THEPOWERGAME
Πριν από τριάντα χρόνια, στον απόηχο της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, ο Samuel Huntington, ένας Αμερικανός ακαδημαϊκός, εξέφρασε μια ζοφερή άποψη για το πώς θα άλλαζε ο κόσμος. Πρότεινε ότι η «σύγκρουση των πολιτισμών» θα αντικαθιστούσε την πρώην ψυχροπολεμική σύγκρουση μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Καθώς ο αγώνας της Κίνας με την Αμερική εντείνεται, ο πρόεδρος Xi Jinping εξέφρασε πρόσφατα μια διαφορετική άποψη -ότι οι πολιτισμοί μπορούν να ζήσουν αρμονικά. Μπορεί να ακούγεται τρυφερά αισιόδοξο, αλλά το υποκείμενο μήνυμά του δεν είναι και τόσο. Η Δύση πρέπει να σταματήσει να προωθεί τις αξίες της, αλλιώς ο Huntington θα αποδειχθεί σωστός.
Από τότε που ο κ. Xi παρουσίασε την Παγκόσμια Πρωτοβουλία Πολιτισμού (GCI) στις 15 Μαρτίου, τα κρατικά μέσα ενημέρωσης έχουν ξεχειλίσει από ενθουσιασμό. Η αγγλική έκδοση της εθνικιστικής ταμπλόιντ Global Times ονόμασε την ιδέα του προέδρου «Xivilisation», χαρακτηρίζοντάς την «πολύ σημαντική» και «γεμάτη κινεζική σοφία». Γράφοντας στη South China Morning Post, μια εφημερίδα του Χονγκ Κονγκ, ένας Κινέζος διπλωμάτης αναφέρθηκε στον Huntington: «Σε μια εποχή που η απαρχαιωμένη θέση της “σύγκρουσης των πολιτισμών” επανέρχεται στο προσκήνιο, η έμφαση της Κίνας στην ισότητα των πολιτισμών είναι περισσότερο από ποτέ απαραίτητη για έναν ειρηνικό κόσμο». Με άλλα λόγια, η Δύση πρέπει να μάθει να ζει με τον κινεζικό κομμουνισμό. Μπορεί να βασίζεται στον μαρξισμό, μια δυτική θεωρία, αλλά είναι παράλληλα καρπός του αρχαίου πολιτισμού της Κίνας.
Η GCI είναι η τελευταία από μια σειρά προτάσεων του κ. Xi για το πώς θα πρέπει να διοικείται ο κόσμος. Πρώτη ήταν η Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Ανάπτυξη (GDI), την οποία παρουσίασε στα Ηνωμένα Έθνη το 2021. Διαφημίστηκε ως η «δίδυμη μηχανή», μαζί με την πρωτοβουλία της μιας ζώνης και ενός δρόμου (Belt and Road Initiative), ένα παγκόσμιο σχέδιο για την οικοδόμηση υποδομών που ξεκίνησε ο κ. Xi κοντά στην αρχή της δεκαετούς και πλέον «βασιλείας» του. Στο πλαίσιο της GDI, η Κίνα έχει υποσχεθεί τουλάχιστον 4 δισεκατομμύρια δολάρια για να βοηθήσει φτωχότερες χώρες με τα πάντα, από τη δημόσια υγεία έως τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Η πρωτοβουλία περιγράφεται ως η «κινεζική φόρμουλα» για την ανάπτυξη. Αυτό σημαίνει ότι τα οικονομικά οφέλη τίθενται πάνω από τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα.
