THEPOWERGAME
Οι εκτιμήσεις για τη μέση θερμοκρασία της Γης, η οποία σημείωσε νέο ρεκόρ στις 3 Ιουλίου, δεν έχουν ακόμα υποχωρήσει κάτω από το προηγούμενο ρεκόρ, το οποίο σημειώθηκε μόλις πέρυσι. Το γεγονός ότι κάποιες πολύ ζεστές ημέρες θα προέκυπταν τον Ιούλιο από μόνο του δεν αποτελεί έκπληξη. Τα δύο τρίτα της γήινης ξηράς βρίσκονται στο βόρειο ημισφαίριο και η ξηρά θερμαίνεται ταχύτερα απ’ ό,τι το νερό, οπότε τα βόρεια καλοκαίρια είναι οι πιο θερμές εποχές του έτους για τον πλανήτη στο σύνολό του. Ωστόσο, οι υψηλότερες θερμοκρασίες τείνουν να έρχονται αργότερα μέσα στην καλοκαιρινή περίοδο. Το γεγονός ότι φέτος ξεκίνησαν νωρίτερα, έφτασαν τόσο ψηλά και διαρκούν τόσο πολύ, είναι πρωτοφανές.
Το ίδιο συμβαίνει και στους ωκεανούς. Από τις 13 Μαρτίου η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας στα χαμηλά και μεσαία γεωγραφικά πλάτη είναι υψηλότερη απ’ ό,τι την ίδια ημέρα κάθε χρόνο από το 1979. Συνήθως οι θερμοκρασίες είναι υψηλότερες κατά τη διάρκεια των νότιων καλοκαιριών (το μεγαλύτερο μέρος του νερού της Γης βρίσκεται στον νότο), αλλά για τον νότιο χειμώνα οι θερμοκρασίες βρίσκονται σε επίπεδα ρεκόρ.
Μέσα στους αυξανόμενους παγκόσμιους μέσους όρους, σε κάποιες περιοχές βρίσκουμε απότομες κορυφώσεις. Στις 16 Ιουλίου μια τοποθεσία στο Turpan Depression στη Xinjiang, που ενίοτε αποκαλείται και Κοιλάδα του Θανάτου της Κίνας, σημείωσε θερμοκρασίες της τάξεως των 52,2°C. Στην Αμερική, στην ίδια την Κοιλάδα του Θανάτου, την ίδια ημέρα σημειώθηκε μέγιστη τιμή 53,9°C. Πιο άμεση ανησυχία από τις μεμονωμένες εξάρσεις στις ερήμους προκαλούν οι επικίνδυνα υψηλές θερμοκρασίες σε μέρη όπου ζουν εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι. Στις 6 Ιουλίου, αφού η πόλη κατέγραψε την υψηλότερη θερμοκρασία Ιουλίου που είχε ποτέ, οι Αρχές του Πεκίνου ανακοίνωσαν τον δεύτερο κόκκινο συναγερμό για ζέστη μέσα σε δύο εβδομάδες. Η 19η Ιουλίου σηματοδότησε τη 19η συνεχόμενη ημέρα που η θερμοκρασία στο Φοίνιξ της Αριζόνα ξεπέρασε τους 43°C. Αντίστοιχα, καύσωνας επικρατεί στην Ιταλία και σε πολλές γειτονικές χώρες (βλ. χάρτη).
Η ζωή στο θερμοκήπιο
Στο ερώτημα πώς μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο, ένας κλιματολόγος απαντά δύσθυμα: «Υποψιάζομαι ότι μπορεί να έχει να κάνει με τη συσσώρευση των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα». Περισσότερα αέρια του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα έχουν αποτέλεσμα περισσότερη από τη θερμότητα του Ηλίου να παγιδεύεται κοντά στην επιφάνεια και να απορροφάται από τους ωκεανούς. Το επίπεδο του διοξειδίου του άνθρακα, του σημαντικότερου μακρόβιου αερίου του θερμοκηπίου, όπως μετρήθηκε στη βουνοκορφή Mauna Loa, στη Χαβάη, έφθασε τα 424 μέρη ανά εκατομμύριο τον Μάιο, το υψηλότερο που έχει σημειωθεί εδώ και πάνω από 3 εκατομμύρια χρόνια. Το μεθάνιο και το οξείδιο του αζώτου, δύο άλλα μακρόβια αέρια του θερμοκηπίου, έχουν επίσης φτάσει σε επίπεδα που δεν έχουν ξαναβιώσει οι άνθρωποι. Ο κόσμος είναι τώρα, κατά μέσο όρο, περίπου 1,2°C θερμότερος απ’ ό,τι πριν οι άνθρωποι αρχίσουν να επιδεινώνουν την κατάσταση του θερμοκηπίου.
