THEPOWERGAME
Ένα μάτσο «διψασμένων κυνηγών κεφαλών» έχουν κατακλύσει τα οικονομικά κέντρα της Ευρώπης. Προσφέροντας χαλαρά πρωινό καφέ, δελεάζουν τους υπαλλήλους των επενδυτικών ταμείων υψηλής κεφαλαιοποίησης (blue-chip) με αφορολόγητες θέσεις εργασίας, χρυσές βίζες και υπέροχες προοπτικές αν δουλέψουν για τους πελάτες τους, τα κρατικά επενδυτικά ταμεία στον Κόλπο.
Μια δεκαετία στη Ντόχα ήταν κάποτε δύσκολη υπόθεση, αλλά οι θέσεις εργασίας είναι πλέον αρκετά δελεαστικές ώστε πολλοί επίδοξοι καριερίστες να προσφέρονται εθελοντικά για «επαγγελματικά ταξίδια» στην έρημο για να δουν τα κεντρικά γραφεία. Τον Οκτώβριο οι στρατολόγοι «θήρευσαν» τον δεύτερο στην ιεραρχία της Amundi, του μεγαλύτερου διαχειριστή κεφαλαίων στην Ευρώπη, για να αναπτύξει την τεχνητή νοημοσύνη στην Αρχή Επενδύσεων του Άμπου Ντάμπι (ADIA), η οποία διαχειρίζεται περιουσιακά στοιχεία αξίας 1 τρις δολαρίων. Τώρα κυνηγούν άλλους για να επενδύσουν σε υποδομές για την Αρχή Επενδύσεων του Κατάρ (QIA) και να επιβλέψουν τη χρηματοδότηση για το Ταμείο Δημόσιων Επενδύσεων της Σαουδικής Αραβίας (PIF). Tα δύο αυτά ταμεία διαχειρίζονται μαζί άλλα 1 τρισ. δολάρια.
Ο πόλεμος και οι κυρώσεις έχουν αυξήσει τις τιμές των υδρογονανθράκων, πράγμα που σημαίνει ότι οι εξαγωγείς καυσίμων κολυμπούν στο χρήμα. Κατά τη διάρκεια προηγούμενων εκρήξεων ανακύκλωναν τα έσοδα στις δυτικές κεφαλαιαγορές, αγοράζοντας τετριμμένα, υπερρευστοποιήσιμα περιουσιακά στοιχεία μέσω τραπεζών που εδρεύουν σε υπεράκτιες χώρες, μέσω μιας σιωπηρής συμφωνίας: Η Αμερική θα προσέφερε στρατιωτική βοήθεια και θα αγόραζε πετρέλαιο από τη Σαουδική Αραβία και τους φίλους της, με αντάλλαγμα να καλύψουν το τεράστιο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών του θείου Σαμ με πετροδολάρια. Το κυνήγι ταλέντων υποδηλώνει ότι η συμφωνία καταρρέει. Ο θείος Σαμ, σημαντικός πλέον εξαγωγέας πετρελαίου, είναι πλέον λιγότερο θελκτικός εταίρος. Τα κράτη του Κόλπου, που προσελκύονται από την Ασία και είναι πρόθυμα να αποκαταστήσουν τους δεσμούς με το Ισραήλ και, τελευταία, με το Ιράν, δεν αισθάνονται πλέον υποχρεωμένα να είναι αρεστά στον Λευκό Οίκο. Στις 2 Απριλίου η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της εξόργισαν την Αμερική ανακοινώνοντας περικοπές στην παραγωγή αργού πετρελαίου της τάξεως των σχεδόν 4 εκατ. βαρελίων ημερησίως, που ισοδυναμεί με το 4% της παγκόσμιας παραγωγής, γεγονός που βοήθησε στην άνοδο των τιμών. Αισθάνονται επίσης πιο ελεύθεροι να χρησιμοποιούν τα βουνά των μετρητών τους όπως επιθυμούν.
