THEPOWERGAME
Η άνοδος της Κίνας αποτελεί καθοριστικό χαρακτηριστικό του κόσμου τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Από τότε που η χώρα άρχισε να ανοίγεται και να μεταρρυθμίζει την οικονομία της, το 1978, το ΑΕΠ της αυξάνεται κατά το ιλιγγιώδες ποσοστό του 9% κατά μέσο όρο ετησίως. Αυτό επέτρεψε σε 800 εκατομμύρια Κινέζους πολίτες να ξεφύγουν από τη φτώχεια. Σήμερα η Κίνα αντιπροσωπεύει σχεδόν το ένα πέμπτο της παγκόσμιας παραγωγής. Το τεράστιο μέγεθος της αγοράς και της παραγωγικής της βάσης έχουν αναδιαμορφώσει την παγκόσμια οικονομία. Ο Xi Jinping, ο οποίος κυβερνά την Κίνα την τελευταία δεκαετία, ελπίζει να χρησιμοποιήσει το αυξανόμενο βάρος της χώρας του για να αναδιαμορφώσει και τη γεωπολιτική τάξη.
Μόνο που υπάρχει μια παγίδα: η ταχεία άνοδος της Κίνας επιβραδύνεται. Ο κ. Xi υπόσχεται μια «μεγάλη αναζωογόνηση» της χώρας του τις επόμενες δεκαετίες, αλλά η οικονομία βιώνει προς το παρόν κάτι πιο πεζό: μια μεγάλη ωρίμανση. Ενώ πριν από μια δεκαετία οι «Πυθίες» προέβλεπαν ότι το ΑΕΠ της Κίνας θα ξεπερνούσε το ΑΕΠ της Αμερικής κατά τα μέσα του 21ου αιώνα (σε τιμές αγοράς) και θα διατηρούσε ένα επιβλητικό προβάδισμα, τώρα μια πολύ λιγότερο δραματική αλλαγή βρίσκεται προ των πυλών, με αποτέλεσμα κάτι πιο κοντά στην οικονομική ισοτιμία.
Αυτή η αλλαγή στην οικονομική πορεία αποτελεί αντικείμενο έντονης συζήτησης μεταξύ των παρατηρητών της Κίνας (βλ. το ειδικό μας Ενημερωτικό Δελτίο). Σκέφτονται ξανά την επιρροή της Κίνας και τον ανταγωνισμό της με την Αμερική. Μια άποψη είναι ότι η κινεζική ισχύς θα μειωθεί σε σχέση με εκείνη των αντιπάλων της, γεγονός που θα μπορούσε παραδόξως να την κάνει πιο επικίνδυνη. Σε ένα βιβλίο τους πέρυσι, οι Hal Brands και Michael Beckley, δύο μελετητές, διέδωσαν μια θεωρία που ονόμασαν «Peak China». Η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με την παρακμή, υποστηρίζουν, και έχει φτάσει «στο σημείο όπου είναι αρκετά ισχυρή ώστε να διαταράξει επιθετικά την υπάρχουσα τάξη, αλλά χάνει την εμπιστοσύνη ότι ο χρόνος είναι με το μέρος της». Η μελέτη τους ξεκινά με έναν φανταστικό πόλεμο για την Ταϊβάν.
Η θέση της «Peak China» στηρίζεται στην ακριβή παρατήρηση ότι ορισμένοι ούριοι άνεμοι μετατρέπονται σε αντίθετους, εμποδίζοντας την κινεζική πρόοδο. Ο πρώτος μεγάλος ανεμοστρόβιλος προέρχεται από τη δημογραφία. Ο πληθυσμός της Κίνας σε ηλικία εργασίας μειώνεται εδώ και περίπου μια δεκαετία. Πέρυσι ο πληθυσμός της στο σύνολό του κορυφώθηκε και η Ινδία την έχει πλέον ξεπεράσει. Οι προσπάθειες του Κομμουνιστικού Κόμματος να πείσει τα ζευγάρια να κάνουν περισσότερα παιδιά δεν αποδίδουν. Ως αποτέλεσμα, ο ΟΗΕ πιστεύει ότι μέχρι τα μέσα του αιώνα ο πληθυσμός της Κίνας σε ηλικία εργασίας θα μπορούσε να μειωθεί κατά πάνω από το ένα τέταρτο. Αποχαιρετήστε τις μάζες των νέων εργατών, που κάποτε γέμιζαν το «εργοστάσιο του κόσμου».