Το κλίμα έχει και φυσικές διακυμάνσεις και η πιο διάσημη από αυτές, η νότια ταλάντωση Ελ Νίνιο (ENSO), προσθέτει στη ζέστη. Η ENSO είναι ένα πηγαινέλα ανέμων και ρευμάτων του τροπικού Ειρηνικού Ωκεανού, όπου άλλοτε τα νερά απορροφούν περισσότερη θερμότητα και άλλοτε εκπέμπουν περισσότερη. Τον Ιούνιο ο κόσμος εισήλθε σε μια φάση «Ελ Νίνιο», κατά την οποία η θερμότητα απελευθερώθηκε. Η μεγαλύτερη επίδραση ενός Ελ Νίνιο στις παγκόσμιες θερμοκρασίες τείνει να παρατηρείται αφού έχει διαρκέσει περίπου ένα χρόνο. Ωστόσο, οι σημερινές θερμοκρασίες των ωκεανών δείχνουν ότι αυτό το φαινόμενο ξεκίνησε με μεγάλη ταχύτητα.
Πέρα από αυτές τις συνολικές επιπτώσεις, υπάρχει το γεγονός ότι η μετακίνηση της κορυφής μιας καμπύλης σχήματος καμπάνας έστω και ελάχιστα προς τα δεξιά μπορεί να αλλάξει πολύ τις τιμές στην ουρά. Σύμφωνα με τον James Hansen, κλιματολόγο του Πανεπιστημίου Κολούμπια, το καλοκαίρι που θα ήταν μια φορά τον αιώνα μεταξύ των δεκαετιών 1950 και 1980 έχει γίνει τώρα μια φορά ανά πέντε χρόνια. Αν τα καυτά καλοκαίρια είναι πιο πιθανά παντού, αυξάνονται και οι πιθανότητες να επηρεαστούν περισσότερες από μία περιοχές ταυτόχρονα.
Αρκούν λοιπόν η πύκνωση της ατμοσφαιρικής «κουβέρτας», η εκροή θερμότητας από τον Ειρηνικό και οι τυχαίες επιδράσεις των ετήσιων διακυμάνσεων για να εξηγήσουν τις αλλόκοτες θερμοκρασίες του φετινού καλοκαιριού; Ή μήπως συμβαίνει κάτι περισσότερο;
Ο δρ Hansen πιστεύει ότι υπάρχει. Υποστηρίζει ότι ο ρυθμός με τον οποίο θερμαίνεται ο κόσμος φαίνεται να έχει αλλάξει σημαντικά τη δεκαετία του 2010, αν και δεν έχει πείσει ακόμη τους συναδέλφους του. Οι εκπλήξεις του φετινού καλοκαιριού, ιδίως μια σειρά θερμοκρασιών ρεκόρ στον Βόρειο Ατλαντικό, μπορεί να βοηθήσουν τους συναδέλφους του να αλλάξουν τη στάση τους. «Δεν θα εκπλαγώ αν δούμε να εμφανίζονται έγγραφα τα επόμενα χρόνια που θα λένε ότι [η ανωμαλία στον Ατλαντικό] είναι κάτι περισσότερο από ένα ακόμα ακραίο φαινόμενο», λέει ο Myles Allen, μελετητής κλιματικών μοντέλων στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Πολλά πράγματα θα μπορούσαν να έχουν επιταχύνει την αύξηση της θερμοκρασίας. Ένα από αυτά είναι η αλλαγή στη στρατόσφαιρα που προκλήθηκε από την έκρηξη του Hunga Tonga-Hunga Ha’apai, ενός υποθαλάσσιου ηφαιστείου του Ειρηνικού, τον Ιανουάριο του 2022. Ήταν η μεγαλύτερη έκρηξη στη Γη μετά το όρος Πινατούμπο, στις Φιλιππίνες. Το 1991 το Πινατούμπο έριξε δεκάδες εκατομμύρια τόνους αερίου διοξειδίου του θείου στη στρατόσφαιρα, όπου αντανακλούσε μέρος του ηλιακού φωτός. Το αποτέλεσμα ήταν μια παγκόσμια ψύξη περίπου 0,5°C, που διήρκεσε περίπου έναν χρόνο.