Εκτιμούμε ότι το 2022-23 το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών των πετροκρατών του Κόλπου μπορεί να φθάσει τα δύο τρίτα του τρισεκατομμυρίου δολαρίων. Ωστόσο, εκτός από τις κεντρικές τράπεζες, οι οποίες δεν εισπράττουν πλέον μεγάλο μέρος του πλούτου, οι θησαυροί της περιοχής είναι διαβόητα αδιαφανείς. Για να χαρτογραφήσει πού ακριβώς πηγαίνουν τα χρήματα, το Economist εξέτασε τους κυβερνητικούς λογαριασμούς, τις παγκόσμιες αγορές περιουσιακών στοιχείων και τα deal rooms των εταιρειών που έχουν αναλάβει να επενδύσουν τα απρόσμενα αυτά κέρδη. Η έρευνά μας δείχνει ότι πλέον στη Δύση επιστρέφουν λιγότερα χρήματα. Αντιθέτως, ένα συνεχώς αυξανόμενο μερίδιο χρησιμοποιείται για την προώθηση πολιτικών στόχων στο εσωτερικό και την απόκτηση επιρροής στο εξωτερικό, καθιστώντας την παγκόσμια χρηματοδότηση ένα όλο και σκοτεινότερο σύστημα.
Ο Κόλπος δεν είναι ο μόνος που απολαμβάνει αυτού του είδους την απροσδόκητη ανάπτυξη. Πέρυσι η Νορβηγία, η οποία αύξησε τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη καθώς η Ρωσία μείωσε τις προμήθειες, εισέπραξε το ρεκόρ των 161 δισ. δολαρίων σε φόρους από τις πωλήσεις πετρελαίου, ένα άλμα της τάξεως του 150% από το 2021. Ακόμα και η Ρωσία, που βρίσκεται υπό καθεστώς κυρώσεων, είδε τα εν λόγω έσοδα να αυξάνονται κατά 19%, στα 210 δισ. δολάρια. Αλλά αυτά που κερδίζουν το τζακ ποτ είναι τα κράτη του Κόλπου που επωφελούνται από το χαμηλό κόστος παραγωγής, την πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα και τη βολική γεωγραφία,. Η εταιρεία συμβούλων Rystad Energy, υπολογίζει ότι από τις εξαγωγές υδρογονανθράκων, το 2022, θα καρπωθούν 600 δισ. δολάρια σε φόρους.
Δεν είναι όλοι σε θέση να επωφεληθούν πραγματικά. Οι κυβερνήσεις του Μπαχρέιν και του Ιράκ είναι τόσο τεράστιες που, ακόμα και με υψηλότερα έσοδα, μετά βίας επιτυγχάνουν ισοσκελισμό. Αντιθέτως, τα τέσσερα μεγαλύτερα μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC), το Κουβέιτ, το Κατάρ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία είναι αυτά που συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων. Ο Alex Etra της Exante, μιας εταιρείας δεδομένων, εκτιμά ότι το συνδυασμένο πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών τους το 2022 ήταν 350 δισ. δολάρια. Οι τιμές του πετρελαίου έχουν μειωθεί από πέρυσι, όταν το αργό τύπου Brent, το παγκόσμιο σημείο αναφοράς, ήταν κατά μέσο όρο 100 δολάρια το βαρέλι. Ωστόσο, αν υποθέσουμε ότι θα παραμείνει κοντά στα 85 δολάρια – ένα συντηρητικό στοίχημα- ο κ. Etra εκτιμά ότι το 2023 οι τέσσερις γίγαντες θα μπορούσαν να βάλουν στην τσέπη τους πλεόνασμα 300 δισ. δολαρίων. Αυτό αθροιστικά μας κάνει 650 δισ. δολάρια μέσα σε δύο χρόνια.
Στο παρελθόν, το μεγαλύτερο μέρος αυτών των ποσών θα πήγαινε κατευθείαν στα συναλλαγματικά αποθέματα των κεντρικών τραπεζών. Τα περισσότερα μέλη του GCC συνδέουν τα νομίσματά τους με το δολάριο, οπότε πρέπει να βάζουν στην άκρη ή να επενδύουν σκληρό συνάλλαγμα κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης. Αυτή τη φορά, ωστόσο, τα αποθέματα των κεντρικών τραπεζών φαίνεται να αυξάνονται ελάχιστα. Οι παρεμβάσεις τους στις αγορές συναλλάγματος ήταν επίσης σπάνιες, επιβεβαιώνοντας ότι οι συνήθεις φύλακες του κρατικού πλούτου δεν παίρνουν αυτό το πλεόνασμα.
