THEPOWERGAME
Η ιδέα μιας πολιτικής «αριστεράς» και «δεξιάς» προήλθε από την επαναστατική Γαλλία: τα μέλη της νεο-δημιουργηθείσας Εθνοσυνέλευσης διάλεγαν τις θέσεις τους ανάλογα με την πίστη τους, είτε στον βασιλιά (κάθονταν στα δεξιά), είτε στον λαό (στα αριστερά). Για όσο καιρό υπάρχει η ιδέα του πολιτικού φάσματος, υπήρχαν και παράπονα ότι ένας μόνο άξονας είναι ανεπαρκής για να αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα των πολύπλευρων πολιτικών θεμάτων. Παρ’ όλα αυτά, η ιδέα αποδείχθηκε ανθεκτική, ακόμα και όταν η έννοια του να είσαι αριστερός ή δεξιός εξελίχθηκε. Για τους ανθρώπους που δεν έχουν εμμονή με την πολιτική, η στενογραφία παρέχει ένα επαρκές πλαίσιο για την κατανόηση των αξιών όσων κυβερνούν τη χώρα. Σας ενδιαφέρει η φυλάκιση των εγκληματιών, η ανταμοιβή της εργασίας, οι αμυντικές δαπάνες και οι οικογενειακές αξίες; Σημειώστε αυτό το κουτάκι. Είστε υπέρ των καλύτερων δημόσιων υπηρεσιών, της δεύτερης ευκαιρίας, της εξωτερικής βοήθειας και της κοινωνικής δικαιοσύνης; Σημειώστε εκείνο. Διατίθενται κι άλλες επιλογές, κατόπιν αιτήματος.
Από την Αμερική μέχρι την Ινδία και την Ιαπωνία, οι ψηφοφόροι στις δημοκρατίες όλου του κόσμου αναγνωρίζουν αυτόν τον πολωτικό κομματισμό. Συχνά είναι υπερβολικά μεγάλος. Η Ευρώπη διαθέτει πλέον ελάχιστο. Τα πολιτικά της νερά ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο θολά. Η εξουσία σε πολλά από τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ είναι όλο και περισσότερο κατακερματισμένη. Πέρα από την αριστερά και τη δεξιά, οι κεντρώοι φιλελεύθεροι διεκδικούν πλέον αξιώματα, όπως και οι πράσινοι, πέραν των λαϊκιστών, σε κάθε άκρο του φάσματος. Αν δούμε αυτό το εκλογικό συνονθύλευμα στο οιονεί ομοσπονδιακό ευρωπαϊκό επίπεδο, που στις μέρες μας λαμβάνονται οι περισσότερες μεγάλες αποφάσεις, είναι αδύνατο να καταλάβουμε ποιες ιδέες μοιράζονται όσοι διευθύνουν την παράσταση (για να μην πούμε ότι μπορεί να είναι δύσκολο να κατανοήσουμε ποιος τελικά έχει το γενικό πρόσταγμα). Σε ολόκληρη την Ευρώπη οι συνασπισμοί αποτελούν εδώ και καιρό μια δυσκίνητη αναγκαιότητα για τον σχηματισμό εθνικών κυβερνήσεων. Σε επίπεδο ΕΕ, πλέον έχουμε συνασπισμούς που χτίζονται πάνω σε συνασπισμούς.
Η ευρωπαϊκή πολιτική έχει γίνει σαν την κβαντική φυσική: όποιος ισχυρίζεται ότι την καταλαβαίνει, δεν την καταλαβαίνει. Δεν ήταν πάντα έτσι. Το 2010, εννέα από τις 12 μεγαλύτερες χώρες της ΕΕ είχαν κυβερνήσεις υπό την ηγεσία της κεντροδεξιάς, ενώ οι υπόλοιπες ήταν στα χέρια της κεντροαριστεράς. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ στις Βρυξέλλες ελέγχονταν επίσης από τη δεξιά, αρχής γενομένης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τον εκτελεστικό βραχίονα της ομάδας. Όταν τα «ιερά τέρατα» της ηπείρου συναντιόνταν -η Angela Merkel της Γερμανίας και ο Nicolas Sarkozy της Γαλλίας ή ο José Manuel Barroso, ο επικεφαλής της Επιτροπής-, σκέφτονταν σε γενικές γραμμές με παρόμοιο τρόπο. Μιλούσαν την «ίδια γλώσσα», αν και διαφορετικές.
