THEPOWERGAME
Τα όπλα κυκλοφορούν σε διάφορα σχήματα και μεγέθη, από τα Javelins που ανατινάζουν τα ρωσικά τανκς μέχρι τα F-16, που μπορεί σύντομα να πετούν οι Ουκρανοί πιλότοι. Καθώς η εισβολή του στην Ουκρανία εμποδίστηκε πέρυσι, ο πρόεδρος της Ρωσίας Vladimir Putin κατέφυγε σε ένα όπλο που λίγοι φαντάζονταν ότι θα τολμούσε να χρησιμοποιήσει: τον περιορισμό των παραδόσεων από τα τεράστια κοιτάσματα φυσικού αερίου της Ρωσίας προς τους κύριους πελάτες της στην Ευρώπη. Ιδιαίτερα για τη Γερμανία και άλλες χώρες, που είχαν διοχετεύσει το αέριο κατευθείαν στα σπίτια και τα εργοστάσιά τους, οι καταστροφολόγοι προέβλεπαν τρομερές συνέπειες: διψήφια πτώση του ΑΕΠ, εκτίναξη της ανεργίας, χώρια τα παγωμένα σπίτια. Ωστόσο, το όπλο μαζικής οικονομικής καταστροφής του κ. Putin αποδείχθηκε αποτυχία. Η κρίση έχει σχεδόν περάσει και η ζημιά που προκάλεσε ήταν πολύ μικρότερη από την αναμενόμενη. Μόλις απολαύσουν την ανακούφιση που αισθάνονται για την παραπάνω εξέλιξη, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να αξιολογήσουν το βαθύτερο νόημα των γεγονότων, έχοντας κατά νου την επόμενη γεωπολιτική τους πρόκληση: πώς να «ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο» από το εμπόριο της ηπείρου με την Κίνα. Αν το υπερόπλο του Putin αποδείχθηκε φιάσκο, πόσο θα πρέπει να πληρώσει η Ευρώπη για να απεξαρτηθεί από την Κίνα για τις εισαγωγές της σε οτιδήποτε, από σπάνιες γαίες μέχρι κινητά τηλέφωνα;
Εκ των υστέρων, η εξάρτηση που δημιούργησαν οι άφρονες πολιτικοί και οι κοντόφθαλμες επιχειρήσεις από το ρωσικό φυσικό αέριο ήταν παράτολμη: το φυσικό αέριο αντιπροσώπευε το ένα τέταρτο της ενεργειακής κατανάλωσης στην Ευρώπη και η Ρωσία το ένα τρίτο αυτής. Ωστόσο, ο αντίκτυπος του κλεισίματος της στρόφιγγας από το Κρεμλίνο (όχι εντελώς, καθώς κάποιο ρωσικό φυσικό αέριο εξακολουθεί να διοχετεύεται δυτικά μέσω της Τουρκίας και της Ουκρανίας) υπολείπεται της «καταστροφής» που φοβούνταν ορισμένοι. Οι τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη έπεσαν από τα 300 ευρώ (324 δολάρια) ανά μεγαβατώρα το περασμένο καλοκαίρι στα 30 ευρώ τις τελευταίες ημέρες, το οποίο μπορεί να είναι υψηλό, αλλά βρίσκεται εντός του φυσιολογικού ιστορικού εύρους. Ακόμα και αν οι τιμές εκτοξευθούν όταν οι θερμοστάτες ξανανοίξουν τον χειμώνα, ελάχιστοι αναμένουν ότι θα εκτοξευθούν πολύ.