Το 2022 ο κ. Xi δημιούργησε μια άλλη, υπό την ονομασία Παγκόσμια Πρωτοβουλία Ασφάλειας (GSI). Αυτό έγινε μόλις δύο μήνες αφότου ο «παλιός του φίλος» στη Μόσχα, ο Vladimir Putin, επιχείρησε εισβολή στην Ουκρανία. Η GSI απηχούσε την κοσμοθεωρία της Ρωσίας, ζητώντας μια «κοινή, συνολική, συνεργατική και βιώσιμη» προσέγγιση για την οικοδόμηση της διεθνούς ασφάλειας. Πρόκειται με άλλα λόγια για την παροχή σε μεγάλες δυνάμεις, όπως η Κίνα και η Ρωσία, δικαιώματος βέτο επί των ρυθμίσεων ασφαλείας στις γειτονιές τους. Κινέζοι αξιωματούχοι περιγράφουν μια προσέγγιση τον Μάρτιο μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, στην οποία η Κίνα διαδραμάτισε έναν μέτριο ρόλο, ως νίκη της GSI. Αναμφίβολα χαιρετίζουν την τηλεφωνική συνομιλία του κ. Xi στις 26 Απριλίου με τον πρόεδρο της Ουκρανίας, Volodymyr Zelensky, την πρώτη τους επαφή από την έναρξη του πολέμου, ως άλλο ένα ορόσημο της GSI.
Η GCI ανακοινώθηκε σε έναν εικονικό διάλογο, που διοργάνωσε το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας, με ηγέτες περίπου 500 πολιτικών οργανώσεων από περισσότερες από 150 χώρες. Η χρονική συγκυρία μπορεί να ήταν σκόπιμη: λίγες ημέρες αργότερα ο πρόεδρος Joe Biden θα συνδιοργάνωνε τη δεύτερη Σύνοδο Κορυφής για τη Δημοκρατία, επίσης μέσω βιντεοσύνδεσης (συμμετείχαν 85 παγκόσμιοι ηγέτες -η Κίνα δεν είχε προσκληθεί). «Η πρακτική της υποδαύλισης της διαίρεσης και της αντιπαράθεσης στο όνομα της δημοκρατίας αποτελεί από μόνη της παραβίαση του πνεύματος της δημοκρατίας», είπε ο κ. Xi στο ακροατήριό του. «Δεν θα λάβει καμία υποστήριξη».
Σε πολλές μη δυτικές χώρες, η δική του πρωτοβουλία μπορεί να κερδίσει την υποστήριξη, ακόμα κι αν αποτελείται από μερικές κοινότοπες δηλώσεις εφησυχασμού. «Οι χώρες πρέπει να έχουν ανοιχτό μυαλό, να εκτιμούν τις αντιλήψεις περί αξιών των διαφορετικών πολιτισμών», είπε, «και να απέχουν από το να επιβάλλουν τις δικές τους αξίες ή μοντέλα στους άλλους, υποδαυλίζοντας την ιδεολογική αντιπαράθεση».
Οι ηγέτες της Κίνας έχουν συχνά προβεί σε παρόμοιες επισημάνσεις. Όμως η πρωτοβουλία αναβαθμίζει επίσημα τις ανησυχίες της Κίνας για τη δυτική «ανάμειξη» σε ζήτημα που αφορά όχι μόνο χώρες, αλλά και πολιτισμούς. Υπονοεί ότι κάθε επίθεση στο πολιτικό σύστημα της Κίνας είναι επίθεση στον πολιτισμό της. Ο κ. Biden περιγράφει την Αμερική ως εμπλεκόμενη σε μια «μάχη μεταξύ δημοκρατίας και απολυταρχίας». Ο κ. Xi προσπαθεί σαφώς να την παρουσιάσει ως να διεξάγει έναν ευρύτερο αγώνα σύγκρουσης των πολιτισμών, όπως περιγράφεται από τον Huntington.