Μέχρις εξαντλήσεως
Πού πήγαν όλα δισεκατομμύρια; Η έρευνά μας διαπιστώνει ότι έχουν χρησιμοποιηθεί με τρεις νέους τρόπους από διάφορους φορείς που περιλαμβάνουν εθνικές κυβερνήσεις, κεντρικές τράπεζες και κρατικά επενδυτικά ταμεία. Αυτοί είναι η αποπληρωμή εξωτερικού χρέους, ο δανεισμός σε φίλους και η απόκτηση ξένων περιουσιακών στοιχείων.
Ας ξεκινήσουμε από το χρέος. Μεταξύ του 2014 και του 2016, η υπεραφθονία του πετρελαίου που τροφοδοτήθηκε από την έκρηξη των αμερικανικών σχιστολιθικών κοιτασμάτων προκάλεσε την πτώση της τιμής του πετρελαίου από τα 120 δολάρια το βαρέλι στα 30 δολάρια, την πιο απότομη πτώση στη σύγχρονη ιστορία. Το 2020, καθώς τα lockdowns της Covid-19 συμπίεσαν τη ζήτηση, οι τιμές κατέρρευσαν και πάλι, στα 18 δολάρια τον Απρίλιο. Για να αντέξουν το σοκ των κερδών, τα κράτη του Κόλπου ρευστοποίησαν ορισμένα ξένα περιουσιακά στοιχεία – οι κεντρικές τους τράπεζες πούλησαν επίσης μέρος των συναλλαγματικών τους αποθεμάτων. Ωστόσο, αυτό δεν ήταν αρκετό, οπότε δανείστηκαν επίσης πολλά σκληρά νομίσματα από τις δυτικές κεφαλαιαγορές.
Τώρα ορισμένα πετρελαϊκά κράτη εκμεταλλεύονται τις υψηλότερες τιμές για να ενισχύσουν τους ισολογισμούς τους. Σύμφωνα με τον Alexander Perjessy του οίκου αξιολόγησης Moody’s, το Αμπού Ντάμπι, το πλουσιότερο εμιράτο των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, έχει αποπληρώσει 3 δισ. δολάρια από το τέλος του 2021 – περίπου το 7% του συνολικού ανεξόφλητου χρέους του. Το δανειακό φορτίο του Κατάρ έχει συρρικνωθεί κατά 4 δισ. δολάρια ή περίπου 4%. Το φορτίο του Κουβέιτ έχει μειωθεί στο μισό από το 2020. Αυτή η ευρεία απομόχλευση είναι ένα νέο φαινόμενο: οι χώρες του GCC είχαν μικρό χρέος στα τέλη της δεκαετίας του 2000, όταν ξεκίνησε η προηγούμενη πετρελαϊκή έκρηξη.
Τα κράτη του Κόλπου προσφέρουν επίσης βοήθεια σε φίλους που έχουν ανάγκη – η δεύτερη χρήση των νέων χρημάτων από το πετρέλαιο. Στις αρχές του 2022 η κεντρική τράπεζα της Αιγύπτου, ένας μεγάλος εισαγωγέας τροφίμων που πιέζεται από τις υψηλές τιμές των σιτηρών, έλαβε καταθέσεις ύψους 13 δισ. δολαρίων από το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Τα τελευταία χρόνια, η Σαουδική Αραβία επέτρεψε επίσης στο Πακιστάν να αναβάλει την πληρωμή για αγορές πετρελαίου δισεκατομμυρίων δολαρίων. Τα χρήματα αυτά δίνονται με ανάληψη περισσότερων υποχρεώσεων από ό,τι στο παρελθόν. Ανυπομονώντας να δει τουλάχιστον κάποια από τα μετρητά της να επιστρέφουν, η Σαουδική Αραβία απαίτησε πρόσφατα από την Αίγυπτο και το Πακιστάν να εφαρμόσουν οικονομικές μεταρρυθμίσεις προτού τους παράσχει περισσότερη βοήθεια. Μέρος της στήριξης του Κόλπου παρέχεται επίσης με αντάλλαγμα μερίδια σε κρατικά κοσμήματα που οι ταλαιπωρημένες αυτές χώρες θέτουν προς πώληση.
