THEPOWERGAME
Στα Badlands της κεντρικής Μοντάνα, ο Clayton Phipps, ένας καουμπόης τρίτης γενιάς, βγάζει τα προς το ζην παλεύοντας με κέρατα μήκους ενός μέτρου. Είναι ο τρόπος ζωής που κληρονόμησε από τον πατέρα και τον παππού του. Ωστόσο, στην περίπτωση του κ. Phipps, τα εν λόγω κέρατα δεν ανήκουν στα κοπάδια Angus και Hereford της Μοντάνα, αλλά στον δεινόσαυρο Triceratops horridus.
«Θα έλεγα ότι είμαι ένας καουμπόης δεινοσαύρων», λέει ο κ. Phipps. Κάποιοι θα τον αποκαλούσαν κυνηγό εμπορικών απολιθωμάτων. Ο κ. Phipps περνάει τον χρόνο του ψάχνοντας, σκάβοντας και προετοιμάζοντας απολιθώματα για να τα πουλήσει σε υποψήφιους αγοραστές. Το 2006 έγινε πρωτοσέλιδο, όταν ανακάλυψε τους «Μονομάχους Δεινόσαυρους», τους πλήρεις σκελετούς ενός Triceratops horridus και ενός Tyrannosaurus rex, που θάφτηκαν ζωντανοί από μια κατολίσθηση, μοιραία «σφιχταγκαλιασμένοι». Η παραπάνω εικόνα αποτυπώνει ίσως ένα από τα θεαματικότερα δείγματα απολιθωμάτων που βρέθηκαν ποτέ.
Κυνηγοί όπως ο κ. Phipps προμηθεύουν την αγορά απολιθωμάτων δεινοσαύρων, η οποία ακμάζει χάρη στους πλούσιους ιδιώτες συλλέκτες. Η άνθηση ξεκίνησε το 2018, όταν ο Aguttes, ένας γαλλικός οίκος δημοπρασιών, πούλησε τον σχεδόν πλήρη σκελετό ενός σαρκοφάγου δεινόσαυρου (που πιστεύεται ότι είναι συγγενής του Allosaurus fragilis) για 2,4 εκατομμύρια δολάρια σε μια λαμπερή εκδήλωση στον πρώτο όροφο του Πύργου του Άιφελ, ενώ απογειώθηκε όταν το 2020 ο Οίκος δημοπρασιών Christie’s πούλησε τον «Stan», ένα από τα πιο ολοκληρωμένα απολιθώματα T. Rex που βρέθηκαν ποτέ, στην τιμή-ρεκόρ των 31,8 εκατομμυρίων δολαρίων.
«Από τότε ξεκίνησε μια σοβαρή άνοδος της ζήτησης για οστά δεινοσαύρων», λέει η Cassandra Hatton, επικεφαλής του τμήματος φυσικής ιστορίας του Οίκου Sotheby’s, με έδρα τη Νέα Υόρκη. Τα τελευταία δύο χρόνια, τουλάχιστον έξι δείγματα έχουν πωληθεί για 6 εκατομμύρια δολάρια ή περισσότερα, συμπεριλαμβανομένων των Μονομάχων Δεινοσαύρων, το 2020. Η επόμενη μεγάλη πώληση είναι πιθανό να πραγματοποιηθεί στα τέλη Ιουλίου, όταν ο Sotheby’s αναμένεται να δημοπρατήσει έναν άλλον σχεδόν πλήρη σκελετό -αν και προς το παρόν «τηρεί σιγήν ιχθύος» ως προς τις λεπτομέρειες.
Για μερικούς επιστήμονες όλα αυτά δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια παρωδία. Οι ιδιότητες που καθιστούν τα απολιθώματα ελκυστικά για τους συλλέκτες -η σπανιότητα, η μοναδικότητα και η πληρότητα- είναι επίσης αυτές που τα καθιστούν επιστημονικά πολύτιμα. Κάπως έτσι ξεκίνησαν οι διαμάχες στο πεδίο, με κάποιους να ανησυχούν ότι η έλευση ιδιωτών αγοραστών είναι κακή για την επιστήμη. «Υπάρχει ανησυχία ότι τα μουσεία και άλλα δημόσια ιδρύματα με στενούς προϋπολογισμούς δεν θα έχουν πρόσβαση σε πολύτιμα δείγματα», λέει ο καθηγητής Paul Barrett, παλαιοντολόγος στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου. Σε μια ανοικτή επιστολή προς τον Christie’s το 2020, η Εταιρεία Παλαιοντολογίας Σπονδυλωτών (SVP), ένα αμερικανικό επιστημονικό σώμα, προειδοποίησε ότι «τα απολιθωμένα δείγματα που πωλούνται σε ιδιώτες είναι δυνητικά χαμένα για την επιστήμη».
