THEPOWERGAME
Κατά έναν περίεργο τρόπο, οι διαμαρτυρίες ξεκινούν όταν ο υδράργυρος ανεβαίνει στα ύψη. Το καλοκαίρι του 1967 είναι περισσότερο γνωστό ως «το καλοκαίρι του έρωτα». Ήταν η εποχή που οι χίπις συνέρρεαν στη δυτική ακτή της Αμερικής για να διαμαρτυρηθούν για τον πόλεμο, να πάρουν ναρκωτικά και να υμνήσουν την ειρήνη. Ωστόσο, ήταν επίσης μια εποχή που περισσότερες από 150 φυλετικές ταραχές ξέσπασαν παντού, από την Ατλάντα μέχρι τη Βοστώνη, εν μέσω άγριων θερμοκρασιών, δίνοντας στην περίοδο ένα άλλο όνομα: «Το μακρύ, καυτό καλοκαίρι».
Καθώς ο κόσμος θερμαίνεται, η σχέση μεταξύ ζέστης και κοινωνικών εξεγέρσεων γίνεται όλο και πιο σημαντική και, αυτό το καλοκαίρι, ιδιαίτερα ανησυχητική. Βέβαια, κάθε εξέγερση έχει τις δικές της αιτίες, αλλά ορισμένοι παράγοντες καθιστούν τις αναταραχές πολύ πιθανότερες παντού. Η άνοδος της θερμοκρασίας, η άνοδος των τιμών των τροφίμων και οι περικοπές στις δημόσιες δαπάνες -τρεις από τους ισχυρότερους προγνωστικούς παράγοντες εξεγέρσεων- έχουν οδηγήσει, τους τελευταίους μήνες, τις εκτιμήσεις για το ενδεχόμενο αναταραχών σε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα. Οι εκτιμήσεις αυτές πιθανόν να αυξηθούν ακόμα περισσότερο αυτό το καλοκαίρι. Οι θερμοκρασίες είναι μάλλον απίθανο να κορυφώθηκαν. Η έξοδος της Ρωσίας από την Πρωτοβουλία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας, που αφορά την εξαγωγή προμηθειών από την Ουκρανία, και η πρόσφατη απαγόρευση της Ινδίας στις εξαγωγές ρυζιού, ενδέχεται να αυξήσουν τις τιμές βασικών προϊόντων διατροφής. Οι κοινωνικές αναταραχές ήδη φουντώνουν στην Κένυα, την Ινδία, το Ισραήλ και τη Νότια Αφρική.
Το καλοκαίρι της δυσαρέσκειας
Την πρώτη εβδομάδα του Ιουλίου η μέση παγκόσμια θερμοκρασία ξεπέρασε για πρώτη φορά το όριο των 17°C, φθάνοντας στους 17,08°C. Η μέση παγκόσμια θερμοκρασία για το σύνολο του μήνα προβλέπεται να είναι θερμότερη από τη θερμότερη προηγούμενη μέση τιμή μιας ημέρας που έχει καταγραφεί. Αυτού του είδους οι καιρικές συνθήκες προκαλούν προβλήματα. Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Science, ο Marshall Burke του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ και οι Solomon Hsiang και Edward Miguel του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ δείχνουν ότι μια άνοδος της θερμοκρασίας μόλις κατά μία τυπική απόκλιση πάνω από τον μακροπρόθεσμο μέσο όρο -το είδος της απόκλισης που ένας στατιστικολόγος περιμένει να παρατηρήσει περίπου μία φορά κάθε έξι ημέρες- οδηγεί σε αύξηση της συχνότητας των αναταραχών κατά σχεδόν 15%.
