεί σε πολιτικές που είναι πολύ χαλαρές σε περίοδο έξαρσης ή πολύ αυστηρές σε περίοδο ύφεσης. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα συμβάλει σημαντικά στην αντιμετώπιση αυτής της προκυκλικότητας. Όμως, ακόμη και αν εφαρμοστεί πλήρως, δεν θα επιλύσει πλήρως τη συμφωνία μεταξύ αυστηρών κανόνων -που πρέπει να εφαρμόζονται αυτόματα για να είναι αξιόπιστοι- και ευελιξίας.
Αυτό μπορεί να επιλυθεί μόνο με τη μεταφορά περισσότερων εξουσιών δαπανών στο κέντρο, το οποίο με τη σειρά του καθιστά δυνατούς περισσότερους αυτόματους κανόνες για τα κράτη-μέλη. Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η κατάσταση στην Αμερική, όπου μια εξουσιοδοτημένη ομοσπονδιακή κυβέρνηση βρίσκεται κατά μεγάλο βαθμό δίπλα σε άκαμπτους δημοσιονομικούς κανόνες για τις πολιτείες, στις οποίες ως επί το πλείστον απαγορεύεται να έχουν ελλείμματα. Οι κανόνες ισοσκελισμένου προϋπολογισμού είναι αξιόπιστοι -με την τελική κύρωση της αθέτησης υποχρεώσεων-, ακριβώς επειδή το ομοσπονδιακό επίπεδο φροντίζει για το μεγαλύτερο μέρος των διακριτικών δαπανών.
Εάν η Ευρώπη ομοσπονδιοποιούσε ορισμένες από τις επενδυτικές δαπάνες που απαιτούνται για τους σημερινούς κοινούς στόχους, θα μπορούσε να επιτύχει παρόμοια ισορροπία. Ο ομοσπονδιακός δανεισμός και οι δαπάνες θα οδηγούσαν σε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και περισσότερο δημοσιονομικό χώρο, καθώς το συνολικό κόστος δανεισμού θα ήταν χαμηλότερο. Οι εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές θα μπορούσαν τότε να επικεντρωθούν περισσότερο στη μείωση του χρέους και στη δημιουργία αποθεμάτων ασφαλείας για τις δύσκολες στιγμές. Περισσότεροι αυτόματοι δημοσιονομικοί κανόνες θα καταστούν εφικτοί και τα κράτη-μέλη θα μπορούσαν να χρεοκοπούν αξιόπιστα.
Τέτοιες μεταρρυθμίσεις θα σήμαιναν συγκέντρωση περισσότερης κυριαρχίας και, ως εκ τούτου, θα απαιτούσαν νέες μορφές εκπροσώπησης και συγκεντρωτική λήψη αποφάσεων. Αλλά, καθώς η EE διευρύνεται για να συμπεριλάβει τα Βαλκάνια και την Ουκρανία, αυτές οι δύο ατζέντες φυσικά θα ενωθούν. Θα χρειαστεί να αποφύγουμε την επανάληψη των λαθών του παρελθόντος, επεκτείνοντας την περιφέρειά μας, χωρίς να ενισχύσουμε το κέντρο, διαφορετικά κινδυνεύουμε να χαλαρώσουμε την EE, αντί να την εξουσιοδοτήσουμε να δράσει.
Η πιο συγκεντρωτική λήψη αποφάσεων θα απαιτήσει, με τη σειρά της, τη συναίνεση των Ευρωπαίων πολιτών με τη μορφή αναθεώρησης των συνθηκών της ΕΕ -κάτι το οποίο οι Ευρωπαίοι διαμορφωτές πολιτικής απέφευγαν μετά τα αποτυχημένα δημοψηφίσματα στη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες το 2005. Σήμερα, ενώ κινούμαστε προς τις Ευρωεκλογές του 2024, αυτή η προοπτική φαίνεται μη ρεαλιστική, καθώς πολλοί πολίτες και κυβερνήσεις αντιτίθενται στην απώλεια της εθνικής κυριαρχίας, που θα φέρει μια νέα Μεταρρυθμιστική Συνθήκη. Αλλά και οι εναλλακτικές δεν είναι ρεαλιστικές.
Οι στρατηγικές που εξασφάλιζαν την ευημερία και την ασφάλεια της Ευρώπης στο παρελθόν -η εξάρτηση από την Αμερική για την ασφάλεια, την Κίνα για τις εξαγωγές και τη Ρωσία για την ενέργεια- έχουν γίνει ανεπαρκείς, αβέβαιες ή μη αποδεκτές. Σε αυτόν τον νέο κόσμο η παράλυση είναι σαφώς μια απαράδεκτη συνθήκη για τους πολίτες, ενώ η ριζοσπαστική επιλογή της εξόδου από την ΕΕ έχει αποδώσει αναμφισβήτητα μεικτά αποτελέσματα. Η σφυρηλάτηση μιας στενότερης ένωσης θα αποδειχθεί τελικά ο μόνος τρόπος για την παροχή της ασφάλειας και της ευημερίας που λαχταρούν οι Ευρωπαίοι πολίτες.
* Ο Μάριο Ντράγκι διετέλεσε πρωθυπουργός της Ιταλίας από τον Φεβρουάριο του 2021 έως τον Οκτώβριο του 2022 και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας από το 2011 έως το 2019.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
