THEPOWERGAME
Τα τελευταία 20 χρόνια, η πρωτεύουσα της Βρετανίας υπήρξε τόσο φιλόξενη για τους ολιγάρχες που της δόθηκε η προσωνυμία “Londongrad”. Πολλοί αγόρασαν επαύλεις από το Χάιγκεϊτ μέχρι το Χάιντ Παρκ. Ορισμένοι αγόρασαν ακόμα και ποδοσφαιρικές ομάδες. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον περασμένο Φεβρουάριο, 48 ολιγάρχες έγιναν αποδέκτες των δυτικών κυρώσεων. Ο τεράστιος πλούτος πολλών από τους συνεργάτες του Vladimir Putin αναδεικνύει το πρόβλημα του πελατειακού καπιταλισμού και γιατί πρέπει να γίνουν περισσότερα για την καταπολέμησή του.
Σύμφωνα με την τελευταία αποτύπωση του δείκτη μας για τον πελατειακό καπιταλισμό, ο οποίος εκτίμησε για πρώτη φορά πριν από σχεδόν μια δεκαετία τα κέρδη που αποκομίζουν οι πλουτοκράτες από τις βιομηχανίες προσοδοθηρίας, ο πλούτος των πελατειακών καπιταλιστών έχει αυξηθεί από 315 δισ. δολάρια ή το 1% του παγκόσμιου ΑΕΠ πριν από 25 χρόνια σε 3 τρισ. δολάρια ή σχεδόν 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ σήμερα (βλ. διάγραμμα 1). Περίπου το 65% της αύξησης προέρχεται από την Αμερική, την Κίνα, την Ινδία και τη Ρωσία. Συνολικά, το 40% του πλούτου των πελατειακών καπιταλιστών προέρχεται από αυταρχικές χώρες και ανέρχεται στο 9% του ΑΕΠ τους. Υπάρχουν περίπου 311 δισεκατομμυριούχοι σε όλο τον κόσμο, των οποίων ο πλούτος πιστεύεται ότι προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από τομείς που συχνά χαρακτηρίζονται από φιλικές σχέσεις με το κράτος.
Για να τα υπολογίσουμε όλα αυτά, ξεκινάμε με στοιχεία από το Forbes. Το περιοδικό δημοσιεύει έναν ετήσιο απολογισμό των πλουσίων του κόσμου εδώ και σχεδόν τέσσερις δεκαετίες. Το 1998 εκτιμούσε ότι υπήρχαν 209 δισεκατομμυριούχοι με συνολική αξία 1 τρισ. δολάρια, που ισοδυναμεί με το 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Φέτος αναφέρει 2.640 δισεκατομμυριούχους αξίας 12 τρισ. δολαρίων ή 12% του ΑΕΠ. Προσαρμόζοντας την άνοδο των τιμών -1 δισ. δολάρια το 1998 ισοδυναμούν τώρα με 3,3 δισ. δολάρια- υπάρχουν 877 δισεκατομμυριούχοι (σε τιμές 1998) με συνολική αξία 9 τρισ. δολάρια.
Ταξινομούμε την πηγή του εισηγμένου πλούτου κάθε δισεκατομμυριούχου σε τομείς προσοδοθηρίας και σε τομείς μη προσοδοθηρίας. Το οικονομικό όφελος είναι το πλεόνασμα που απομένει μετά την πληρωμή του κεφαλαίου και της εργασίας, το οποίο, υπό συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού, τείνει προς το μηδέν. Η προσοδοθηρία είναι κοινή στους τομείς που βρίσκονται κοντά στο κράτος, όπως οι τράπεζες, οι κατασκευές, τα ακίνητα και οι φυσικοί πόροι. Οι αναζητούντες τέτοιου είδους χρήμα μπορούν να διογκώσουν τα κέρδη τους αποκτώντας ευνοϊκή πρόσβαση σε γη, άδειες και πόρους. Μπορούν να σχηματίσουν καρτέλ για να περιορίσουν τον ανταγωνισμό ή να πιέσουν την κυβέρνηση για ευνοϊκές ρυθμίσεις. Παρακάμπτουν τους κανόνες, αλλά συνήθως δεν τους παραβιάζουν.