Στις οκτώ εβδομάδες από τις αρχές του Ιουνίου η μέση παγκόσμια θερμοκρασία έχει σταθερά παρουσιάσει τέσσερις έως έξι τυπικές αποκλίσεις πάνω από τα επίπεδα που καταγράφηκαν από το 1980 έως το 2000. Οι πρόχειροι υπολογισμοί μας, οι οποίοι προεκτείνουν τη σχέση που αναφέρεται στη μελέτη του Science, υποδηλώνουν ότι οι θερμοκρασίες-ρεκόρ τον Ιούνιο και τον Ιούλιο θα μπορούσαν να αυξήσουν τον παγκόσμιο κίνδυνο βίαιων κοινωνικών αναταραχών κατά 50%. Οι επιπτώσεις του El Niño, του καιρικού φαινομένου που φέρνει θερμότερες θερμοκρασίες παγκοσμίως και ξεκίνησε πρόσφατα, είναι πιθανό να σηματοδοτήσουν το καυτό τέλος του βόρειου καλοκαιριού και την έναρξη του νότιου. Περισσότερό από το ένα πέμπτο όλων των εμφύλιων συγκρούσεων που έλαβαν χώρα από το 1950 συνέπεσαν με το φαινόμενο.
Η Verisk Maplecroft, μια εταιρεία παροχής πληροφοριών για κινδύνους, διατηρεί έναν δείκτη πολιτικών αναταραχών που προβλέπει την πιθανότητα διατάραξης των επιχειρήσεων λόγω κοινωνικών εξεγέρσεων, συμπεριλαμβανομένων των βίαιων αναταραχών, ανά χώρα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της εταιρείας, ο κίνδυνος παγκόσμιων κοινωνικών αναταραχών το τρίτο τρίμηνο του 2023 είναι ο υψηλότερος από τότε που δημιουργήθηκε ο δείκτης το 2017. Αυτό οφείλεται τόσο στη ζέστη, όσο και στο υψηλότερο κόστος ζωής, λέει η Jimena Blanco, επικεφαλής αναλύτρια της εταιρείας, και προειδοποιεί ότι «τα υψηλά ποσοστά πληθωρισμού των τιμών των τροφίμων αποτελούν ιδιαίτερο κίνδυνο».
Ο παγκόσμιος πληθωρισμός φαίνεται να έχει ξεπεράσει την κορύφωσή του και οι διεθνείς τιμές των σιτηρών είναι χαμηλότερες από το περσινό υψηλό επίπεδο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι τιμές που πληρώνουν οι καταναλωτές έχουν σταματήσει να αυξάνονται. Τον Ιούνιο ο ετήσιος πληθωρισμός των τιμών των τροφίμων ήταν 17% στη Βρετανία, 14% στην ΕΕ και πλησίαζε το 10% στον Καναδά και την Ιαπωνία. Είναι ακόμα υψηλότερος σε πολλές αναπτυσσόμενες οικονομίες, ιδίως στην Αφρική. Ο πληθωρισμός των τιμών των τροφίμων πλησιάζει το 25% στη Νιγηρία, το 30% στην Αιθιοπία και το 65% στην Αίγυπτο (το υψηλότερο ποσοστό στην ιστορία της χώρας).
Το ψωμί και το βούτυρο
Με την πάροδο του χρόνου, στους καταναλωτές θα πρέπει να μεταφερθούν χαμηλότερες τιμές χονδρικής. Όμως, η επιλογή της Ρωσίας να ακυρώσει την Πρωτοβουλία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας στις 17 Ιουλίου, την οποία ακολούθησαν τέσσερις νύχτες επιθέσεων στα ουκρανικά λιμάνια του Τσορνομόρσκ και της Οδησσού στη Μαύρη Θάλασσα, έφερε ανατροπές τις αγορές τροφίμων, ωθώντας τις τιμές προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η ξηρασία αλλού είναι επίσης πιθανό να επιδεινώσει το πρόβλημα. Η σοδειά του αυστραλιανού κριθαριού και σιταριού προβλέπεται να μειωθεί κατά 34% και 30% αντίστοιχα, φέτος. Τα αποθέματα του αμερικανικού αραβοσίτου, σιταριού και σόργου μειώνονται κατά 6%, 17% και 51%. Πέρυσι αυτές ήταν οι δύο μεγαλύτερές εξαγωγικές χώρες σε αξία δημητριακών στον κόσμο.
