THEPOWERGAME
Όλο και πιο συχνά πλέον ο κόσμος περιγράφεται ως διαιρεμένος μεταξύ ενός αναζωογονημένου δυτικού μπλοκ και μιας αυταρχικής συμμαχίας μεταξύ Κίνας και Ρωσίας. Ωστόσο, αυτός ο τρόπος σκέψης έχει ορισμένους περιορισμούς. Κατ’ αρχάς, η Δύση δεν είναι πάντοτε ενωμένη, όπως δείχνει το αποτυχημένο ταξίδι ματαιοδοξίας του Emmanuel Macron στην Κίνα. Αλλά, το εντυπωσιακότερο για τον μεγάλο γεωπολιτικό ανταγωνισμό του 21ου αιώνα είναι ότι τουλάχιστον 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού, ζουν σε περισσότερες από 100 χώρες που δεν θέλουν να διαλέξουν πλευρά.
Αυτές οι “αδέσμευτες” χώρες γίνονται συλλογικά όλο και σημαντικότερες καθώς η παγκόσμια τάξη κατακερματίζεται. Κράτη όπως η Ινδία και η Σαουδική Αραβία συνάπτουν συμφωνίες πέρα από το χάσμα και θέλουν να έχουν μεγαλύτερο λόγο στις παγκόσμιες υποθέσεις. Βέβαια, μην αυταπατάστε: αυτό το μισό του κόσμου είναι τόσο εκτεταμένο που δεν θα λειτουργήσει ποτέ ως μπλοκ. Ωστόσο, αν θέλετε να καταλάβετε γιατί η τιμή του πετρελαίου ξεπέρασε ξανά τα 80 δολάρια, ή πώς αναδιαμορφώνονται οι αλυσίδες εφοδιασμού, ή τις προοπτικές για ειρήνη στην Ουκρανία, οι αδέσμευτες χώρες αποτελούν ολοένα και μεγαλύτερο μέρος της εξίσωσης. Η άνοδος τους εγείρει επίσης ένα μεγάλο ερώτημα: καθώς η Κίνα και η Δύση ανταγωνίζονται για επιρροή σε αυτές τις χώρες, ποια τελικά θα επικρατήσει;
Η μη ένταξη έχει ένα θολό ιστορικό. Ξεκίνησε τη δεκαετία του 1950 ως μια συμμαχία αναπτυσσόμενων κρατών που ήταν πρόθυμα να ασκήσουν τη νεοαποκτηθείσα κυριαρχία τους εν μέσω αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ της Αμερικής και της Σοβιετικής Ένωσης. Με την πάροδο των δεκαετιών το κίνημα εκφυλίστηκε σε μεγαλοστομίες και αντιαμερικανισμό. Χωρίς συνοχή, στρατιωτική ισχύ, μόνιμη συμμετοχή στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, οικονομικό βάρος ή παρουσία στην τεχνολογίας και την οικονομία, είχε μικρή ισχύ. Το 1956 ο John Foster Dulles, υπουργός Εξωτερικών της Αμερικής, αποκάλεσε τη μη ένταξη “ανήθικη”. Μέχρι το τέλος του ψυχρού πολέμου, ήταν άνευ σημασίας.
Με μια πρώτη ματιά, οι σημερινές 100 και πλέον φαινομενικά ουδέτερες χώρες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν πολλά από τα ίδια προβλήματα που αντιμετώπιζε το κίνημα των αδεσμεύτων στον 20ό αιώνα. Έχουν πολύ λίγα κοινά στοιχεία για να είναι τόσο συνεκτικές όσο η Δύση ή ακόμα και η σινορωσική ευκαιριακή συμμαχία: τεράστιες δημοκρατίες όπως η Βραζιλία και η Ινδία έχουν ελάχιστα κοινά συμφέροντα, πόσο μάλλον μια κοινή ατζέντα με μια πλούσια σε κεφάλαια μοναρχία όπως το Κατάρ. Εξακολουθούν να βασίζονται στη Δύση, την Κίνα και τη Ρωσία για τεχνολογίες, από ημιαγωγούς μέχρι όπλα, και τιμολογούν μεγάλο μέρος των συναλλαγών τους σε δολάρια.
Ωστόσο, για δύο λόγους, είναι λάθος να υποτιμάται ο ρόλος τους. Πρώτον, η οικονομική τους επιρροή αυξάνεται. Σκεφτείτε τις 25 μεγαλύτερες αδέσμευτες οικονομίες ή τις “transactional-25” (που ορίζονται ως εκείνες που δεν έχουν επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία ή έχουν δηλώσει ότι επιθυμούν να είναι ουδέτερες στον σινοαμερικανικό ανταγωνισμό). Μαζί αντιπροσωπεύουν το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού και το μερίδιό τους στο παγκόσμιο ΑΕΠ έχει αυξηθεί από 11% όταν έπεσε το τείχος του Βερολίνου σε 18% σήμερα, περισσότερο από της ΕΕ. Μετά από δεκαετίες ελεύθερης παγκοσμιοποίησης, το συνδυασμένο εμπορικό τους πρότυπο είναι πολυπολικό, με τριπλή κατανομή μεταξύ της Δύσης, της Κίνας και άλλων αδέσμευτων κρατών.