Οστά σε πλειστηριασμό
Αυτή δυστυχώς ήταν η μοίρα ορισμένων απολιθωμάτων. Ο δεινόσαυρος που δημοπρατήθηκε από τον Aguttes το 2018, ο οποίος μπορεί να ήταν ένα νέο είδος, πωλήθηκε σε έναν ανώνυμο Γάλλο συλλέκτη τέχνης και έκτοτε έχει εξαφανιστεί. Για τον λόγο αυτόν πολλά επιστημονικά περιοδικά -μεταξύ των οποίων το Palaeontology και το Journal of Vertebrate Paleontology– αρνούνται να δημοσιεύσουν μελέτες που αφορούν ιδιωτικά απολιθώματα. Η SVP θα ήθελε τα περιοδικά να προχωρήσουν περαιτέρω και να αποκλείσουν τα ιδιωτικά δείγματα που έχουν δοθεί σε μουσεία με μακροπρόθεσμα δάνεια.
Ωστόσο, δεν συμφωνούν όλοι οι παλαιοντολόγοι. Οι διαφωνούντες επισημαίνουν ότι τα αποδεικτικά στοιχεία ότι οι ιδιώτες συλλέκτες αποκλείουν πραγματικά τα μουσεία είναι μεικτά. Ο μυστικοπαθής αγοραστής που αγόρασε τον Stan από τον Christie’s το 2020 -έπειτα από πολλή κατακραυγή- αποκαλύφθηκε το 2022 ότι ήταν το Τμήμα Πολιτισμού και Τουρισμού του Άμπου Ντάμπι. Αγόρασε το απολίθωμα ως κεντρικό έκθεμα για το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Άμπου Ντάμπι, το οποίο πρόκειται να ανοίξει το 2025. Ομοίως, οι Μονομάχοι Δεινόσαυροι θα γίνουν, μέχρι το τέλος του έτους, το κύριο αξιοθέατο στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών της Βόρειας Καρολίνας. Και τα δύο δείγματα θα είναι διαθέσιμα προς μελέτη στους επιστήμονες, αλλά και διαθέσιμα για το κοινό.
Ακόμα και όταν τα δείγματα καταλήγουν στα χέρια ιδιωτών συλλεκτών, οι ιδιοκτήτες τους είναι συχνά πρόθυμοι να υποστηρίξουν τους επιστήμονες. Ο Niels Nielsen, ένας Δανός πρώην τραπεζίτης επενδύσεων, αγόρασε τον Tristan -έναν σπάνιο Tyrannosaurus Rex– το 2014 και στη συνέχεια προσέφερε το απολίθωμα στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Βερολίνο με μακροπρόθεσμο δάνειο, δωρεάν. Έκτοτε, ο Tristan εκτίθεται περιοδικά τόσο στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Βερολίνου όσο και της Κοπεγχάγης.
Μια παρόμοια ρύθμιση ανακοινώθηκε για τον Big John -το μεγαλύτερο δείγμα του Triceratops horridus που βρέθηκε ποτέ. Το 2021 ο Big John πωλήθηκε για 7,7 εκατομμύρια δολάρια σε έναν αγοραστή που αργότερα αποκαλύφθηκε ότι ήταν ο Siddhartha Pagidipati, ένας Αμερικανός επιχειρηματίας. Το απολίθωμα πρόκειται να σταλεί με μακροπρόθεσμο δανεισμό στο Παιδικό Μουσείο Glazer στην Τάμπα. «Το ενδιαφέρον μας για την αγορά του Big John και άλλων δειγμάτων είναι πρώτα απ’ όλα να τα καταστήσουμε διαθέσιμα στο κοινό και για έρευνα», δηλώνει ο κ. Pagidipati.