Πώς όμως κατάφερε η Ευρώπη από το να ξεμείνει από φυσικό αέριο να αναρωτιέται πού θα το αποθηκεύσει; Οι Benjamin Moll, Georg Zachmann και Moritz Schularick, τρεις οικονομολόγοι, συνέκριναν πρόσφατα τις προβλέψεις των καταστροφολόγων με την πραγματικότητα στη Γερμανία. Μακριά από το να πέσει στην άβυσσο, η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης υπέστη μόνο μια ηπιότατη τεχνική ύφεση. Κάποιοι το απέδωσαν στην τύχη, κυρίως στον ήπιο χειμώνα σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, που μείωσε τη ζήτηση για θέρμανση. Στην πραγματικότητα, διαπιστώνουν οι οικονομολόγοι, ο καιρός δεν αποτέλεσε παραφωνία σε σχέση με τα τελευταία χρόνια. Άλλοι ήταν οι παράγοντες που μείωσαν την επίδραση της έλλειψης ρωσικού φυσικού αερίου. Για παράδειγμα, τα γαλλικά πυρηνικά εργοστάσια χρειάστηκαν απροσδόκητη συντήρηση τη χειρότερη δυνατή στιγμή.
Αντιθέτως, εκατομμύρια επιχειρήσεις και άνθρωποι στην Ευρώπη αποδείχθηκαν άθελά τους ήρωες της προσπάθειας για επιβίωση. «Οι οικονομίες της αγοράς έχουν τεράστια ικανότητα προσαρμογής στις μεταβαλλόμενες συνθήκες», λέει ο κ. Moll, καθηγητής στο London School of Economics. Τα νοικοκυριά κατέβασαν τον θερμοστάτη, τουλάχιστον στις χώρες όπου οι πολιτικοί δεν έθεσαν ανώτατο όριο στις τιμές της ενέργειας, σε μια προσπάθεια να κατευνάσουν τους ψηφοφόρους. Τα εργοστάσια που κάποτε εξαρτώνταν από το φυσικό αέριο βρήκαν τρόπους να στραφούν σε άλλα καύσιμα. Τα πιο ενεργοβόρα τμήματα της βιομηχανίας, όπως αυτά που παράγουν χαρτί, τσιμέντο, αλουμίνιο και ορισμένα χημικά, κάποιες φορές έκλεισαν. Ορισμένα από αυτά τα προϊόντα εισήχθησαν ως ένας εναλλακτικός τρόπος για να φτάσει η ενέργεια στις ακτές της Ευρώπης.
Η παροχή ενέργειας προσαρμόστηκε επίσης. Βρέθηκε νέο διοχετεύσιμο αέριο, από τη Νορβηγία, την Αλγερία ή το Αζερμπαϊτζάν. Δεδομένων των υψηλών τιμών, πλοία φορτωμένα με υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) άρχισαν να κατακλύζουν τα λιμάνια της ηπείρου. Η δημιουργία νέων εγκαταστάσεων για την εκφόρτωση αυτών των πλοίων θεωρήθηκε ότι θα χρειαζόταν χρόνια, αλλά η Γερμανία τις πραγματοποίησε σε δέκα μήνες. Παροπλισμένες μονάδες καύσης άνθρακα αναζωογονήθηκαν και Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας εγκαταστάθηκαν. Στην ενεργειακή στροφή της Ευρώπης συνέβαλαν κι άλλες μακρινές χώρες. Μπορεί να είναι δύσκολο για ένα εργοστάσιο στην Ισπανία να τα καταφέρει χωρίς φυσικό αέριο, ας πούμε. Ωστόσο, μια επιχείρηση κοινής ωφέλειας στο Βιετνάμ ή στην Κίνα (όπου η ζήτηση ήταν υποτονική λόγω των lockdowns) μπορεί να έχει περισσότερες επιλογές και τα φορτία του LNG που είχε ανάγκη μπόρεσαν να εκτραπούν προς την Ευρώπη. Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι βίαιες: το Πακιστάν αντιμετώπισε ελλείψεις ενέργειας, καθώς οι επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας δεν μπορούσαν να πλειοδοτήσουν έναντι των Ευρωπαίων που διψούσαν για φυσικό αέριο.
