THEPOWERGAME
Στα περίπου 250 χρόνια που μεσολάβησαν από τη Βιομηχανική Επανάσταση, ο παγκόσμιος πληθυσμός, όπως και ο πλούτος του, αυξήθηκαν εκρηκτικά. Πριν από το τέλος αυτού του αιώνα, ωστόσο, ο αριθμός των ανθρώπων στον πλανήτη ενδέχεται να συρρικνωθεί για πρώτη φορά μετά τον Μαύρο Θάνατο. Η βασική αιτία δεν είναι η αύξηση των θανάτων, αλλά η πτώση των γεννήσεων. Σε μεγάλο μέρος του κόσμου το ποσοστό γονιμότητας, ο μέσος αριθμός γεννήσεων ανά γυναίκα, καταρρέει. Αν και η τάση μπορεί να είναι γνωστή, η έκτασή της και οι συνέπειές της δεν είναι. Ακόμα και αν η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) οδηγεί σε έξαρση της αισιοδοξίας σε ορισμένες περιοχές, η πληθυσμιακή στασιμότητα σκιάζει το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας.
Το 2000 το παγκόσμιο ποσοστό γονιμότητας ήταν 2,7 γεννήσεις ανά γυναίκα, άνετα πάνω από το «ποσοστό αντικατάστασης» 2,1, στο οποίο ένας πληθυσμός παραμένει σταθερός. Σήμερα είναι 2,3 και μειώνεται. Οι 15 μεγαλύτερες χώρες με βάση το ΑΕΠ έχουν όλες ποσοστό γονιμότητας κάτω από το ποσοστό αντικατάστασης. Σε αυτές περιλαμβάνονται η Αμερική και το μεγαλύτερο μέρος του πλούσιου κόσμου, αλλά και η Κίνα και η Ινδία, καμία από τις οποίες δεν είναι πλούσια, αλλά μαζί αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού.
Το αποτέλεσμα είναι ότι σε μεγάλο μέρος του κόσμου τα ασταθή βήματα των παιδιών πνίγονται από τον θόρυβο των μπαστουνιών. Η Ιαπωνία και η Ιταλία δεν αποτελούν πλέον αντιπροσωπευτικά παραδείγματα χωρών που γερνούν. Στη λίστα προστίθενται κι άλλες χώρες, όπως η Βραζιλία, το Μεξικό και η Ταϊλάνδη. Μέχρι το 2030 περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ασίας θα είναι άνω των 40 ετών. Καθώς οι ηλικιωμένοι πεθαίνουν και δεν αντικαθίστανται στον ίδιο βαθμό, οι πληθυσμοί είναι πιθανό να συρρικνωθούν. Εκτός της Αφρικής, ο παγκόσμιος πληθυσμός προβλέπεται να κορυφωθεί το 2050 και να τελειώσει τον αιώνα μικρότερος απ’ ό,τι είναι σήμερα. Ακόμα και στην Αφρική, ο δείκτης γονιμότητας μειώνεται γρήγορα.
Ό,τι και να λένε κάποιοι περιβαλλοντολόγοι, η συρρίκνωση του πληθυσμού δημιουργεί προβλήματα. Ο κόσμος δεν είναι καθόλου γεμάτος και οι οικονομικές δυσκολίες που προκύπτουν από τη μείωση των νέων είναι πολλές. Το προφανές είναι ότι γίνεται όλο και πιο δύσκολο να στηρίξουμε τους συνταξιούχους του κόσμου. Οι συνταξιούχοι αντλούν από την παραγωγή των εργαζομένων, είτε μέσω του κράτους, το οποίο εισπράττει φόρους από τους εργαζομένους για την πληρωμή των δημόσιων συντάξεων, είτε εξαργυρώνοντας τις αποταμιεύσεις τους για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών ή επειδή οι συγγενείς παρέχουν φροντίδα χωρίς αμοιβή. Αλλά ενώ ο πλούσιος κόσμος έχει σήμερα περίπου τρία άτομα μεταξύ 20 και 64 ετών για κάθε άτομο άνω των 65 ετών, μέχρι το 2050 θα έχει λιγότερα από δύο. Οι συνέπειες είναι υψηλότεροι φόροι, μεταγενέστερες συνταξιοδοτήσεις, χαμηλότερες πραγματικές αποδόσεις για τους αποταμιευτές και, ενδεχομένως, κρατικές δημοσιονομικές κρίσεις.
