THEPOWERGAME
Η οικονομία της Τουρκίας προφανώς δεν εμπνέει οποιαδήποτε μίμηση. Τα τελευταία πέντε χρόνια έχει πληγεί από την αλματώδη αύξηση του ετήσιου πληθωρισμού, ο οποίος τον Οκτώβριο έφτασε το 86%. Η κεντρική τράπεζα έχει ξεμείνει από συναλλαγματικά αποθέματα, έχοντας ξοδέψει το μεγαλύτερο μέρος τους για να στηρίξει τη λίρα, επίσης χωρίς αποτέλεσμα: τον περασμένο μήνα το νόμισμα έπεσε σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο έναντι του δολαρίου. Και, σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ο Recep Tayyip Erdogan, ο πρόεδρος της Τουρκίας, πρόκειται να υλοποιήσει κάποιες ακριβές υποσχέσεις μετά την απροσδόκητη εκλογική νίκη του τον Μάιο. Το νομοσχέδιο θα οδηγήσει πιθανότατα την κυβέρνηση, η οποία μέχρι τώρα ήταν αρκετά συνετή δημοσιονομικά, βαθιά στο κόκκινο.
Το υφιστάμενο χάος αντανακλά την ανατρεπτική νομισματική πολιτική που ακολουθεί ο κ. Erdogan. Επιμένει ότι η μείωση των επιτοκίων είναι το κλειδί για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, αντί να σφίγγει τις βίδες, που είναι η λύση που προτιμούν γενιές ορθόδοξων οικονομολόγων. Για να εξηγήσουν πώς θα μπορούσε να συμβαίνει αυτό, οι Τούρκοι αξιωματούχοι επικαλούνται ονόματα που κυμαίνονται από τον Irving Fisher (οικονομολόγος και προτιμώμενος γκουρού του υπουργείου Οικονομικών) έως τον Θεό (ο αγαπημένος πολιτικός του κ. Erdogan).
Μετά τις εκλογές η νομισματική πολιτική της Τουρκίας έγινε λίγο πιο ορθολογική, καθώς τα επιτόκια αυξήθηκαν. Αυτό δεν εμπόδισε τις ιδέες του κ. Erdogan να πιάσουν τόπο στα υπουργεία Οικονομικών του αναπτυσσόμενου κόσμου.«Αναρωτιέμαι πραγματικά αν οι κλασικές θεωρίες είναι ο τρόπος να συνεχίσουμε», αναρωτιέται ο Ken Ofori-Atta, υπουργός Οικονομικών της Γκάνας, ο οποίος είναι ένας από τους πολλούς υπουργούς της Αφρικής που μελετούν πλέον τέτοιες ιδέες. «Πρέπει να έχουμε χαμηλά επιτόκια και να έχουμε ανάπτυξη», δήλωσε ένας άλλος σε πρόσφατη σύνοδο κορυφής για την πράσινη χρηματοδότηση στο Παρίσι. Τον περασμένο μήνα αξιωματούχοι στη Βραζιλία και το Πακιστάν εξέφρασαν παρόμοια συναισθήματα. Αντί να εξετάζουν τον δυσθεώρητο πληθωρισμό, το νόμισμά τους που παραπαίει ή τους επενδυτές που φεύγουν, οι υπουργοί αυτοί επικεντρώνονται στην ανάπτυξη του ΑΕΠ της Τουρκίας, η οποία υπήρξε εξαιρετικά ανθεκτική, φθάνοντας το 5,6% πέρυσι. Βλέπουν με σκεπτικισμό τις προειδοποιήσεις ότι μια τέτοια κατάσταση πραγμάτων δεν είναι βιώσιμη, λόγω της στασιμότητας της παραγωγικότητας, η οποία τελικά καθορίζει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, και των εξαντλημένων συναλλαγματικών αποθεμάτων.