Από αυτή την άποψη, η πραγματική καινοτομία είναι η Τουρκία. Όταν η Άγκυρα ήταν στριμωγμένη, συνήθιζε να στρέφεται στο ΔΝΤ ή στις ευρωπαϊκές τράπεζες για έκτακτες ενέσεις μετρητών. Πρόσφατα, καθώς ο καλπάζων πληθωρισμός και οι σεισμοί έχουν ωθήσει τη χώρα στο χείλος του γκρεμού, είναι τα κράτη του Κόλπου που κρατούν τη σύριγγα. Η στήριξη λαμβάνει διάφορες μορφές. Στις 6 Μαρτίου η Σαουδική Αραβία δήλωσε ότι θα καταθέσει 5 δισ. δολάρια στην κεντρική τράπεζα της χώρας. Σύμφωνα με εκτίμηση του Brad Setser του Council on Foreign Relations, ενός κέντρου μελετών, το Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν επίσης προβεί σε συμβάσεις ανταλλαγής νομισμάτων (currency swaps) 19 δισ. δολαρίων με την τράπεζα. Και οι τρεις έχουν δεσμευτεί να συμμετάσχουν στις επικείμενες δημοπρασίες κρατικών ομολόγων της Τουρκίας.
Το Κατάρ είναι μακροχρόνιος σύμμαχος της Τουρκίας. Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που μέχρι πρόσφατα είχαν ψυχρή σχέση με τη Δημοκρατία, τώρα διαγκωνίζονται για την επιρροή τους. Όλοι αισθάνονται ότι έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν επιρροή επί του Recep Tayyip Erdogan, του προέδρου της χώρας, ο οποίος βρίσκεται αντιμέτωπος με δύσκολες εκλογές τον Μάιο. Η τουρκική περίπτωση δημιουργεί προηγούμενο. Ο Douglas Rediker, πρώην αξιωματούχος του ΔΝΤ προβλέπει ότι, καθώς όλο και περισσότεροι γείτονες αντιμετωπίζουν κρίσεις, η διμερής πίστωση θα γίνει ο πυρήνας της πολιτικής του GCC.
Ωστόσο, παρ’ όλη τη γεωπολιτική τους σημασία, τα δάνεια αυτά αντιπροσωπεύουν μόνο ένα κλάσμα του πετρελαϊκού τζακ ποτ, γεγονός που μας οδηγεί στον κύριο δίαυλο διαφυγής: τις ξένες επενδύσεις.
Στις προηγούμενες εκρήξεις οι κεντρικές τράπεζες των δύο μεγαλύτερων πετρελαϊκών κρατών του κόσμου -της Ρωσίας και της Σαουδικής Αραβίας- έκαναν μεγάλο μέρος της ανακύκλωσης, πράγμα που σημαίνει ότι τα περιουσιακά στοιχεία που αγόραζαν χαρακτηρίζονταν ως αποθέματα. Το μόνο που ήθελαν αυτές οι χώρες ήταν σταθερές αποδόσεις και λίγες εκπλήξεις. Τις περισσότερες φορές τοποθετούσαν τα μετρητά σε δυτικές τράπεζες ή αγόραζαν υπερ-ασφαλή κρατικά ομόλογα – τόσα πολλά που, μαζί με την όρεξη της Κίνας, η όρεξη του Κόλπου θεωρείται ότι συνέβαλε στη δημιουργία των χαλαρών νομισματικών συνθηκών που τροφοδότησαν τη φούσκα των στεγαστικών δανείων της δεκαετίας του 2000. Μόνο το Κατάρ, γνωστό τότε ως ο “καουμπόι της Μέσης Ανατολής”, έκανε κάτι πιο τολμηρό: αγόρασε έναν ποδοσφαιρικό σύλλογο εδώ, έναν λαμπερό ουρανοξύστη παραπέρα.