Από τον Nord Stream στον No Stream
Η Ευρώπη δεν θα εξαρτηθεί σύντομα ξανά από το ρωσικό φυσικό αέριο -όχι μόνο επειδή ο αγωγός Nord Stream που το διοχέτευε ανατινάχθηκε από αγνώστους τον Σεπτέμβριο. Το επεισόδιο τρόμαξε τους πολιτικούς, οδηγώντας τους να σκεφτούν ποιες άλλες κακόβουλες δυνάμεις θα μπορούσαν κάποια μέρα να τους εκβιάζουν με παρόμοιο τρόπο. Παρακινούμενη, κυρίως από την Αμερική, η Ευρώπη θέλει να διασφαλίσει ότι δεν θα είναι υπόχρεη στην Κίνα. Τι όφελος μπορεί να προκύψει από την εξουδετέρωση του ρωσικού όπλου του φυσικού αερίου αν αντικατασταθεί με μια παρόμοια εξάρτηση από κινεζικούς ηλιακούς συλλέκτες;
Ένας μηχανισμός αντιμετώπισης είναι η αντικατάσταση των εισαγωγών με προϊόντα που κατασκευάζονται στην Ευρώπη. Αυτή η ιδέα, δημοφιλής στους σκεπτικιστές του εμπορίου στη Γαλλία, κέρδισε έδαφος κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν η ΕΕ δεν είχε αρκετές μάσκες προσώπου και παρακεταμόλη. Υποσχέθηκε στους ψηφοφόρους ότι η παραγωγή θα «επαναπατριζόταν». Έτσι, δημιουργήθηκαν εργοστάσια μασκών στη Γαλλία (που τώρα μαζεύουν σκόνη) -ένα εργοστάσιο παρακεταμόλης βρίσκεται στα σκαριά, με την υποστήριξη κρατικής βοήθειας εκατομμυρίων. Η εμπλοκή με το ρωσικό φυσικό αέριο αύξησε τον κατάλογο των προϊόντων που οι κρατιστές πιστεύουν ότι η Ευρώπη πρέπει να παράγει στο εσωτερικό της. Στόχοι σοβιετικού τύπου έχουν τεθεί για διάφορους τομείς. Οι επιδοτήσεις για εργοστάσια μικροτσίπ και μπαταριών φτάνουν ήδη σε δισεκατομμύρια.
Η άλλη προσέγγιση είναι να συνεχίσουμε να αγοράζουμε από το εξωτερικό, αλλά να διαφοροποιηθούμε. Οι επιχειρήσεις που είναι προσκολλημένες στους προμηθευτές μιας και μόνο χώρας, συχνά Κινέζους, μπορούν να κινηθούν σε νέες ακτές. Υπό την ώθηση των πιο φιλελεύθερων (δηλαδή, λιγότερο γαλλικών) δυνάμεων στις Βρυξέλλες, αυτό είναι κάτι που συζητιέται ευρέως: οι δημόσιοι διαγωνισμοί για έργα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, για παράδειγμα, θα υφίστανται κυρώσεις εάν τα προϊόντα προέρχονται από χώρα που προμηθεύει πάνω από το 65% της αγοράς της ΕΕ. Αυτό θα ωθήσει τις επιχειρήσεις να κοιτάξουν πέρα από τα συνήθη κινεζικά εργοστάσια. Επειδή το αποτέλεσμα είναι σταδιακό και αξιοποιεί τις δυνάμεις της αγοράς, θα είναι πολύ λιγότερο δαπανηρό.
Το ρωσικό εμπάργκο φυσικού αερίου που απέτυχε είναι μια χρήσιμη υπενθύμιση ότι οι οικονομίες είναι πιο ευπροσάρμοστες απ’ ό,τι νομίζουν οι πολιτικοί. Αλλά η ύφεση αποφεύχθηκε εν μέρει χάρη στη δαπανηρή κρατική βοήθεια. Ένας λόγος παραπάνω για να πάρουμε τα σωστά μαθήματα. Είναι σημαντικό να αντιλαμβανόμαστε από πού προέρχονται αυτά που καταναλώνουμε, αλλά και ότι ορισμένοι τρόποι ελαχιστοποίησης των κινδύνων είναι εξυπνότεροι από άλλους.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