Η έκρηξη του Hunga δεν έριξε τόσο πολύ θείο στη στρατόσφαιρα, αλλά εισήγαγε μεγάλη ποσότητα υδρατμών, μεταξύ 70 και 150 εκατομμυρίων τόνων. Οι υδρατμοί είναι ένα ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου. Στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας συμπυκνώνονται σε βροχή ή χιόνι αρκετά γρήγορα. Στη στρατόσφαιρα, όμως, παραμένουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Η έκρηξη του Hunga πιστεύεται ότι αύξησε την ποσότητα των υδρατμών στη στρατόσφαιρα κατά 13%, που θα μπορούσε να έχει θερμάνει τον πλανήτη -ωστόσο, αν το Hunga παίζει κάποιον ρόλο, αυτός ο ρόλος έχει ήδη εξασθενήσει.
Άλλες πιθανές επιρροές είναι οι αυξήσεις μεγέθους. Όταν τελειώνουν οι εποχές των παγετώνων, τα επίπεδα μεθανίου στην ατμόσφαιρα εκτοξεύονται στα ύψη, εγκαινιάζοντας το θερμότερο κλίμα της «μεσοπαγετώδους περιόδου», που έρχεται. Ορισμένοι επιστήμονες αναφέρουν τις πρόσφατες αυξήσεις στα επίπεδα του μεθανίου ως ένδειξη ότι σήμερα μπορεί να συμβαίνει κάτι παρόμοιο. Τα επίπεδα μεθανίου αυξήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, κυρίως λόγω της αυξανόμενης χρήσης των ορυκτών καυσίμων και της γεωργίας. Σταμάτησαν στις αρχές του 21ου αιώνα, αλλά τώρα αυξάνονται ταχύτερα από ποτέ.
Κάποια από αυτά αναμφίβολα οφείλονται ακόμα στη γεωργία και τα ορυκτά καύσιμα. Όμως μια εργασία του Euan Nisbet, γεωεπιστήμονα στο Royal Holloway, και των συναδέλφων του, που έγινε πρόσφατα δεκτή για δημοσίευση στο περιοδικό Global Biogeochemical Cycles, υποστηρίζει ότι όλο αυτό το επιπλέον μεθάνιο δεν μπορεί να εξηγηθεί με αυτόν τον τρόπο.
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι το πλεόνασμα μπορεί να προέρχεται από την ανάπτυξη τροπικών υγροτόπων, τα φυτά των οποίων όταν σαπίζουν παράγουν το αέριο. Αυτός είναι ένας υποψήφιος μηχανισμός που οδηγεί στις αιχμές μεθανίου που παρατηρούνται στο τέλος των παγετώνων. Αν αληθεύει, ανοίγει την πιθανότητα να ξεκινήσει σήμερα ένας βρόχος ανατροφοδότησης παρόμοιος με αυτούς που φαίνεται να λειτουργούσαν στο παρελθόν. Περισσότερο μεθάνιο σημαίνει περισσότερη θέρμανση, η οποία σημαίνει περισσότερους υγροτόπους και επομένως περισσότερο μεθάνιο.
Αυτή η ιδέα είναι, προς το παρόν, υποθετική. Ίσως ένας πιο εύλογος ένοχος είναι η μείωση των εκπομπών θείου. Η καύση άνθρακα και βαρέος μαζούτ παράγει μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του θείου. Μόλις βρεθεί στην ατμόσφαιρα, το αέριο αυτό σχηματίζει σωματίδια θειικών ενώσεων. Τα σωματίδια αυτά προκαλούν ατμοσφαιρική ρύπανση, που οδηγεί σε εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους κάθε χρόνο. Οι περιβαλλοντικές ρυθμιστικές Αρχές προσπαθούν να μειώσουν τις εκπομπές θείου εδώ και δεκαετίες.