Η χαμηλή αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους είναι ένα μόνο πρόβλημα που απορρέει από την κατάρρευση της γονιμότητας. Όπως εξηγούμε αυτήν την εβδομάδα, οι νεότεροι άνθρωποι διαθέτουν περισσότερη «ρευστή νοημοσύνη», όπως την αποκαλούν οι ψυχολόγοι, δηλαδή ικανότητα να σκέφτονται δημιουργικά, ώστε να λύνουν προβλήματα με εντελώς νέους τρόπους.
Αυτός ο νεανικός δυναμισμός συμπληρώνει τη συσσωρευμένη γνώση των παλαιότερων εργαζομένων, ενώ φέρνει και αλλαγές. Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που κατατίθενται από τους νεότερους εφευρέτες είναι πολύ πιθανότερο να καλύπτουν πρωτοποριακές καινοτομίες. Οι παλαιότερες χώρες -και, όπως αποδεικνύεται, οι νέοι τους- έχουν λιγότερο επιχειρηµατικό προσανατολισμό, ενώ δυσκολεύονται στην ανάληψη κινδύνων. Τα γηραιότερα εκλογικά σώματα οστεοποιούν και την πολιτική. Επειδή οι ηλικιωμένοι επωφελούνται λιγότερο από τους νέους όταν οι οικονομίες αναπτύσσονται, έχουν αποδειχθεί λιγότερο πρόθυμοι για πολιτικές υπέρ της ανάπτυξης, ιδίως όσον αφορά την οικοδόμηση κατοικιών. Η δημιουργική καταστροφή είναι πιθανό να είναι σπανιότερη στις γηράσκουσες κοινωνίες, καταστέλλοντας την αύξηση της παραγωγικότητας με τρόπους που επιδεινώνονται, οδηγώντας σε μια τεράστια χαμένη ευκαιρία.
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα δεδομένα, είναι δελεαστικό να θεωρήσουμε τα χαμηλά ποσοστά γονιμότητας ως μια κρίση που πρέπει να επιλυθεί. Πολλές από τις υποκείμενες αιτίες της, ωστόσο, είναι αποδεκτές από μόνες τους. Καθώς οι άνθρωποι έγιναν πλουσιότεροι, απόκτησαν την τάση να κάνουν λιγότερα παιδιά. Σήμερα αντιμετωπίζουν διαφορετικούς συμβιβασμούς μεταξύ εργασίας και οικογένειας, οι οποίοι είναι ως επί το πλείστον δελεαστικότεροι. Οι λαϊκιστές συντηρητικοί που ισχυρίζονται ότι η χαμηλή γονιμότητα είναι σημάδι αποτυχίας της κοινωνίας και ζητούν επιστροφή στις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες κάνουν λάθος. Οι περισσότερες επιλογές είναι καλό πράγμα και κανείς δεν οφείλει στους άλλους να μεγαλώσει παιδιά.
Η παρόρμηση των φιλελευθέρων να ενθαρρύνουν περισσότερη μετανάστευση είναι πιο ευγενής. Ωστόσο, και αυτή είναι μια λανθασμένη διάγνωση. Η μετανάστευση στον πλούσιο κόσμο βρίσκεται σήμερα σε επίπεδα-ρεκόρ, βοηθώντας τις επιμέρους χώρες να αντιμετωπίσουν τις ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό. Ωστόσο, η παγκόσμια πτώση της γονιμότητας σημαίνει ότι μέχρι τα μέσα του αιώνα ο κόσμος είναι πιθανό να αντιμετωπίσει έλλειψη νέων μορφωμένων εργαζομένων, εκτός αν κάτι αλλάξει.