Δεύτερον, η προσέγγισή τους στον κόσμο, που διαμορφώνεται από την επιθυμία τους για εθνική ανάπτυξη, έχει γίνει αδίστακτα ρεαλιστική. Έχουν μετατραπεί στους πιο απίθανους υπερασπιστές της παγκοσμιοποίησης: από το Μεξικό έως την Ινδονησία, θέλουν να συναλλάσσονται ελεύθερα και με τις δύο πλευρές του γεωπολιτικού χάσματος, ενώ παράλληλα εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες για κέρδη καθώς οι εφοδιαστικές αλυσίδες αναδιαρθρώνονται και απομακρύνονται από την υπερβολική εξάρτηση από την Κίνα. Ρεαλισμός σημαίνει επίσης ότι έχουν περιορισμένη εμπιστοσύνη στους θεσμούς της τάξης που δημιουργήθηκε μετά το 1945 υπό αμερικανική ηγεσία, όπως η ΟΗΕ ή το ΔΝΤ, τους οποίους θεωρούν ότι βρίσκονται σε κατάσταση αταξίας και αποσύνθεσης. Οι δυτικές εκκλήσεις για την υπεράσπιση της φιλελεύθερης τάξης ή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θεωρούνται συχνά ιδιοτελείς, ασυνεπείς και υποκριτικές.
Το αποτέλεσμα είναι μια ρευστή, συναλλακτική προσέγγιση του κόσμου, καθώς οι χώρες κινούνται και πραγματεύονται σε μια προσπάθεια να αποκτήσουν πλεονέκτημα. Ο ΟΠΕΚ, το καρτέλ του πετρελαίου, είναι πιο δυναμικός. Αυτό το μήνα μείωσε την παραγωγή κατά 4% παρά τη δυτική δυσαρέσκεια. Ο Luiz Inácio Lula da Silva, ο πρόεδρος της Βραζιλίας, προωθεί μια “λέσχη ειρήνης” για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία. Και η Ινδία θέλει να χρησιμοποιήσει την προεδρία της στην G20 φέτος για να ασκήσει πιέσεις υπέρ του παγκόσμιου Νότου.
Μπορεί αυτά τα πειράματα προβολής ισχύος να μην ευοδωθούν, αλλά θα γίνουν όλο και πιο φιλόδοξα. Στην τεχνολογία, η Ινδία θέλει να εξάγει τις πολλαπλές ψηφιακές υπηρεσίες της. Στον τομέα της άμυνας, η Τουρκία πωλεί περισσότερα όπλα, συμπεριλαμβανομένων μη επανδρωμένων αεροσκαφών, ενώ η Ινδία επεκτείνει το ναυτικό της. Στα οικονομικά, το σύστημα επανεπένδυσης τρισεκατομμυρίων πετροδολαρίων επικεντρώνεται όλο και λιγότερο στη Δύση. Δεδομένης της περιορισμένης ευθύνης τους για τις ιστορικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και της ευπάθειας τους στις αλλαγές του καιρού, οι αδέσμευτες χώρες είναι λογικό να επιδιώκουν μεγαλύτερο λόγο στην πολιτική για το κλίμα.
Ενώ οι περισσότερες χώρες επιθυμούν να αποφύγουν την αναγκαστική ένταξή τους στο ένα ή το άλλο γεωπολιτικό μπλοκ, οι υπερδυνάμεις ανταγωνίζονται για να τις κερδίσουν. Η Κίνα βλέπει τις αδέσμευτες χώρες ως έτοιμες για υπακοή, όπως έκανε και η Σοβιετική Ένωση. Προσφέρει με λίγους όρους σε δικτάτορες και δημοκράτες υποδομές, τεχνολογία και όπλα. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, οι ευάλωτες αδέσμευτες χώρες θα συνειδητοποιήσουν σίγουρα ότι ο κόσμος του δίκιου των ισχυρών ταιριάζει περισσότερο στους νταήδες παρά σε οποιονδήποτε άλλο. Η ήπια ισχύς της αυταρχικής Κίνας έχει όρια. Οι πολίτες των χωρών που λαμβάνουν τα χρήματα της Κίνας δύσκολα σχηματίζουν ουρές για να μεταναστεύσουν στο Πεκίνο.
Για όλα υπάρχει σωστή τιμή
Παρ’ όλα αυτά, η Δύση πρέπει να προετοιμαστεί για να ανταγωνιστεί για την επιρροή της. Η Αμερική και οι σύμμαχοί της πρέπει να αντισταθούν στον πειρασμό να υποκύψουν σε τακτικές που καταλήγουν να τους μετατρέψουν σε αυταρχικούς αντιπάλους τους. Ωστόσο, οι επικλήσεις στη φιλελεύθερη τάξη που δημιουργήθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν θα είναι αρκετές για να κερδίσουν το στοίχημα. Επιπλέον, η Δύση θα πρέπει να εμπλακεί με τις αδέσμευτες χώρες με τους δικούς τους συναλλακτικούς όρους, με ένα μείγμα καρότου και μαστιγίου.
Ορισμένα από τα πλεονεκτήματα της Δύσης είναι διαχρονικά: η πρόσβαση στην αγορά, η τεχνολογία και η ελεύθερη ροή πληροφοριών. Άλλα μέρη της πρότασής της μπορούν να βελτιωθούν, μεταξύ άλλων προσφέροντας ένα πιο ευέλικτο δίκτυο σχέσεων ασφαλείας, όπως αυτό που έχει ήδη η Αμερική με την Ινδία, αλλά και άλλα πιο απτά οφέλη, από την ελάφρυνση του χρέους μέχρι τη χρηματοδότηση του κλίματος. Η αναδυόμενη παγκόσμια τάξη απέχει πολύ από τη μονοπολική στιγμή της Αμερικής τη δεκαετία του 1990. Ωστόσο, στον αγώνα δρόμου για επιρροή, η Δύση μπορεί να ανταγωνιστεί. Πάνω από 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι είναι πρόθυμοι να δουν τι έχει να προσφέρει.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