Σήμερα τα αποθεματικά της ρωσικής κεντρικής τράπεζας έχουν παγώσει. Και από το 2015, όταν ο Muhammad Bin Salman (MBS) έγινε de facto κυβερνήτης, η κεντρική τράπεζα της Σαουδικής Αραβίας έχει λάβει πολύ λιγότερα χρήματα από το PIF, του οποίου προεδρεύει ο Muhammad Bin Salman. Μέσα σε λίγα μόλις χρόνια το PIF και τα αντίστοιχά του σε όλη την περιοχή έχουν διογκωθεί σε μέγεθος. Καθώς οι υδρογονάνθρακες παραμένουν ακριβοί και όλο και μεγαλύτερο μέρος της αμοιβής ρέει προς αυτά, θα μπορούσαν να μεγαλώσουν ακόμα περισσότερο. Όλα δείχνουν ότι ο τρόπος ανακύκλωσης του πλούτου τους είναι πολύ διαφορετικός. Είναι πιο περιπετειώδης και πολιτικός και λιγότερο δυτικοκεντρικός.
Το να καταλάβει κανείς τι έχουν κάνει τα κρατικά ταμεία του Κόλπου είναι πολύ πιο δύσκολο από ό,τι θα ήταν για το ταμείο της Νορβηγίας, ας πούμε. Τα ιδρύματα του Κόλπου δεν ενημερώνουν ζωντανά τη στρατηγική, το μέγεθος και τις συμμετοχές τους στους ιστότοπούς τους, όπως κάνει το ίδρυμα του Όσλο. Υπάρχουν όμως ενδείξεις. Στοιχεία από την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, μιας λέσχης κεντρικών τραπεζών, υποδηλώνουν ότι, αρχικά, το μεγαλύτερο μέρος των μετρητών ήταν τοποθετημένο σε ξένους τραπεζικούς λογαριασμούς. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της εταιρείας συμβούλων Capital Economics, στην περίπτωση της Σαουδικής Αραβίας, οι καταθέσεις αυτές ήταν αξίας 81 δισ. δολαρίων το έτος έως τον Σεπτέμβριο, που ισοδυναμεί με το 54% του πλεονάσματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών κατά την περίοδο αυτή.
Ίσως τα κρατικά επενδυτικά κεφάλαια να περίμεναν να κορυφωθούν τα επιτόκια πριν επενδύσουν σε ομόλογα. Πιο πιθανό είναι να κυνηγούν λιγότερο συμβατικά περιουσιακά στοιχεία, τα οποία χρειάζονται χρόνο για να επιλεγούν. Τα στοιχεία από το σύστημα διεθνών κεφαλαίων του Υπουργείου Οικονομικών, το οποίο παρακολουθεί τις ροές σε αμερικανικούς τίτλους, δείχνουν ότι οι εξαγωγείς πετρελαίου έχουν αγοράσει λιγότερα κρατικά ομόλογα από ό,τι θα αναμενόταν βάσει προηγούμενων δεδομένων. Ωστόσο, διψούν περισσότερο για μετοχές – και οι αριθμοί αυτοί υποτιμούν την όρεξή τους, επειδή τα κρατικά επενδυτικά ταμεία του Κόλπου συχνά αγοράζουν αμερικανικές μετοχές μέσω ευρωπαϊκών διαχειριστών περιουσιακών στοιχείων. Ένα στέλεχος μιας τέτοιας εταιρείας λέει ότι τους τελευταίους μήνες οι πελάτες του από τον Κόλπο συμπλήρωσαν τους λογαριασμούς τους με αμερικανικές μετοχές.