Ακόμα και τότε, η λήψη αποφάσεων μπορεί να ήταν βασανιστική: το να είσαι δεξιός στην Πολωνία δεν είναι ακριβώς το ίδιο με το να είσαι δεξιός στην Πορτογαλία, και το εθνικό συμφέρον μπορεί να χωρίζει περισσότερο απ’ ό,τι ενώνει η ιδεολογία. Παρ’ όλα αυτά, όταν έπρεπε να συναφθούν συμφωνίες, για παράδειγμα σχετικά με τον τρόπο διάσωσης της Ελλάδας, υπήρχε ένα κοινό πλαίσιο σκέψης. Μπορεί κανείς να μην αγαπούσε τους δημοσιονομικά άκαμπτους τρόπους της Ευρώπης, αλλά όλοι καταλάβαιναν από πού προέρχονταν. Οι ηγέτες της ΕΕ συναντιόνταν τακτικά (όπως έκαναν αυτήν την εβδομάδα, αρχής γενομένης από τις 29 Ιουνίου). Οι πιο ακανθώδεις αποφάσεις προ-κανονίζονταν αθόρυβα στις συναντήσεις των κεντροδεξιών ηγετών που προηγούνταν των συνόδων κορυφής.
Αλλά, αν ρίξουμε μια ματιά τις 12 μεγαλύτερες χώρες της ΕΕ σήμερα, δεν προκύπτει κανένα σαφές μοτίβο. Τέσσερις πολιτικές οικογένειες -κεντροδεξιά, κεντροαριστερά, φιλελεύθεροι και ένα λαϊκιστικό συντηρητικό μπλοκ- κυριαρχούν σήμερα σε τρεις χώρες η καθεμία. Το 2010 ήταν αρκετά δύσκολο η Γερμανία, η Ιταλία, η Γαλλία και η Σουηδία να συμφωνήσουν σε πολλά πράγματα, ακόμα και όταν οι ηγέτες τους προέρχονταν από την ίδια πολιτική ομάδα. Τώρα η Γερμανία έχει έναν τριμερή συνασπισμό με επικεφαλής έναν κεντροαριστερό καγκελάριο, η Γαλλία έναν φιλελεύθερο πρόεδρο χωρίς κοινοβουλευτική πλειοψηφία, η Σουηδία έναν δεξιό πρωθυπουργό που υποστηρίζεται από σκληρούς λαϊκιστές της δεξιάς και η Ιταλία ακριβώς το αντίστροφο.