Ο κινεζικός πολιτισμός αποτελεί εδώ και καιρό ένα από τα θέματα που απασχολούν τον κ. Xi. Έχει συγκαλέσει συνεδριάσεις του Πολιτικού Γραφείου για να το συζητήσει. Ένα από τα μάντρα του είναι ότι οι Κινέζοι πρέπει να επιδείξουν «τέσσερις αυτοπεποιθήσεις». Όπως είναι αναμενόμενο, τρεις από αυτές αφορούν την ενίσχυση της πίστης σε διάφορες πτυχές του κινεζικού κομμουνισμού. Ωστόσο, η τέταρτη αφορά τον κινεζικό πολιτισμό: ο κ. Xi δεν θέλει να υπάρχει καμία αμφιβολία για το μεγαλείο του. Οι απόψεις του σχετικά με αυτό διαφέρουν εντυπωσιακά από εκείνες των ιδρυτών του κόμματος, οι οποίοι αναδείκνυαν τις σκοτεινές πτυχές της προκομμουνιστικής ιστορίας της Κίνας. Ο κ. Xi προτιμά να αναδεικνύει μια πολιτιστική συνέχεια, με ένα παρελθόν γεμάτο δόξες, που τώρα ενσαρκώνονται από το κόμμα. Ο Mao Zedong προσπάθησε να καταστείλει τον κομφουκιανισμό, μια φιλοσοφία που καθοδηγούσε την κρατική και προσωπική συμπεριφορά για αιώνες. Ο κ. Xi τον προωθεί.
Μουσική στ’ αυτιά του Xi
Τα τελευταία χρόνια ορισμένοι Κινέζοι μελετητές έχουν υιοθετήσει την ιδέα της Κίνας ως «πολιτισμικού κράτους» -μια χώρα της οποίας τα σύνορα περιλαμβάνουν επίσης έναν ξεχωριστό πολιτισμό. Το βιβλίο του Βρετανού συγγραφέα Martin Jacques, που εκδόθηκε το 2009, βοήθησε στη διάδοση της αυτής της έννοιας. Με τίτλο “When China Rules the World (Όταν η Κίνα κυβερνά τον κόσμο)”, έγινε μπεστ σέλερ στην Κίνα, όπου η πρόβλεψή του ότι η Κίνα θα εκτοπίσει τη δυτική δύναμη χωρίς να υιοθετήσει τις δυτικές αξίες ταίριαζε με την άποψη του κόμματος. Το 2011 ένα βιβλίο για το θέμα από τον Zhang Weiwei, έναν Κινέζο ακαδημαϊκό, έγινε επίσης επιτυχία. Ο κ. Zhang περιγράφει την Κίνα ως εξαιρετική: η μόνη σύγχρονη χώρα που είναι επίσης ένας αρχαίος πολιτισμός. Έχει σαφώς την ευλογία του κ. Xi. Το 2021 κλήθηκε να ενημερώσει το Πολιτικό Γραφείο για το πώς θα προβάλλει τις απόψεις της Κίνας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η ανάπτυξη της νέας πρωτοβουλίας του κ. Xi θα περιλαμβάνει μια δύσκολη πράξη εξισορρόπησης. Όπως εξηγούν την ιδέα Κινέζοι αξιωματούχοι, όλοι οι πολιτισμοί είναι ίσοι και πρέπει να είναι ανεκτικοί μεταξύ τους. Τι θα γίνει λοιπόν με τον δυτικό πολιτισμό; Τα επίσημα κινεζικά σχόλια συχνά τον παρουσιάζουν ως σε αποσύνθεση, θύμα βαθιά ριζωμένων ελαττωμάτων. Στις 21 Απριλίου σε ένα φόρουμ που χρηματοδοτήθηκε από την κυβέρνηση στη Σαγκάη, ο κ. Zhang αντιπαρέβαλε την «αρμονία» του κινεζικού πολιτισμού με τη σύγκρουση της πολιτικής στη Δύση (ο κ. Jacques ήταν επίσης μεταξύ των ομιλητών). Ακόμα και ο κ. Xi, στις προσπάθειές του να προωθήσει την «πολιτιστική αυτοπεποίθηση», αναδεικνύει τη μοναδικότητα του κινεζικού πολιτισμού. Έκανε λόγο για τις «μοναδικές ιδέες και τη σοφία» του.
