Η δύναμη και τα όρια του αμερικανικού δολαρίου

Κάθε τόσο η όρεξη για ένα εναλλακτικό αποθεματικό νόμισμα έναντι του δολαρίου αυξάνεται -ενώ η αγορά ξεχειλίζει από προβλέψεις για την επικείμενη κατάρρευσή του. Για σχεδόν τρία τέταρτα του αιώνα το δολάριο κυριαρχεί σε παγκόσμια κλίμακα στο εμπόριο, τη χρηματοδότηση και τα αποθεματικά χαρτοφυλάκια των κεντρικών τραπεζών για τις δύσκολες ημέρες. Ωστόσο, ο υψηλός πληθωρισμός, η εύθραυστη γεωπολιτική και οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί από την Αμερική και τους συμμάχους της σε χώρες όπως η Ρωσία έχουν οδηγήσει πρόσφατα τους αμφισβητίες του δολαρίου να σηκώσουν και πάλι κεφάλι.

Τέτοια επεισόδια συχνά τροφοδοτούνται από τον θυμό ενός παγκόσμιου ηγέτη απέναντι στο δολάριο. Το 1965 ο Valéry Giscard d’Estaing, τότε υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας, εξαγριώθηκε κατά του «ασύγκριτου προνομίου» που το δολάριο έδινε στην Αμερική. Αυτήν τη φορά ήταν ο Luiz Inácio Lula da Silva, πρόεδρος της Βραζιλίας, ο οποίος σε πρόσφατη επίσκεψή του στην Κίνα κάλεσε τις αναδυόμενες αγορές να συναλλάσσονται με τα δικά τους νομίσματα. Την ίδια στιγμή, η άνοδος της τιμής του χρυσού και η μείωση του μεριδίου του δολαρίου στα παγκόσμια αποθέματα έχουν ξεσηκώσει κι άλλους αμφισβητίες, οι οποίοι μπορούν επίσης να επισημάνουν την παραδοχή αυτού του μήνα από την Janet Yellen, υπουργό Οικονομικών της Αμερικής, ότι με την πάροδο του χρόνου η χρήση κυρώσεων «θα μπορούσε να υπονομεύσει την ηγεμονία» του νομίσματος. Το γεγονός ότι η Αμερική θα μπορούσε σύντομα να αντιμετωπίσει δημοσιονομική κρίση εάν το Κογκρέσο δεν αυξήσει το ανώτατο όριο που περιορίζει το ποσό που μπορεί να δανειστεί η κυβέρνηση δεν βοηθάει.

Ωστόσο, ο ενθουσιασμός των αμφισβητιών δεν ανταποκρίνεται την πραγματικότητα. Το δολάριο ασκεί μια πανίσχυρη βαρυτική έλξη στην παγκόσμια οικονομία, η οποία δεν έχει εξασθενήσει ουσιαστικά -ακόμα κι αν η Αμερική διαπίστωσε πρόσφατα ότι υπάρχουν πραγματικά εμπόδια στην εκμετάλλευση της υπεροχής του νομίσματός της.

Το αρχικό πλεονέκτημα του δολαρίου είναι τεράστιο. Το ένα τρίτο έως το ήμισυ του παγκόσμιου εμπορίου τιμολογείται σε δολάρια, ένα μερίδιο που μακροπρόθεσμα παραμένει σχετικά σταθερό. Συμμετέχει σχεδόν στο 90% των συναλλαγών σε συνάλλαγμα, ενώ η ρευστότητα του δολαρίου είναι τέτοια που αν θέλετε να ανταλλάξετε ευρώ με ελβετικά φράγκα, μπορεί να είναι φθηνότερο να κάνετε συναλλαγές μέσω δολαρίου, παρά να το κάνετε απευθείας. Περίπου το μισό του διασυνοριακού χρέους είναι εκφρασμένο σε δολάρια και, παρ’ όλο που το μερίδιο του δολαρίου στα αποθεματικά των κεντρικών τραπεζών έχει μειωθεί μακροπρόθεσμα, εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει περίπου το 60%. Δεν υπάρχουν ενδείξεις για οποιαδήποτε δραματική πρόσφατη αλλαγή, εκτός από εκείνη που προκλήθηκε μηχανικά από τις κεντρικές τράπεζες, που αναπροσάρμοσαν τα χαρτοφυλάκιά τους για να λάβουν υπόψη τους τις μεταβολές των συναλλαγματικών ισοτιμιών και τα υψηλότερα επιτόκια στην Αμερική.