Η Ρωσία είναι, για μια ακόμα φορά, η πιο πελατειακή καπιταλιστική χώρα στον δείκτη μας (βλ. διάγραμμα 2). Ο πλούτος των δισεκατομμυριούχων από τους πελατειακούς τομείς ανέρχεται στο 19% του ΑΕΠ. Ωστόσο, οι συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία είναι σαφείς. Ο πλούτος των Κροίσων μειώθηκε από 456 δισ. δολάρια το 2021 σε 387 δισ. δολάρια φέτος. Μόνο το ένα πέμπτο του πλούτου των Ρώσων δισεκατομμυριούχων προέρχεται από μη πελατειακούς τομείς, γεγονός που δείχνει πόσο στρεβλή είναι η οικονομία.
Τον Μάρτιο του περασμένου έτους η G7, η ΕΕ και η Αυστραλία εγκαινίασαν την Ομάδα Δράσης για τις Ρωσικές Ελίτ, Πληρεξούσιους και Ολιγάρχες (RΕΡΟ) με σκοπό την «απομόνωση και την άσκηση πρωτοφανούς πίεσης σε άτομα που υπόκεινται σε κυρώσεις». Έναν χρόνο αργότερα, η Ομάδα ανακοίνωσε ότι είχε δεσμεύσει ή παγώσει περιουσιακά στοιχεία ύψους 58 δισ. δολαρίων. Αλλά η RΕΡΟ παραδέχεται ότι σε ορισμένες περιπτώσεις οι ολιγάρχες απέφυγαν εύκολα τις κυρώσεις χρησιμοποιώντας εταιρείες-βιτρίνες, μεταβιβάζοντας περιουσιακά στοιχεία σε μέλη της οικογένειας και επενδύοντας σε ακίνητα. Ο πλούτος αποθηκεύεται όλο και περισσότερο σε περιποιημένους χλοοτάπητες και μαρμάρινες κολόνες.
Η πίεση στους ολιγάρχες προέρχεται και από τη Ρωσία. Τον Μάρτιο ο κ. Putin τους επέπληξε επειδή «εξαρτώνται από ξένες αρχές», κρύβοντας τα περιουσιακά τους στοιχεία σε υπεράκτιες περιοχές. Ο κ. Putin είναι υποκριτής. Σύμφωνα με μια εκτίμηση, έχει κλέψει περισσότερα από 100 δισεκατομμύρια δολάρια από τη Ρωσία -τα οποία βοήθησαν στην πληρωμή ενός συγκροτήματος στη Μαύρη Θάλασσα που εκτιμάται ότι κόστισε 1,4 δισεκατομμύριο δολάρια και ενός γιοτ 700 εκατομμυρίων δολαρίων που κατασχέθηκε από τις ιταλικές Αρχές πέρυσι. Δεν εμφανίζεται, ωστόσο, στη λίστα των δισεκατομμυριούχων του Forbes.
Ο δείκτης μας φωτίζει κι άλλες τάσεις μεταξύ των μεγαλοπλουσίων. Πολλοί από τους 735 δισεκατομμυριούχους της Αμερικής πλήγηκαν από την κατάρρευση των μετοχών τεχνολογίας πέρυσι -τα τρία πέμπτα του παγκόσμιου πλούτου των δισεκατομμυριούχων προέρχονται από την τεχνολογία. Ο Nasdaq Composite της χώρας, ένας δείκτης με κλίση στην τεχνολογία, έχασε περίπου το ένα τρίτο της αξίας του μεταξύ Νοεμβρίου 2021 και Δεκεμβρίου 2022. Υπολογίζουμε ότι οι Αμερικανοί δισεκατομμυριούχοι της τεχνολογίας είδαν τα πλούτη τους να μειώνονται κατά 18%.