Τι μπορεί να είναι αυτό; Οι άνθρωποι συχνά λένε στους δημοσκόπους ότι θέλουν περισσότερα παιδιά απ’ όσα έχουν. Αυτό το χάσμα μεταξύ φιλοδοξίας και πραγματικότητας θα μπορούσε να οφείλεται εν μέρει στο ότι οι υποψήφιοι γονείς -οι οποίοι, στην πραγματικότητα, επιδοτούν τους μελλοντικούς άτεκνους συνταξιούχους- δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αποκτήσουν περισσότερα παιδιά, ή σε άλλες πολιτικές αποτυχίες, όπως η έλλειψη στέγης ή η ανεπαρκής θεραπεία της γονιμότητας. Ωστόσο, ακόμα κι αν αυτά διορθωθούν, η οικονομική ανάπτυξη είναι πιθανό να οδηγήσει σε πτώση της γονιμότητας κάτω από το ποσοστό αντικατάστασης. Οι πολιτικές υπέρ της οικογένειας έχουν απογοητευτικό ρεκόρ. Η Σιγκαπούρη προσφέρει πλουσιοπάροχες επιχορηγήσεις, φορολογικές εκπτώσεις και επιδοτήσεις για τη φροντίδα των παιδιών -αλλά έχει δείκτη γονιμότητας 1,0.
Η απελευθέρωση του δυναμικού των φτωχών του κόσμου θα ανακούφιζε την έλλειψη μορφωμένων νέων εργαζομένων χωρίς περισσότερες γεννήσεις. Τα δύο τρίτα των παιδιών στην Κίνα ζουν στην ύπαιθρο και φοιτούν κυρίως σε απαράδεκτα σχολεία. Το ίδιο ποσοστό των 25-34 ετών στην Ινδία δεν έχει ολοκληρώσει την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η δεξαμενή των νέων της Αφρικής θα συνεχίσει να αυξάνεται για δεκαετίες. Η ενίσχυση των δεξιοτήτων τους είναι από μόνη της επιθυμητή και θα μπορούσε παράλληλα να αναδείξει περισσότερους νέους μετανάστες ως καινοτόμους σε οικονομίες που κατά τα άλλα παραμένουν στάσιμες. Ωστόσο, η ενθάρρυνση της ανάπτυξης είναι δύσκολη -και όσο γρηγορότερα οι τόποι πλουτίζουν, τόσο γρηγορότερα γερνούν.
Τελικά, λοιπόν, ο κόσμος θα πρέπει να τα βγάλει πέρα με λιγότερους νέους -και ίσως με συρρικνωμένο πληθυσμό. Έχοντας αυτό κατά νου, οι πρόσφατες εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη δεν θα μπορούσαν να έρθουν σε καλύτερη στιγμή. Μια υπερ-παραγωγική οικονομία που θα διαποτίζεται από την τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε εύκολα να υποστηρίξει μεγαλύτερο αριθμό συνταξιούχων. Τελικά η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι σε θέση να παράγει ιδέες από μόνη της, μειώνοντας την ανάγκη για ανθρώπινη. Σε συνδυασμό με τη ρομποτική, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί επίσης να καταστήσει τη φροντίδα των ηλικιωμένων λιγότερης έντασης εργασίας. Τέτοιες καινοτομίες θα έχουν σίγουρα μεγάλη ζήτηση.
Αν η τεχνολογία επιτρέψει στην ανθρωπότητα να ξεπεράσει την πληθυσμιακή στασιμότητα, θα ταιριάξει με το ιστορικό πρότυπο. Οι απροσδόκητες πρόοδοι της παραγωγικότητας σήμαιναν ότι οι δημογραφικές ωρολογιακές βόμβες, όπως ο λιμός που προέβλεψε ο Thomas Malthus τον 18ο αιώνα, απέτυχαν να εκραγούν. Λιγότερα μωρά σημαίνουν λιγότερη ανθρώπινη ιδιοφυΐα. Ωστόσο, αυτό μπορεί να είναι ένα πρόβλημα που η ανθρώπινη ευφυΐα μπορεί να διορθώσει.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