Ορισμένοι λόγοι για την υποστήριξη της εξαιρετικά χαλαρής πολιτικής όταν ο πληθωρισμός είναι εκτός ελέγχου είναι πολύ παλαιότεροι από το πείραμα της Τουρκίας. Ο πληθωρισμός μειώνει την αξία των επίσημων χρεών, τα οποία επιβαρύνουν τις αναπτυσσόμενες χώρες. Το να αφήσει κανείς τις τιμές να οργιάσουν αποτελεί ελκυστική επιλογή όταν μια κυβέρνηση έχει δανειστεί πάρα πολλά, ακόμα κι αν είναι επίσης ο ασφαλέστερος δρόμος προς τον υπερπληθωρισμό και την κατάρρευση του νομίσματος.
Άλλοι λόγοι είναι νεότεροι και προέρχονται από τον κ. Erdogan. Ο Τούρκος πρόεδρος επιμένει ότι στις αναδυόμενες αγορές η χαλαρή πολιτική βοηθά στην καταστολή του πληθωρισμού. Για τις χώρες που θέλουν οι επιχειρήσεις να έχουν πρόσβαση σε φθηνή πίστωση, προκειμένου να τονωθεί η βιομηχανική ανάπτυξη, αυτή είναι μια ελκυστική ιδέα. Ένα επιχείρημα που προβάλλεται ιδιαίτερα είναι ότι ο λιγότερο ακριβός δανεισμός θα σημαίνει χαμηλότερες τιμές καταναλωτή. Ένα άλλο είναι ότι θα ενισχύσει τις εξαγωγές, οι οποίες μπορεί να αναπληρώσουν τα συναλλαγματικά αποθέματα. Το πρόβλημα και με τα δύο επιχειρήματα είναι ότι η οικονομική δραστηριότητα που ενισχύεται από τα χαμηλά επιτόκια ενισχύει επίσης τους μισθούς και κάνει τις επιχειρήσεις αισιόδοξες για τις μελλοντικές τιμές, εδραιώνοντας τον πληθωρισμό. Τα χαμηλά επιτόκια στα κρατικά ομόλογα οδηγούν επίσης τους ξένους επενδυτές σε φυγή, ρίχνοντας το νόμισμα.
Είναι ωστόσο αλήθεια ότι η νομισματική πολιτική λειτουργεί διαφορετικά στις αναδυόμενες οικονομίες. Οι ξένες επενδύσεις έχουν μεγαλύτερη σημασία για τα επιτόκια της αγοράς. Η συνολική ζήτηση έχει μικρότερη σημασία. Σε ένα πρόσφατο έγγραφο η Gita Gopinath, επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, και οι συν-συγγραφείς της διαπιστώνουν ότι τα επιτόκια πολιτικής των αναδυόμενων αγορών δεν έχουν σχεδόν καμία επίπτωση στις πραγματικές οικονομίες τους. Εξετάζοντας 77 αναπτυσσόμενες χώρες από το 1990, οι ερευνητές διαπιστώνουν ότι, όπως ακριβώς και στις προηγμένες οικονομίες, οι κεντρικές τράπεζες αυξάνουν το εγχώριο επιτόκιο με το οποίο δανείζουν τις τοπικές τράπεζες όταν ο πληθωρισμός παίρνει μπροστά. Σε αντίθεση με τις προηγμένες οικονομίες, οι τράπεζες δεν μεταφέρουν την αλλαγή του επιτοκίου στους δανειολήπτες του Δημοσίου και των νοικοκυριών.
Για να καταλάβετε γιατί, σκεφτείτε τον τρόπο που δανείζονται οι τράπεζες. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των αναδυόμενων αγορών δυσκολεύονται να βρουν κεφάλαια στο εσωτερικό τους, καθώς ελάχιστα νοικοκυριά αποταμιεύουν και δεν υπάρχουν πολλές μεγάλες επιχειρήσεις. Αντ’ αυτού, στρέφονται στις διεθνείς αγορές. Αντιφατικά, το ασφάλιστρο κινδύνου που ζητούν οι ξένοι χρηματοδότες τείνει να μειώνεται όταν ο πληθωρισμός αυξάνεται, καθώς σε τέτοιες περιόδους η οικονομική ανάπτυξη τείνει να είναι ισχυρή. Αυτό εξισορροπεί τις επιπτώσεις των αυξήσεων των επιτοκίων των κεντρικών τραπεζών.