Τα κρατικά επενδυτικά κεφάλαια επενδύονται σε μεγάλο βαθμό σε μετοχές μέσω αμοιβαίων κεφαλαίων δείκτη, που έχουν χαμηλό κόστος και προσφέρουν διαφοροποίηση, αλλά αγαπούν και τα πιο ριψοκίνδυνα στοιχήματα. Σύμφωνα με την Global SWF, μια εταιρεία παροχής δεδομένων, σήμερα τα «εναλλακτικά περιουσιακά στοιχεία» – ιδιωτικά κεφάλαια, ακίνητα, υποδομές και hedge funds – αντιπροσωπεύουν το 23-37% του συνολικού ενεργητικού των τριών μεγαλύτερων ταμείων του Κόλπου. Τα μερίδια αυτά έχουν σημειώσει άλμα την ίδια στιγμή που έχουν αυξηθεί τα αποθεματικά για την εκμετάλλευση ευκαιριών.
Αν και οι επενδύσεις αυτές γίνονται συχνά μέσω αμοιβαίων κεφαλαίων, οι «άμεσες» επενδύσεις – συμφωνίες στην ιδιωτική αγορά ή εξαγορές μετοχών σε εισηγμένες εταιρείες – αυξάνονται πολύ γρήγορα, λέει ο Max Castelli της τράπεζας UBS. Μόνο οι επενδύσεις του PIF έφτασαν τα 18 δισ. δολάρια το έτος έως τον Σεπτέμβριο, έναντι 48 δισ. δολαρίων για τις πιο κλασικές επενδύσεις «χαρτοφυλακίου». Τα κρατικά ταμεία πλούτου έχουν επίσης αρχίσει να παρέχουν χρέος για τη χρηματοδότηση μεγάλων εξαγορών, μεταξύ άλλων από ομίλους εξαγορών. Στις 4 Απριλίου το PIF αποκάλυψε ότι είχε αποκτήσει δεκάδες συμμετοχές στις ίδιες τις εταιρείες ιδιωτικών κεφαλαίων.
Τα κρατικά ταμεία πλούτου μπορούν να κάνουν όλα αυτά επειδή έχουν πλέον τη δυνατότητα να διαχειρίζονται επενδύσεις. «Αν δεν έχουμε κάτι εξαιρετικό, μας απαγορεύεται να τους προτείνουμε οτιδήποτε», λέει ένας Ευρωπαίος διαχειριστής περιουσιακών στοιχείων. Η ADIA έχει μειώσει το εργατικό δυναμικό της από το 2021 από 1.700 σε 1.300 άτομα, αλλά στις νέες προσλήψεις περιλαμβάνεται μια ομάδα μαθηματικών με επικεφαλής έναν καθηγητή του Ivy League. Ο τρέχων πυρετός προσλήψεων υποδηλώνει ότι τα ταμεία θα γίνουν πιο ανεξάρτητα, διατηρώντας επενδυτικές εταιρείες μόνο για συγκεκριμένες υπηρεσίες και πληροφορίες σχετικές με την αγορά.
Από πέρυσι, τα κρατικά επενδυτικά ταμεία απορρίπτουν τις ευρωπαϊκές μετοχές, προς όφελος της Αμερικής. Ωστόσο, οι ντόπιοι παρατηρούν μια νεότερη κλίση προς τα ανατολικά. Τα ταμεία του Κόλπου έχουν δημιουργήσει εξειδικευμένες ομάδες για την έρευνα της Κίνας, της Ινδίας και της Νοτιοανατολικής Ασίας. «Εκεί πρόκειται να πουλήσουν περισσότερο πετρέλαιο, οπότε θέλουν να επενδύσουν σε βιομηχανίες που θα χρησιμοποιούν αυτό το πετρέλαιο», λέει το αφεντικό μιας μεγάλης τράπεζας επενδύσεων. Και σε μια εποχή που άλλοι αποσύρονται από την Κίνα, αγχωμένοι από τις αυξανόμενες εντάσεις με την Αμερική, τα ταμεία διπλασιάζουν τις προσπάθειές τους. «Οι πελάτες μας στον Κόλπο βλέπουν μια τεράστια ευκαιρία να πάρουν χώρο από τους δυτικούς επενδυτές», λέει το αφεντικό ενός γίγαντα ιδιωτικών αγορών.