Ακόμα πιο ανησυχητικά είναι τα γεγονότα στην Ινδία, η οποία παράγει περίπου το 40% των παγκόσμιων εξαγωγών ρυζιού και φέτος υποφέρει από απίστευτες βροχοπτώσεις. Στις 20 Ιουλίου η κυβέρνηση απάντησε με την απαγόρευση από τη χώρα των εξαγωγών όλου του ρυζιού που δεν είναι Μπασμάτι. Η απόφαση αυτή θα μειώσει τις παγκόσμιες εξαγωγές ρυζιού κατά περίπου 10%, με σχεδόν άμεσα αποτελέσματα. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών εκτιμά ότι μαζί ο αραβόσιτος, το ρύζι και το σιτάρι παρέχουν περισσότερα από τα δύο πέμπτα της παγκόσμιας θερμιδικής πρόσληψης. Μεταξύ των φτωχότερων πληθυσμών του κόσμου, το ποσοστό αυτό μπορεί να ανέλθει στα τέσσερα πέμπτα. Αν οι τιμές δεν αρχίσουν να πέφτουν σύντομα, οι άνθρωποι θα πεινάσουν περισσότερο -και οι άνθρωποι που πεινάνε είναι πολύ πιθανότερο να βγουν στους δρόμους.
Η δημοσιονομική λιτότητα μπορεί να αποσταθεροποιήσει περαιτέρω τα πράγματα. Πολλές κυβερνήσεις έχουν δεσμευτεί να αυξήσουν τους φόρους ή να περικόψουν τις δαπάνες, προκειμένου να θέσουν υπό έλεγχο το χρέος μετά τις τεράστιες δαπάνες κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ο Jacopo Ponticelli του Πανεπιστημίου Northwestern και ο Hans-Joachim Voth του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης διερεύνησαν στοιχεία σχεδόν ενός αιώνα από 25 ευρωπαϊκές οικονομίες. Ανακάλυψαν ότι κάθε πρόσθετη περικοπή των κρατικών δαπανών κατά 5% αυξάνει τη συχνότητα των κοινωνικών αναταραχών κατά 28%.
Οι κοινωνικές αναταραχές μπορούν να επηρεάσουν και τις οικονομίες. Οι Metodij Hadzi-Vaskov, Samuel Pienknagura και Luca Ricci, και οι τρεις του ΔΝΤ, εξέτασαν πρόσφατα τριμηνιαία στοιχεία 35 ετών από 130 χώρες. Διαπίστωσαν ότι ακόμα και 18 μήνες έπειτα από κάποια μέτρια επεισόδια κοινωνικών αναταραχών το ΑΕΠ μιας χώρας παραμένει κατά 0,2% χαμηλότερο. Αντίθετα, 18 μήνες έπειτα από πιο βίαια επεισόδια το ΑΕΠ παραμένει 1% χαμηλότερο.
Η προοπτική για τις χώρες πέραν του πλούσιου κόσμου είναι περισσότερο ανησυχητική. Σύμφωνα με τους ερευνητές του ΔΝΤ, η ζημιά που προκαλούν οι αναταραχές είναι περίπου διπλάσια στις αναδυόμενες αγορές απ’ ό,τι στις προηγμένες οικονομίες, με τη μείωση της επιχειρηματικής και καταναλωτικής εμπιστοσύνης και την αυξημένη αβεβαιότητα να επιδεινώνουν τον πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο αιφνίδιας φυγής κεφαλαίων. Κάτι τέτοιο αποτελεί κακό σημάδι, σε μια χρονιά που χαρακτηρίζεται από την αύξηση της τιμής των τροφίμων, τον καυτό καιρό και τις περικοπές των δαπανών. Με άλλα λόγια, το καλοκαίρι αναμένεται, μακρύ, καυτό και δύσκολο.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