Ο συνολικός πλούτος του πελατειακού τομέα ανέρχεται περίπου στο 2% του ΑΕΠ στην Αμερική, ενώ ο πλούτος του μη πελατειακού τομέα ανέρχεται στο 15%. Ωστόσο, η τεχνολογία παρουσιάζει κάποια χαρακτηριστικά πελατειακών σχέσεων. Οι 20 μεγαλύτερες εταιρείες τεχνολογίας της Αμερικής συγκέντρωσαν το μισό των συνολικών πωλήσεων του κλάδου το 2017, καθιστώντας τον τον πιο συγκεντρωτικό κλάδο της χώρας. Οι εταιρείες τεχνολογίας συγκαταλέγονται μεταξύ των μεγαλύτερων λομπιστών στην Ουάσινγκτον, με οκτώ εταιρείες να ξοδεύουν συλλογικά 100 εκατ. δολάρια πέρυσι. Αν επαναταξινομήσουμε την τεχνολογία ως πελατειακή βιομηχανία στο δείκτη μας, ο πελατειακός πλούτος της Αμερικής αυξάνεται στο 6% του ΑΕΠ. Οι θεματοτοφύλακες του ανταγωνισμού (Trust-busters) φαίνονται έτοιμοι να αντιδράσουν. Στις 26 Απριλίου η Βρετανία μπλόκαρε την εξαγορά της Activision Blizzard, μιας εταιρείας παραγωγής βιντεοπαιχνιδιών, ύψους 69 δισ. δολαρίων, από τη Microsoft.
Εν τω μεταξύ, οι Κινέζοι δισεκατομμυριούχοι συνεχίζουν να διαχειρίζονται τις ιδιοτροπίες της κυβέρνησής τους. Από τότε που ο Xi Jinping ξεκίνησε την πάταξη του ιδιωτικού κεφαλαίου, ο πελατειακός πλούτος μειώθηκε απότομα, από το ανώτατο επίπεδο του 4,4% του ΑΕΠ το 2018 στο 2,5% τώρα. Οι μεγιστάνες όλων των ειδών λειτουργούν μόνο με τη συγκατάθεση του κράτους. Το 1998 υπήρχαν μόλις οκτώ δισεκατομμυριούχοι στη χώρα (συμπεριλαμβανομένων του Χονγκ Κονγκ και του Μακάο), με συνολική αξία 50 δισ. δολάρια. Τώρα οι 562 δισεκατομμυριούχοι της χώρας διαθέτουν 2 τρισ. δολάρια. Σύμφωνα με τη δική μας μέτρηση, οι πελατειακοί καπιταλιστές αντιπροσωπεύουν περίπου το ένα τέταρτο αυτού του συνόλου. Ένα πρόσφατο έγγραφο εργασίας που δημοσιεύθηκε από το Stone Centre on Socio-Economic Inequality, τμήμα του City University of New York, διαπιστώνει ότι το 91% των διεφθαρμένων αξιωματούχων βρισκόταν στο κορυφαίο 1% της κατανομής εισοδήματος λόγω των παράνομων εισοδημάτων τους. Χωρίς αυτά τα χρήματα, μόλις το 6% θα βρισκόταν σε αυτό το επίπεδο.
Από τότε που ο κ. Xi ανέβηκε στην εξουσία το 2012, πάνω από 1,5 εκατ. άνθρωποι έχουν τιμωρηθεί, στο πλαίσιο μιας συνεχιζόμενης εκστρατείας κατά της διαφθοράς. Οι μεγιστάνες υψηλού προφίλ αντιμετωπίζουν επίσης περισσότερο έλεγχο. Όταν ο Jack Ma, συνιδρυτής του τεχνολογικού γίγαντα Alibaba, εξαφανίστηκε στα τέλη του 2020, αφού επέκρινε τις Αρχές, η αξία του ήταν σχεδόν 50 δισ. δολάρια. Πρόσφατα επανεμφανίστηκε με τη μισή αξία. Ο Bao Fan, ένας δισεκατομμυριούχος τραπεζίτης, απομακρύνθηκε τον Φεβρουάριο για να βοηθήσει σε μια έρευνα. Από τότε δεν έχει επανεμφανιστεί.