Όλα αυτά υποδεικνύουν έναν σημαντικό άξονα στη νέα προσέγγιση των κρατικών ταμείων: την προώθηση των στρατηγικών στόχων των κρατών του Κόλπου. Ένας στόχος είναι η προβολή μιας ήπιας ισχύος. Το PIF μπορεί να έχασε ένα μεγάλο κομμάτι από τα 45 δισ. δολάρια που επένδυσε το 2016 στο Vision Fund, ένα γιγαντιαίο όχημα για επενδύσεις στον τομέα της τεχνολογίας, το οποίο έχει κλονιστεί από κακά στοιχήματα και σοκ στην αγορά. Ωστόσο η επιταγή-μαμούθ συνέβαλε στο να αυξήσει το προφίλ της Σαουδικής Αραβίας μεταξύ των παγκόσμιων επενδυτών, λέει κάποιος από αυτούς που άνοιξε πρόσφατα γραφείο στο Ριάντ. Τα ταμεία βάζουν επίσης στην άκρη κεφάλαια για τους γείτονες, ενισχύοντας την περιφερειακή τους επιρροή. Το PIF έχει δημιουργήσει θυγατρικές στην Αίγυπτο, το Ιράκ, την Ιορδανία, το Μπαχρέιν, το Ομάν και το Σουδάν για να αναπτύξει 24 δισ. δολάρια στις αραβικές χώρες.
Το μεγαλύτερο κύρος ανοίγει νέες ευκαιρίες για επενδύσεις σε επιχειρήσεις σε «στρατηγικούς» κλάδους, συμπεριλαμβανομένων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Τον Οκτώβριο το Mubadala, ένα κρατικό ταμείο πλούτου των Εμιράτων, διέθεσε 2,5 δισ. δολάρια σε έναν γερμανικό κατασκευαστή υπεράκτιων αιολικών συστημάτων. Η Αρχή Επενδύσεων του Κατάρ (QIA) αγόρασε το 10% της RWE, μιας γερμανικής εταιρείας κοινής ωφέλειας, για να τη βοηθήσει να αποκτήσει μια επιχείρηση ηλιακής ενέργειας στην Αμερική. Αυτές οι επενδύσεις γίνονται συχνά με σκοπό την επανεισαγωγή γνώσεων ή κεφαλαίων.
Πέρυσι η Lucid, μια αμερικανική εταιρεία κατασκευής ηλεκτρικών αυτοκινήτων, το 61% της οποίας ανήκει στο PIF, δήλωσε ότι θα κατασκευάσει το πρώτο της εργοστάσιο στο εξωτερικό στο Ριάντ. Το ταμείο σχεδιάζει να ρίξει 38 δισ. δολάρια σε τυχερά παιχνίδια για να προσπαθήσει να φέρει την ψυχαγωγία στο Βασίλειο. Βέβαια, δεν έχουν όλα αυτά τα στοιχήματα αίσιο τέλος. Η Saudi National Bank, που ανήκει στο PIF, έχασε το 80% της επένδυσής της στην Credit Suisse όταν η εταιρεία εξαγοράστηκε από την UBS, υπονομεύοντας τη φιλοδοξία του Βασιλείου να κατευθύνει έναν παγκόσμιο τραπεζίτη. Ορισμένα κρατικά επενδυτικά ταμεία στηρίζονται επίσης σε επενδύσεις στο εσωτερικό, ώστε να βοηθήσουν τις οικονομίες να μειώσουν την εξάρτησή τους από το πετρέλαιο. Tο PIF χρηματοδοτεί φουτουριστικούς οικισμούς της Σαουδικής Αραβίας, όπως το Neom, μια γραμμική πόλη στην έρημο, που οι κυβερνήτες του Βασιλείου ονειρεύονται ότι μια μέρα θα φιλοξενήσει ένα πλωτό βιομηχανικό συγκρότημα, έναν παγκόσμιο εμπορικό κόμβο και πολυτελή θέρετρα διακοπών.