Η προσθήκη εργαζομένων είναι ένας τρόπος για να αναπτυχθεί μια οικονομία. Ένας άλλος είναι η καλύτερη αξιοποίηση του υπάρχοντος πληθυσμού. Ωστόσο, το δεύτερο πρόβλημα της Κίνας είναι ότι η παραγωγή ανά εργαζόμενο είναι απίθανο να αυξηθεί τόσο γρήγορα όσο ήλπιζαν κάποτε οι μελετητές της. Περισσότεροι από τους πόρους της θα πάνε στη φροντίδα των ηλικιωμένων. Έπειτα από δεκαετίες οικοδόμησης σπιτιών, δρόμων και σιδηροδρόμων, οι δαπάνες για υποδομές αντιμετωπίζουν φθίνουσες αποδόσεις. Οι αυταρχικές τάσεις του κ. Xi έχουν δημιουργήσει νευρικότητα στους τοπικούς επιχειρηματίες, γεγονός που μπορεί να μειώσει την ικανότητα της Κίνας να καινοτομεί μακροπρόθεσμα. Οι γεωπολιτικές εντάσεις έχουν κάνει τις ξένες επιχειρήσεις να επιθυμούν να διαφοροποιήσουν τις εφοδιαστικές αλυσίδες μακριά από την Κίνα. Η Αμερική θέλει να παρακωλύσει τις δυνατότητες της Κίνας σε ορισμένες «θεμελιώδεις» τεχνολογίες. Η απαγόρευση εξαγωγής ορισμένων ημιαγωγών και μηχανημάτων σε κινεζικές επιχειρήσεις αναμένεται να μειώσει το ΑΕΠ της Κίνας.
Όλα αυτά μειώνουν τις μακροπρόθεσμες προβλέψεις για το οικονομικό δυναμικό της Κίνας. Πριν από δώδεκα χρόνια η Goldman Sachs πίστευε ότι το ΑΕΠ της Κίνας θα ξεπερνούσε το ΑΕΠ της Αμερικής το 2026 και θα ήταν πάνω από 50% μεγαλύτερο μέχρι τα μέσα του αιώνα. Πέρυσι αναθεώρησε αυτήν την πρόβλεψη, λέγοντας ότι η Κίνα θα ξεπεράσει την Αμερική μόνο το 2035 και θα κορυφώσει την αύξησή της κατά λιγότερο από 15%. Άλλοι είναι πιο δυσοίωνοι. Η Capital Economics, μια εταιρεία ερευνών, υποστηρίζει ότι η οικονομία της χώρας δεν θα γίνει ποτέ κορυφαία, αλλά το 2035 θα κορυφωθεί στο 90% του μεγέθους της Αμερικής. Αυτές οι προβλέψεις είναι, φυσικά, αβέβαιες. Ωστόσο, οι πιο αληθοφανείς φαίνεται να συμφωνούν ότι μέσα στην επόμενη δεκαετία περίπου η Κίνα και η Αμερική θα προσεγγίσουν την οικονομική ισότητα -και θα παραμείνουν εγκλωβισμένες σε αυτήν τη θέση για τις επόμενες δεκαετίες.