Ωστόσο, τα σωματίδια θειικών ενώσεων στην κατώτερη ατμόσφαιρα αντανακλούν το ηλιακό φως, όπως ακριβώς και εκείνα που δημιουργούνται στη στρατόσφαιρα έπειτα από ηφαιστειακές εκρήξεις. Και, σε αντίθεση με εκείνα στη στρατόσφαιρα, που συνήθως είναι ξηρή, τα σωματίδια που βρίσκονται χαμηλότερα μπορούν να βοηθήσουν στη δημιουργία σύννεφων που αντανακλούν ακόμα περισσότερη ηλιοφάνεια. Οι έλεγχοι της ρύπανσης σημαίνουν ότι αυτή η παρενέργεια της ψύξης του κλίματος έχει εξασθενήσει.
Οι νέοι κανονισμοί που αφορούν την περιεκτικότητα σε θείο στα ναυτιλιακά καύσιμα, που τέθηκαν σε ισχύ το 2020, έχουν ιδιαίτερη σημασία. Οι κανονισμοί θεσπίστηκαν από τον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό, βάσει εκτιμήσεων ότι θα σώσουν περίπου 40.000 ζωές ετησίως. Θεωρείται ότι έχουν μειώσει τις εκπομπές θείου από τη ναυτιλία κατά περισσότερο από 80%. Η απόδειξη είναι ορατή ως παγκόσμια μείωση του «ίχνους πλοίων», των μακρών, λεπτών νεφών που δημιουργούνται όταν τα θειικά σωματίδια στα καυσαέρια ενός πλοίου παρέχουν πυρήνες γύρω από τους οποίους μπορούν να σχηματιστούν σταγονίδια νερού. Λιγότερα, πιο αχνά ίχνη πλοίων και άλλα νέφη σημαίνουν ότι λιγότερο ηλιακό φως αναπηδά στο Διάστημα, το οποίο όμως απορροφάται από τους ωκεανούς.
Οι έμμεσες επιδράσεις που έχουν τα σωματίδια του αερολύματος στη νεφοκάλυψη είναι γνωστό ότι είναι δύσκολο να καταγραφούν στα κλιματικά μοντέλα. Οι εκτιμήσεις για το πόση ψύξη μπορεί να έχει προκαλέσει η ρύπανση από τη ναυτιλία διαφέρουν κατά δέκα φορές. Όμως, ο Δρ Hansen πιστεύει ότι οι αλλαγές θα μπορούσαν εύλογα να εξηγήσουν το μεγαλύτερο μέρος της ταχύτερης αύξησης της θερμοκρασίας που βλέπει στα δεδομένα. Από το 1970 έως το 2010 η τάση θέρμανσης ήταν 0,18°C ανά δεκαετία. Από το 2015 περίπου, ο δρ Hansen πιστεύει ότι είναι μεταξύ 0,27°C και 0,36°C ανά δεκαετία -ξανά μεταξύ του μισού και του διπλάσιου. Μια μελέτη του δρος Allen και των συνεργατών του που δημοσιεύθηκε πέρυσι βλέπει παρόμοια αύξηση της τάσης, αλλά δηλώνει ότι αυτή μπορεί να επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη φυσική μεταβλητότητα, με τις επιδράσεις του αερολύματος να παίζουν πολύ μικρότερο ρόλο από αυτόν που θα τους αποδίδει ο δρ Hansen. «Η ποσοτικοποίηση του ρόλου της ανθρώπινης επιρροής σε αυτά τα φαινομενικά πρωτοφανή γεγονότα είναι δύσκολη» , προειδοποιεί ο δρ Allen.
Ένας κόσμος που ζεσταίνεται μπορεί να προσπαθήσει να βρει έναν τρόπο να διατηρήσει τις ψυκτικές ιδιότητες των θειικών αλάτων χωρίς τα μειονεκτήματά τους για την ποιότητα του αέρα και την υγεία. Το 2006 ο Paul Crutzen, ένας επιστήμονας με εξειδίκευση στην ατμόσφαιρα, πρότεινε ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει με τη συνεχή διοχέτευση μικρών ποσοτήτων θείου απευθείας στη στρατόσφαιρα. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει βροχή για να τα ξεπλύνει, τα σωματίδια που πετούν ψηλά στη στρατόσφαιρα διατηρούνται πολύ περισσότερο απ’ ό,τι εκείνα που βρίσκονται στην κατώτερη ατμόσφαιρα.