Το καλύτερο παράδειγμα της εξελισσόμενης στρατηγικής των κρατικών ταμείων πλούτου είναι το Αμπού Ντάμπι. Οι γνώστες λένε ότι η ADIA, το παλαιότερο και πιο ισχυρό ταμείο των Εμιράτων, παίρνει λιγότερα από τα απρόσμενα έσοδα από το πετρέλαιο από ό,τι παλαιότερα. Η μερίδα του λέοντος πηγαίνει στο ADQ, ένα τετραετές ταμείο ύψους 157 δισ. δολαρίων, το οποίο εξαγοράζει επιχειρήσεις στους τομείς της ενέργειας, των τροφίμων, των μεταφορών και της φαρμακοβιομηχανίας – κλάδους που το εμιράτο θεωρεί βασικούς για την ασφάλειά του. Άλλα μετρητά πηγαίνουν στo Mubadala, το οποίο το 2008 είχε μόλις 15 δισ. δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία, αλλά τώρα εποπτεύει σχεδόν 300 δισ. δολάρια. Το χαρτοφυλάκιό του, το οποίο αρχικά ήταν βαρύ σε εμπορεύματα, κινείται πλέον στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την τεχνολογία. Τα δύο τρίτα των επενδύσεών του είναι σε ιδιωτικές αγορές. Το ένα τέταρτο είναι εγχώριες. «Δεν υπάρχει όριο στις φιλοδοξίες τους», λέει ένας διαπραγματευτής.
Μικτή χρηματοδότηση
Αυτές οι αλλαγές θολώνουν τα όρια μεταξύ του προσωπικού πλούτου των ηγετικών οικογενειών και του κρατικού. Τα ταχύτερα αναπτυσσόμενα κεφάλαια τείνουν να διοικούνται από βασιλείς ή μέλη της φυλής τους. Τον Μάρτιο ο σεΐχης Tahnoon bin Zayed, σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, έγινε πρόεδρος της ΑDIA (είναι ήδη πρόεδρος του ADQ – ο αδελφός του θα διευθύνει σύντομα το Mubadala). Περισσότερα χρήματα πηγαίνουν σε αγαπημένα έργα, συχνά μέσω οχημάτων ειδικού σκοπού. Νέα «οικογενειακά γραφεία», τα οποία διαχειρίζονται τον ιδιωτικό πλούτο των μεγαλομετόχων, έχουν συμμετάσχει στο φεστιβάλ των συμφωνιών. Προσφέροντας «δεκαψήφια κεφάλαια», αγοράζουν συνήθως μερίδια 500 εκατ. έως 1 δισ. δολαρίων σε μεμονωμένες επιχειρήσεις, λέει ένας τοπικός τραπεζίτης. Το να δούμε πού πηγαίνουν τα χρήματα του πετρελαίου γίνεται όλο και πιο δύσκολο.
Όλα αυτά είναι άσχημα νέα για τη Δύση. Το ότι παίρνει λιγότερα από τα κέρδη είναι το μικρότερο πρόβλημα. Ένα πιο ασαφές χρηματοπιστωτικό σύστημα διευκολύνει την απαρατήρητη μετακίνηση κεφαλαίων. Οι οικονομικοί ερευνητές εκτιμούν ότι ένα μέρος των πετρελαϊκών εσόδων της Ρωσίας κατατίθεται σε τράπεζες στον Κόλπο, όπου αναμειγνύεται με δολάρια που ανήκουν σε άλλους, ώστε να μην μπορεί να εντοπιστεί. Τα πιο γεωπολιτικά έξυπνα πετρελαϊκά κράτη δημιουργούν επίσης ευκαιρίες για χώρες που αμφιταλαντεύονται, όπως η Τουρκία, να χρηματοδοτηθούν εκτός των υπό δυτική ηγεσία θεσμών, δίνοντάς τους έναν επιπλέον βαθμό ελευθερίας. Πριν από δύο δεκαετίες, όταν τα κρατικά ταμεία πλούτου έγιναν της μόδας, πολλοί στη Δύση ανησυχούσαν ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την επιδίωξη πολιτικών σκοπών. Εκείνη την εποχή, οι φόβοι αυτοί ήταν υπερβολικοί. Τώρα οι φόβοι φαίνονται πιο λογικοί – αλλά λίγοι δίνουν σημασία.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