Η επίσημη συζήτηση περί «κοινής ευημερίας» έχει δημιουργήσει μια βιομηχανία για να βγάλει κανείς χρήματα από την Κίνα. Σε αυτό το πλαίσιο, η Σιγκαπούρη είναι ένας προνομιακός προορισμός. Το 2019 η χώρα είχε μόλις 33 κινεζικά οικογενειακά γραφεία-εταιρείες που διαχειρίζονται τα περιουσιακά στοιχεία μιας οικογένειας. Μέχρι το τέλος του 2022 υπήρχαν ίσως 750.
Ο ηγέτης της Ινδίας, Narendra Modi, έχει ευνοούμενους μεταξύ των επιχειρηματικών αρχηγών της χώρας. Κατά την τελευταία δεκαετία ο πλούτος από τους κλάδους των πελατειακών καπιταλιστών αυξήθηκε από 5% σε σχεδόν 8% του ΑΕΠ. Τον Σεπτέμβριο ο Gautam Adani, ιδιοκτήτης του ομώνυμου ομίλου, ήταν για λίγο ο τρίτος πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο. Ωστόσο, τον Ιανουάριο η εταιρεία του κατηγορήθηκε για απάτη και χειραγώγηση της χρηματιστηριακής αγοράς από τη Hindenburg Research, μια αμερικανική εταιρεία ανοιχτών πωλήσεων (short-seller). Αρνείται όλες τις κατηγορίες. Ο πλούτος του μειώθηκε από 90 δισ. δολάρια σε 47 δισ. δολάρια.
Τι συμβαίνει όταν οι πελατειακές σχέσεις ξεφεύγουν εντελώς από τον έλεγχο; Όπως δήλωσε ο Stanislav Andreski, ένας Πολωνός κοινωνιολόγος, αν οι ελίτ πλουτίζουν τόσο πολύ που εξαθλιώνουν μια χώρα, σχηματίζεται μια «κλεπτοκρατία». Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 προειδοποίησε για την επικινδυνότητα τέτοιων καθεστώτων και τις επιπτώσεις τους. Χρειάστηκαν περισσότερα από 50 χρόνια για να τον ακούσουν οι δυτικές χώρες.
Ο εντοπισμός της κλεπτοκρατίας είναι περισσότερο τέχνη, παρά επιστήμη. Ο δείκτης μας για τον πελατειακό καπιταλισμό συσχετίζεται ελάχιστα με τους δείκτες της δημοκρατίας και της διαφθοράς. Αλλά σε ποιο επίπεδο η διαφθορά καταστρέφει τις λειτουργίες του κράτους; Η USAID, η αμερικανική υπηρεσία για τη διεθνή ανάπτυξη, εξέδωσε πέρυσι έναν οδηγό 84 σελίδων για την «αποκλεπτοκρατία». Αφού μελέτησε 13 χώρες, μεταξύ των οποίων η Βραζιλία, η Μαλαισία και η Ουκρανία, συνιστά, μεταξύ άλλων, τη διάλυση των διεφθαρμένων μονοπωλίων και την ψηφιοποίηση των μητρώων ιδιοκτησίας.
Κάτω τα χέρια από την πίτα μου
Η Αμερική προσπαθεί επίσης να δημιουργήσει ένα διεθνές κίνημα καταστολής. Τον Μάρτιο φιλοξένησε τη δεύτερη «Σύνοδο Κορυφής για τη Δημοκρατία». Εβδομήντα τέσσερις χώρες που αντιπροσωπεύουν τα δύο τρίτα του παγκόσμιου ΑΕΠ δήλωσαν ότι, μεταξύ άλλων, θα εργαστούν για την «πρόληψη και την καταπολέμηση της διαφθοράς». Η Ρωσία και η Κίνα απουσίαζαν δικαιολογημένα. Η Βραζιλία, η Ινδονησία και η Νότια Αφρική ήταν μεταξύ εκείνων που η μη συμμετοχή τους παραμένει αδιευκρίνιστη.