Αν υπάρχει ένα πειστικό αφήγημα για το τι συμβαίνει στην ευρωπαϊκή πολιτική, ο Καρλομάγνος δεν το έχει ακούσει ακόμα. Η κεντροδεξιά δεν είναι η δύναμη που ήταν κάποτε, αλλά ούτε έχει εξουδετερωθεί εντελώς: ο Κυριάκος Μητσοτάκης θριάμβευσε στην Ελλάδα το περασμένο Σαββατοκύριακο και η δεξιά είναι το φαβορί για να κερδίσει στην Ισπανία στις 23 Ιουλίου, καθώς και στη Γερμανία το 2025, εκτοπίζοντας και στις δύο περιπτώσεις τις αριστεροκρατούμενες κυβερνήσεις. Οι Φιλελεύθεροι έχουν ίσως τον πιο επιφανή ηγέτη της ΕΕ αυτήν τη στιγμή, τον Emmanuel Macron, αλλά δεν έχει σαφές σχέδιο διαδοχής. Νομίζετε ότι ο σοσιαλισμός μάς τελείωσε; Στη Γαλλία και την Πολωνία, ίσως. Ωστόσο, το ένα τρίτο των πολιτών της ΕΕ ζει σε χώρες που κυβερνώνται από κεντροαριστερούς αρχηγούς κυβερνήσεων, περισσότεροι από οποιαδήποτε άλλη πολιτική ομάδα. Οι λαϊκιστές, ιδίως οι δεξιοί, για ένα διάστημα θεωρούνταν ασταμάτητοι στην κάλπη -η σκληρή δεξιά είναι τώρα δεύτερη στις δημοσκοπήσεις στη Γερμανία και πρώτη στην Αυστρία. Σε άλλα μέρη, όπως η Τσεχική Δημοκρατία και η Σλοβενία, φαίνεται να έχουν ξεπεραστεί.
Θα μπορούσαν οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε έναν χρόνο να δώσουν μια αίσθηση της πολιτικής κατεύθυνσης της Ευρώπης; Μάλλον όχι. Κι εκεί κυριαρχούσαν δύο κόμματα: η κεντροδεξιά (Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα) και η κεντροαριστερά (Σοσιαλιστές & Δημοκράτες). Τώρα ελέγχουν το ένα τέταρτο και το ένα πέμπτο των εδρών, αντίστοιχα: δεν αρκούν για πλειοψηφία. Και τα δύο είναι πιθανό να χάσουν έδαφος τον επόμενο Ιούνιο. Σε κάθε περίπτωση, ελάχιστοι άνθρωποι προσβλέπουν στο κοινοβούλιο -ένα μέρος όπου οι κανονισμοί βελτιώνονται, αλλά δεν δημιουργείται υψηλή πολιτική- όταν πρόκειται για τον καθορισμό μιας πανευρωπαϊκής κατεύθυνσης.
Κι εδώ, κι εκεί, και παραπέρα
Ο πολιτικός χυλός της Ευρώπης δεν είχε τόση σημασία τα τελευταία χρόνια, καθώς η Ήπειρος ταλανιζόταν από τη μία κρίση μετά την άλλη. Η καταπολέμηση του Covid-19 ήταν μια πολυκομματική υπόθεση. Η αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας ήταν επίσης ως επί το πλείστον συναινετική. Όλοι, από τους συντηρητικούς των μικρών κρατών μέχρι τους σκληροπυρηνικούς κομμουνιστές, συμφώνησαν ότι ήταν καιρός οι κυβερνήσεις να ξοδέψουν αφειδώς για να κρατήσουν την οικονομία όρθια. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ένωσε τους Πολωνούς λαϊκιστές και τους αριστερούς Φινλανδούς μέσω της φιλελεύθερης Ολλανδίας, όλοι τους εξίσου πρόθυμοι να πολεμήσουν τη ρωσική επιθετικότητα.
Ωστόσο, η πολιτική δεν μπορεί να αναστέλλεται επ’ αόριστον. Εάν η Ευρώπη θέλει να αισθάνεται ενιαία πολιτεία, όπως υποστηρίζουν οι συνήγοροί της, οι πολίτες οφείλουν να κατανοούν τι υπογράφουν. Αυτήν τη στιγμή δεν συμβαίνει. Η συγκρουσιακή-συμβιβαστική πολιτική των δικομματικών κρατών έχει τα μειονεκτήματά της, αλλά η σαφήνεια που προκύπτει από τέτοιες εκλογές είναι αξιοζήλευτη. Η Αμερική θα πάει στις κάλπες το 2024 και θα βγάλει ή δεξιά ή αριστερή κυβέρνηση. Η ΕΕ θα συνεχίσει να επιλέγει όλα τα παραπάνω.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