Κανένα άλλο νόμισμα δεν μπορεί να φτάσει το μέγεθος αυτού του οικοσυστήματος ή τη θεμελιώδη ελκυστικότητά του: ασφαλή περιουσιακά στοιχεία, διαθέσιμα στους επενδυτές του δολαρίου. Η Ευρωζώνη είναι εύθραυστη και η αγορά του κρατικού χρέους της είναι ως επί το πλείστον κατακερματισμένη μεταξύ των κρατών-μελών της. Η Κίνα δεν είναι δυνατόν να ικανοποιήσει την παγκόσμια ζήτηση για ασφαλή περιουσιακά στοιχεία όσο ελέγχει αυστηρά τις ροές κεφαλαίων και όσο εμφανίζει πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (που σημαίνει, καθαρά, ότι συσσωρεύει οικονομικές απαιτήσεις έναντι του υπόλοιπου κόσμου, παρά το αντίστροφο). Το δολάριο, ως το κυρίαρχο νόμισμα, επωφελείται από τα αποτελέσματα του δικτύου. Όλοι θέλουν να χρησιμοποιούν το νόμισμα που χρησιμοποιούν και οι υπόλοιποι.

Ωστόσο, αυτό που γίνεται όλο και σαφέστερο είναι ότι μεμονωμένες χώρες, αν πραγματικά το θέλουν, μπορούν να παρακάμψουν το κυρίαρχο σύστημα. Αν και η πολεμική οικονομία της Ρωσίας έχει πληγεί από τις κυρώσεις, δεν έχει παραλύσει, εν μέρει επειδή το 16% των εξαγωγών της πληρώνεται πλέον σε γουάν, ενώ πριν από την εισβολή στην Ουκρανία οι πληρωμές σε αυτό το νόμισμα ήταν σχεδόν ανύπαρκτες.

Η εναλλακτική λύση της Κίνας στο SWIFT αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς. Επίσης, έχει στρέψει το μεγαλύτερο μέρος του διμερούς εμπορίου της προς διακανονισμό σε ρενμίνμπι (επίσημη ονομασία του γουάν) -ένα έργο ευκολότερο από την αντικατάσταση του δολαρίου στις εμπορικές ροές μεταξύ άλλων χωρών. Ακόμα και πολλές επιχειρήσεις στη Δύση χρησιμοποιούν πλέον το ρενμίνμπι για τις συναλλαγές τους με την Κίνα. Οι νέες τεχνολογίες ψηφιακών πληρωμών και τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών μπορούν επίσης να διευκολύνουν τη διακίνηση χρημάτων σε όλο τον κόσμο χωρίς να εμπλέκεται η Αμερική.

Ισορροπία δυνάμεων

Επιπλέον, η κ. Yellen έχει δίκιο ότι η χρήση του δολαρίου για να πιέζεις τις χώρες δεν είναι τρόπος για να κάνεις ή να κρατήσεις φίλους. Η Αμερική δεν έχει επιβάλει δευτερογενείς κυρώσεις σε χώρες όπως η Ινδία, που εξακολουθούν να συναλλάσσονται με τη Ρωσία, επειδή φοβάται τις αντιδράσεις που θα προέκυπταν. Αν και η μετάβαση σε ένα πολυπολικό σύστημα νομισμάτων δεν αναμένεται να συμβεί άμεσα, εντούτοις θα μπορούσε να συμβεί αργότερα αυτόν τον αιώνα, καθώς το μερίδιο της Αμερικής στην παγκόσμια οικονομία συρρικνώνεται. Ένα τέτοιο σύστημα θα ήταν εγγενώς λιγότερο σταθερό από ένα σύστημα με επίκεντρο το δολάριο, οπότε δεν θα ήταν προς το συμφέρον ούτε της Αμερικής, ούτε του κόσμου, να επισπεύσει μια τέτοια στροφή.

© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com