Όπως και οι άλλες πρωτοβουλίες του, έτσι κι αυτή θα προσελκύσει πολλές φτωχότερες χώρες που επιθυμούν την ευεργεσία της Κίνας και μοιράζονται την περιφρόνησή της για τις δυτικές αξίες. Στις αρχές του περασμένου έτους η Κίνα δημιούργησε μια ομάδα στα Ηνωμένα Έθνη με την ονομασία «Φίλοι της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας για την Ανάπτυξη», με 53 κράτη-μέλη. Τώρα έχει σχεδόν 70. Στη διάσκεψη κορυφής για τη δημοκρατία τον περασμένο μήνα, ο κ. Biden μίλησε για «πραγματικές ενδείξεις ότι γυρίζουμε την πλάστιγγα» στον ανταγωνισμό με τον αυταρχισμό. Αν είναι έτσι, υπάρχει πολύ έδαφος που πρέπει να καλυφθεί. Μια έκθεση τον Μάρτιο από το ανεξάρτητο ερευνητικό ινστιτούτο V-Dem, που εδρεύει στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ στη Σουηδία, ανέφερε ότι το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που ζει σε απολυταρχίες είχε αυξηθεί από 46% το 2012 σε 72% πέρυσι.
Στη Δύση, ωστόσο, η πρωτοβουλία του κ. Xi για τον πολιτισμό θα συμβάλει ελάχιστα στην ενίσχυση της εικόνας του ίδιου ή του κόμματός του. Στις δυτικές ελίτ πολλοί απορρίπτουν κάθε ιδέα ότι το αίτημα για δημοκρατία στην Κίνα συνεπάγεται πρόκληση για τον πολιτισμό της. Το 2019, όταν ο Donald Trump ήταν πρόεδρος της Αμερικής, μια αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ περιέγραψε την αντιπαλότητα με την Κίνα στη γλώσσα του Huntington. Είναι «μια μάχη με έναν πραγματικά διαφορετικό πολιτισμό και μια διαφορετική ιδεολογία», δήλωσε η Kiron Skinner, προσθέτοντας ότι η Αμερική αντιμετωπίζει έναν «ανταγωνιστή μεγάλης δύναμης που δεν είναι Καυκάσιος». Όμως στην Αμερική αντιμετώπισε αντιδράσεις για τις παρατηρήσεις της.
Τα τελευταία χρόνια αρκετά αμερικανικά πανεπιστήμια έκλεισαν τα Ινστιτούτα Κομφούκιου στις πανεπιστημιουπόλεις τους. Ωστόσο, αυτό δεν είχε στόχο τη φιλοσοφία των 2.500 ετών. Τα κέντρα, τα οποία προωθούν την κινεζική γλώσσα και τον κινεζικό πολιτισμό, έχουν στοχοποιηθεί λόγω της υποψίας για πολιτική επιρροή τους. Υπάρχουν πολλά τέτοια ινστιτούτα στη Δύση, τα οποία χρηματοδοτούνται από την κινεζική κυβέρνηση.
Οι δυτικοί αξιωματούχοι ανησυχούν ότι τη GCI, ότι, όπως και οι προηγούμενες προτάσεις της Κίνας, θα χρησιμοποιηθεί για να τραβήξει γραμμές μεταξύ των υποστηρικτών και των επικριτών της χώρας. Οι Κινέζοι διπλωμάτες στηρίζονται στους ξένους ομολόγους τους για να εκφράσουν δημόσια την υποστήριξή τους στις ιδέες του κ. Xi, καταμετρώντας προσεκτικά ποιος το κάνει. Η τριάδα των παγκόσμιων πρωτοβουλιών του θα εμβαθύνει στις διαιρέσεις του κόσμου.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