Στη σύνοδο κορυφής η Janet Yellen, υπουργός Οικονομικών της Αμερικής, επισήμανε ότι «οι κλεπτοκράτες ξεπλένουν μίζες μέσω ανώνυμων αγορών ξένων ακινήτων». Έτσι, από το επόμενο έτος η Αμερική θα απαιτεί από τις επιχειρήσεις που ιδρύονται ή λειτουργούν στη χώρα να αποκαλύπτουν τους ιδιοκτήτες ή τους πραγματικούς δικαιούχους τους. Άλλες 36 χώρες έχουν υπογράψει τη δήλωση της Αμερικής για να κάνουν πιο δύσκολη την απόκρυψη της ταυτότητας. Ωστόσο, η διαφάνεια δεν είναι ασημένια σφαίρα. Πέρυσι ένας νέος νόμος στη Βρετανία απαιτούσε από τις ξένες επιχειρήσεις που κατέχουν περιουσιακά στοιχεία να εγγραφούν και να αποκαλύψουν τους πραγματικούς ιδιοκτήτες τους. Μια έκθεση του Φεβρουαρίου από ένα παρατηρητήριο κατά της διαφθοράς διαπίστωσε ότι οι ιδιοκτήτες 52.000 από τα 92.000 ακίνητα που υπόκεινται στον νέο κανόνα παρέμεναν αδήλωτοι. Οι σκιώδεις ιδιοκτήτες παρακάμπτουν τους κανόνες και τα μητρώα συχνά δεν διαθέτουν τους πόρους για την αστυνόμευσή τους.
Η Αμερική ανησυχεί επίσης για τις «χρυσές» βίζες, οι οποίες πωλούν την υπηκοότητα έναντι πινακίου φακής. Πέντε φορολογικοί παράδεισοι της Καραϊβικής πωλούν διαβατήρια έναντι 100.000-150.000 δολαρίων, τα οποία παρέχουν ταξίδια χωρίς βίζα σε περίπου 150 χώρες. Το πρόγραμμα βίζας επιπέδου 1 της Βρετανίας, που ξεκίνησε το 2008, παρείχε μόνιμη διαμονή εντός πέντε ετών σε αλλοδαπούς που μπορούσαν να αποδείξουν ότι είχαν 1 εκατ. λίρες (1,25 εκατ. δολάρια) για να επενδύσουν σε βρετανικά ομόλογα ή μετοχές. Έκλεισε μια εβδομάδα πριν από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, λόγω φόβων για ρωσικά χρήματα. Μιλάμε για το κλείσιμο της πόρτας του στάβλου όταν το καθαρόαιμο έχει ήδη φύγει. Από τις 13.777 βίζες που εκδόθηκαν, το ένα πέμπτο πήγε σε Ρώσους (συμπεριλαμβανομένων δέκα σε ολιγάρχες που τώρα υπόκεινται σε κυρώσεις) και το ένα τρίτο σε Κινέζους.
Πίσω στο Λονδίνο, στο νεκροταφείο Highgate υπάρχει μια προειδοποίηση. Εκεί μπορείτε να βρείτε τον τάφο του Alexander Litvinenko, όχι μακριά από τα αρχοντικά των ολιγαρχών (και τον τάφο του Καρλ Μαρξ). Δολοφονήθηκε το 2006 από Ρώσους πράκτορες με μια δόση πολώνιου-210, υποτίθεται επειδή αποκάλυψε τη διαφθορά. Ο Litvinenko είναι θαμμένος σε ένα ειδικά σφραγισμένο φέρετρο με επένδυση μολύβδου, για να μη διαρρεύσει ραδιενέργεια. Τώρα οι δυτικές Αρχές καλούνται να αποτρέψουν τη διαρροή επικίνδυνων περιουσιακών στοιχείων προς τις χώρες τους.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