Πώς θα μπορούσε η Κίνα να χειριστεί αυτή την πιο επίπεδη πορεία; Στο πιο αισιόδοξο σενάριο, ο κ. Xi θα προβεί σε αλλαγές για να ενισχύσει την αύξηση της παραγωγικότητας. Με εισόδημα ανά άτομο λιγότερο από το μισό της Αμερικής, ο πληθυσμός της Κίνας θα είναι πρόθυμος να βελτιώσει το βιοτικό του επίπεδο. Θα μπορούσε να προσπαθήσει να απελευθερώσει την ανάπτυξη, δίνοντας στα ζωώδη πνεύματα της κινεζικής οικονομίας πιο ελεύθερο πεδίο δράσης και στους ανθρώπους του μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων. Η κινεζική κυβέρνηση θα μπορούσε να σταματήσει να βασίζεται στις σπάταλες κρατικές τράπεζες και επιχειρήσεις για τη διάθεση κεφαλαίων. Και θα μπορούσε να υιοθετήσει μια λιγότερο επιθετική στάση στο εξωτερικό, χαλαρώνοντας τις γεωπολιτικές εντάσεις και διαβεβαιώνοντας τις επιχειρήσεις ότι η δραστηριοποίησή τους στην Κίνα είναι ασφαλής. Τέτοιες μεταρρυθμίσεις θα μπορούσαν τελικά να κάνουν την Κίνα πιο ισχυρή -αλλά και, ελπίζουμε, λιγότερο επιθετική. Το πρόβλημα είναι ότι ο κ. Xi, ο οποίος είναι 69 ετών και πλέον πιθανώς ο ισόβιος κυβερνήτης της Κίνας, δεν δείχνει κανένα σημάδι ότι θα αγκαλιάσει την οικονομική ή πολιτική φιλελευθεροποίηση.
Οι απαισιόδοξοι φοβούνται ότι η Κίνα θα γίνει πιο μαχητική καθώς η οικονομική της πορεία παραπαίει. Υπάρχουν πολλοί λόγοι ώστε αυτή η άποψη να θεωρηθεί αληθοφανής. Ο κ. Xi υποδαυλίζει έναν επικίνδυνο εθνικισμό, για να πείσει τους απλούς Κινέζους ότι οι επικριτές της διακυβέρνησής του υποτιμούν την ίδια την Κίνα. Ο στρατιωτικός προϋπολογισμός της Κίνας προβλέπεται να αυξηθεί κατά περισσότερο από 7% φέτος, σύμφωνα με το ονομαστικό ΑΕΠ. Οι στρατιωτικές της δαπάνες είναι χαμηλότερες από αυτές της Αμερικής, αλλά εξακολουθούν να καλύπτουν τη διαφορά. Το ναυτικό της θα μπορούσε να είναι 50% μεγαλύτερο από αυτό της Αμερικής μέχρι το 2030 και το πυρηνικό της οπλοστάσιο σχεδόν θα τετραπλασιαστεί μέχρι το 2035. «Η οικονομική ισχύς του Πεκίνου μπορεί να κορυφώνεται, αλλά καμία άλλη χώρα δεν είναι τόσο ικανή να προκαλέσει την Αμερική σε παγκόσμιο επίπεδο», γράφουν οι κύριοι Brands και Beckley.
Η χρυσή… ισορροπία
Ωστόσο, το πιο πιθανό σενάριο βρίσκεται στη μέση. Η ταχύτητα της ανόδου της Κίνας τις τελευταίες δύο δεκαετίες ήταν αποσταθεροποιητική, αναγκάζοντας την παγκόσμια οικονομική και γεωπολιτική τάξη σε προσαρμογές. Αυτή η φάση έντονης οικονομικής αναστάτωσης μπορεί τώρα να έχει τελειώσει. Και παρ’ όλα τα προβλήματά της, η οικονομία της Κίνας είναι απίθανο να συρρικνωθεί, πυροδοτώντας το είδος της μηδενιστικής και καταστροφικής σκέψης που φοβούνται οι κύριοι Brands και Beckley. Ο κ. Xi είναι απρόβλεπτος, αλλά η μακροπρόθεσμη οικονομική προοπτική της χώρας του δεν είναι ούτε θρίαμβος, ούτε καταστροφή. Αντιμέτωπη με δεκαετίες που θα είναι σχεδόν ομότιμη με την Αμερική, η Κίνα έχει σοβαρούς λόγους να αποφύγει την ύβρη και να αντισταθεί στην εισβολή στην Ταϊβάν. Ένα κρίσιμο ερώτημα είναι αν οι υπερδυνάμεις μπορούν να αποφύγουν να παρερμηνεύσουν η μία τις προθέσεις της άλλης, και έτσι να οδηγηθούν σε σύγκρουση. Την επόμενη εβδομάδα θα εξετάσουμε την παγκόσμια ηγεσία της Αμερικής -και πώς θα πρέπει να απαντήσει στην Κίνα εν όψει της επικείμενης εποχής της ισοτιμίας των υπερδυνάμεων.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