Οι διεθνείς αγορές βέβαια δεν είναι η μόνη δύναμη με την οποία πρέπει να αναμετρηθεί η πολιτική. Στις φτωχές χώρες υπάρχουν επίσης μεγάλοι άτυποι τομείς όπου οι επιχειρήσεις δεν δανείζονται από τις τράπεζες. Τα Ηνωμένα Έθνη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υπολογίζουν ότι πάνω από το 60% του εργατικού δυναμικού του αναπτυσσόμενου κόσμου και περισσότερο από το ένα τρίτο του ΑΕΠ του είναι εκτός βιβλίων. Παρόλο που οι άτυποι δανειστές φτάνουν τελικά τα επιτόκια των τραπεζών, αυτό απαιτεί χρόνο. Επιπλέον, οι άτυπες αγορές εργασίας είναι ευέλικτες, που σημαίνει ότι όταν αυξάνονται τα επιτόκια, αυτό που προσαρμόζεται είναι οι αμοιβές των εργαζομένων και όχι η απασχόληση. Σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, μια λέσχη κεντρικών τραπεζών, αυτό σημαίνει ότι οι αναδυόμενες οικονομίες αργούν περισσότερο να νιώσουν την πίεση των υψηλότερων επιτοκίων.
Θολές αγορές
Η άτυπη χρηματοδότηση δίνει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να ξεφύγουν από το τραπεζικό σύστημα. Η αρθρογράφος μας βρέθηκε πρόσφατα στην Γκάνα, όπου ένας άτυπος δανειστής, ο οποίος δέχεται πολυτελή αυτοκίνητα ως εγγύηση, της είπε ότι οι επιχειρήσεις άνθησαν μετά την τελευταία αναδιάρθρωση του χρέους της χώρας, η οποία εξάλειψε μεγάλο μέρος του εγχώριου δανεισμού της κυβέρνησης και παραλίγο να συμπαρασύρει και τον τραπεζικό κλάδο. Όπως είναι φυσικό, η εμπιστοσύνη στις επίσημες τράπεζες είναι χαμηλή. Το αφεντικό μιας από τις μεγαλύτερες τράπεζες της Άκρα λέει ότι κάποιες επιχειρήσεις προφυλάσσονται από τις επιπτώσεις ενός άλλου παρόμοιου επεισοδίου, συσσωρεύοντας δολάρια εκτός βιβλίων.
Το πρόβλημα έγκειται στην υπόθεση ότι οι πολιτικές του κ. Erdogan θα βοηθήσουν. Αν τα υψηλά επιτόκια αραιώνονται από τους ξένους δανειστές και τους άτυπους δανειολήπτες, το ίδιο ισχύει και για τα χαμηλά. Η έρευνα της κ. Gopinath αποτελεί λόγο να αμφιβάλλουμε ότι η εξαιρετικά ανατρεπτική νομισματική πολιτική μπορεί να παράγει ανάπτυξη, ενώ υποστηρίζει την ιδέα ότι μπορεί να μειώσει τον πληθωρισμό, σε αντίθεση με τον κ. Erdogan. Αν έχει δίκιο, οι αξιωματούχοι πρέπει να επικεντρωθούν στη μείωση του ασφαλίστρου κινδύνου για τον εξωτερικό δανεισμό, ώστε να ενισχυθεί ο αντίκτυπος της νομισματικής πολιτικής στην οικονομία. Για να το πετύχουν, πρέπει να πείσουν τους επενδυτές να τους πάρουν στα σοβαρά, πράγμα που σημαίνει ότι οφείλουν να διατηρούν τα ελλείμματα υπό έλεγχο και τα δημοσιονομικά σταθερά και όχι να πηδάνε στο άρμα των εξωφρενικών θεωριών. Το πείραμα του κ. Erdogan είναι καλύτερο να παραμείνει στη δοκιμαστική του φάση.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