Με την απαγόρευση της δημοσίευσης των ερευνών στα περιοδικά δεν συμφωνούν όλοι. Ο Oliver Rauhut είναι επιμελητής στο Παλαιοντολογικό Μουσείο του Μονάχου και ένας από τους σχεδόν 50 υπογράφοντες την επιστολή που δημοσιεύθηκε στο Paläontologische Zeitschrift το 2020, επικρίνοντας τις προτάσεις της SVP. Επισημαίνει το παράδειγμα του Archaeopteryx. Περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1861, ήταν ένα πρώιμο είδος φτερωτού δεινόσαυρου, που βοήθησε να αποδειχθεί ότι τα σύγχρονα πουλιά κατάγονται από τα αρχαία ερπετά. Καθένα από τα δεκάδες γνωστά δείγματα του Archaeopteryx βρέθηκε, συλλέχθηκε και προετοιμάστηκε από φανατικούς ιδιώτες συλλέκτες. Ο αποκλεισμός τέτοιων απολιθωμάτων από την επιστημονική βιβλιογραφία απλώς και μόνο επειδή ανήκουν σε ιδιώτες «φαίνεται αυθαίρετος», έγραψε ο dr Rauhut σε ένα έγγραφο σχετικά με το θέμα.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι επιστήμονες του τομέα, παρά τα ευγενή κίνητρά τους, θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν κάποια βοήθεια. «Κάθε χρόνο χιλιάδες απολιθώματα σε όλο τον κόσμο βρίσκονται αντιμέτωπα με τις συνήθεις γεωλογικές διεργασίες προτού εκτεθούν στις καιρικές συνθήκες και γίνουν σκόνη χωρίς να αφήσουν κανένα ίχνος», λέει η κ. Hatton, του Οίκου Sotheby’s. Τον Δεκέμβριο του 2022 ο οίκος πούλησε το Maximus -ένα εξαιρετικά άθικτο κρανίο T. Rex– για 6,1 εκατομμύρια δολάρια. Το υπόλοιπο δείγμα, εκτός από μια άσχημα διαβρωμένη κλείδα, είχε «καταρρεύσει» από την έκθεση στον πάγο, τον άνεμο και τη βροχή. Αν είχε βρεθεί νωρίτερα, λέει, θα μπορούσε να ανακτηθεί περισσότερο μέρος του σκελετού. «Στον πραγματικό κόσμο, τα περισσότερα δημόσια ιδρύματα μόλις και μετά βίας διαθέτουν το απαραίτητο προσωπικό και κεφάλαια για να εξασφαλίσουν τις βασικές επιχειρήσεις διάσωσης», λέει ο dr Rauhut, ο οποίος πιστεύει ότι οι ιδιώτες συλλέκτες μπορούν να παρέχουν χρήσιμη υποστήριξη στα δημόσια ιδρύματα.
Σχεδόν όλα τα απολιθώματα που αγοράστηκαν σε δημοπρασίες τα τελευταία χρόνια βρέθηκαν στο Hell Creek, ένα γεωλογικό κοίτασμα που εκτείνεται σε μεγάλο μέρος της Μοντάνα, του Ουαϊόμινγκ και των δύο Ντακότα. Υπάρχει λόγος γι’ αυτό: στην Αμερική υπάρχει σαφές νομικό προηγούμενο, που εγγυάται ότι τα απολιθώματα που ανακαλύπτονται σε ιδιωτική γη ανήκουν στον γαιοκτήμονα και μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο νόμιμης εμπορίας.
Αυτή δεν είναι η συνήθης πρακτική. Πέραν του Hell Creek, τα σημαντικότερα κοιτάσματα απολιθωμάτων στον κόσμο βρίσκονται στο Qinjiang στην Κίνα, στην έρημο Gobi στη Μογγολία, στην Campanha της Βραζιλίας και στην Παταγονία της Αργεντινής. Και στις τέσσερις χώρες τα απολιθώματα δεινοσαύρων θεωρούνται ιδιοκτησία του κράτους, κάτι που βέβαια δεν αποτρέπει το εμπόριο, αλλά το ωθεί στη μαύρη αγορά, όπου τα συνδικάτα του εγκλήματος διακινούν λαθραία απολιθώματα πέρα από τα εθνικά σύνορα. Δεδομένης της παρανομίας, τέτοια απολιθώματα είναι απίθανο να καταλήξουν ποτέ στα χέρια των επιστημόνων.
Εκθέματα για μουσεία
Οι πιο ένθερμοι θιασώτες του ιδιωτικού κυνηγιού απολιθωμάτων υποστηρίζουν ότι η αυξανόμενα νόμιμη αγορά θα μπορούσε να βοηθήσει στον περιορισμό της μαύρης. Οι μεγάλοι δυτικοί οίκοι δημοπρασιών, που συχνά διαπομπεύονται επειδή επιτρέπουν τις πωλήσεις σε ανώνυμους δισεκατομμυριούχους, απαιτούν το ίδιο είδος εγγυήσεων προέλευσης όπως και για τις καλές τέχνες και τις αρχαιότητες. Η ελπίδα όλων είναι ότι θα γίνεται όλο και δυσκολότερο για τους αδίστακτους εμπόρους να περάσουν τα παράνομα δείγματα ως νόμιμα. «Μπορεί να μη φαίνεται ότι ισχύει πάντοτε», υποστηρίζει η κ. Hatton, «αλλά όλοι στην ίδια πλευρά είμαστε».
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