Αυτό σημαίνει ότι μερικά εκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του θείου που θα προστεθούν στη στρατόσφαιρα -πράγμα τεχνικά αρκετά πιθανό- θα μπορούσαν να προσφέρουν τόση ψύξη όση οι 100 εκατομμύρια τόνοι περίπου που ρίχνει ο άνθρωπος κάθε χρόνο στην κατώτερη ατμόσφαιρα. Και, όπως και με την ίδια την αύξηση της θερμοκρασίας, η επίδρασή του στα ακραία φαινόμενα θα ήταν μεγαλύτερη από την επίδρασή του στους μέσους όρους. Τα ανεπιθύμητα πράγματα στην ουρά της κατανομής θα μπορούσαν να γίνουν πολύ λιγότερο πιθανά.
Αντηλιακό για τον πλανήτη
Αυτή η ιδέα, μια μορφή «ηλιακής γεωμηχανικής», είναι αμφιλεγόμενη, και για καλό λόγο. Τα αποτελέσματά της στη χημεία της στρατόσφαιρας δεν μπορούν να προβλεφθούν με ακρίβεια ακόμη. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί το τι μπορεί να προκαλέσει στο στρώμα του όζοντος, το οποίο προστατεύει ένα μεγάλο μέρος της βλαβερής υπεριώδους ακτινοβολίας του Ηλίου πριν φτάσει στο έδαφος.
Επειδή οι επιδράσεις της ηλιακής γεωμηχανικής στις βροχοπτώσεις αλλά και στη θερμοκρασία θα διαφέρουν από τόπο σε τόπο, μια ψύξη προσαρμοσμένη στις ανάγκες μιας συγκεκριμένης χώρας μπορεί να μην αρέσει σε άλλες. Η διευθέτηση τέτοιων διαφορών είναι πέρα από κάθε σημερινό σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης. Πάνω απ’ όλα, μια τεχνολογία που θα μπορούσε να ψύξει τον πλανήτη χωρίς να τερματίσει τη χρήση ορυκτών καυσίμων θα μπορούσε κάλλιστα να επιβραδύνει ή ακόμη και να ματαιώσει αυτήν τη σταδιακή κατάργηση.
Μέχρι στιγμής αυτές είναι οι επικρατούσες ανησυχίες. Η έρευνα σχετικά με την ηλιακή γεωμηχανική έχει παραμεριστεί και ο πιθανός ρόλος της στην πολιτική για το κλίμα έχει μείνει σε μεγάλο βαθμό αδιευκρίνιστος. Όλοι όσοι λαμβάνουν μέρος σε τέτοιες συζητήσεις, ως έχουν, τονίζουν ότι η ηλιακή γεωμηχανική θα πρέπει στην καλύτερη περίπτωση να θεωρηθεί συμπλήρωμα της απαλλαγής από τον άνθρακα, για την εξάλειψη ακραίων κινδύνων, ενώ ο κόσμος κινείται προς μια οικονομία χωρίς ορυκτά καύσιμα. Ωστόσο, ο φόβος ότι θα αντιμετωπιστεί ως εναλλακτική λύση είναι αρκετά πειστικός ώστε να είναι διάχυτος.
Αν όμως το 2023 δεν είναι μια παρέκκλιση και ο κόσμος όντως εισέρχεται σε μια επιταχυνόμενη φάση θέρμανσης, αυτή η απροθυμία μπορεί να επανεξεταστεί. Η μείωση των εκπομπών θα πρέπει να είναι σε θέση να επιβραδύνει την αύξηση της θερμοκρασίας της Γης μέσα σε λίγες δεκαετίες. Αν επιδιωχθεί με πραγματικό ζήλο, θα μπορούσε να την τερματίσει αυτόν τον αιώνα. Όμως, εν τω μεταξύ, δεν παρέχει καμία ψύξη. Αν αυτό είναι το ζητούμενο για τον κόσμο, η ηλιακή γεωμηχανική είναι το μόνο πράγμα που φαίνεται ικανό να την προσφέρει.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
