THEPOWERGAME
Όταν οι τιμές άρχισαν να αυξάνονται ασυνήθιστα γρήγορα πριν από δύο χρόνια, μία μόνο ομάδα αντέδρασε ταχύτατα: οι κεντρικοί τραπεζίτες των αναδυόμενων αγορών. Συνειδητοποίησαν ότι ο πληθωρισμός ήταν ήδη μια πραγματικότητα πολύ πριν από τους ομολόγους τους στις πλούσιες χώρες και συνέχισαν να αυξάνουν τα επιτόκια, καθώς οι τιμές εκτινάσσονταν. Ακόμα και σε δύσκολα περιβάλλοντα, όπως η Βραζιλία και η Ρωσία, οι τραπεζίτες αντιστάθηκαν στις πιέσεις των πολιτικών να μειώσουν τα επιτόκια. Η στάση αυτή ήταν η φυσική συνέχεια δύο δεκαετιών κατά τις οποίες οι κεντρικοί τραπεζίτες των αναδυόμενων αγορών κατάφεραν να μειώσουν εντυπωσιακά τον πληθωρισμό σε μέρη που φαινόταν αδύνατον να συμβεί. Όλη αυτή η περίοδος ήταν ένας θρίαμβος, όχι μόνο για τους εμπλεκόμενους αξιωματούχους, αλλά και για τους οικονομολόγους που επέμεναν στην ανάγκη για ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες στις αναδυόμενες οικονομίες -και γι’ αυτές να επικεντρωθούν στη διατήρηση των σταθερών τιμών, όπως ακριβώς και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις πλούσιες χώρες.
Ωστόσο, ενώ το τέρας του πληθωρισμού παραμένει αδάμαστο, οι κεντρικές τράπεζες των αναδυόμενων αγορών επιδίδονται σε πειράματα που θέτουν αυτήν την πρόοδο σε κίνδυνο. Ορισμένα από τα νέα μέτρα αποτελούν απάντηση σε αλλαγές που βρίσκονται εκτός του ελέγχου τους, όπως η εισβολή του Vladimir Putin στην Ουκρανία. Άλλα είναι προσπάθειες να ξεπεράσουν γνωστά οδυνηρά προβλήματα, όπως η υποτίμηση του νομίσματος. Όλα απειλούν να υπονομεύσουν τις πρόσφατες προόδους, οι οποίες βασίζονται τελικά στην αξιοπιστία των κεντρικών τραπεζών. Τις τελευταίες δεκαετίες, όσο καλύτερα κατάφερναν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να σταθεροποιήσουν τον πληθωρισμό, τόσο περισσότερο οι στόχοι τους γίνονταν κατανοητοί και τόσο περισσότερο περιορίζονταν οι τιμές. Το 1995 ο μέσος πληθωρισμός στις αναδυόμενες οικονομίες ήταν 10%. Μέχρι το 2017 είχε πέσει στο 3%. Ήταν το αποκορύφωμα ενός αργού, θαυματουργού μετασχηματισμού.
Τα πιο ακριβά πρόσφατα πειράματα προσπαθούν να αποτρέψουν την πτώση της αξίας των νομισμάτων. Κάποτε οι κεντρικοί τραπεζίτες συνήθιζαν να κάνουν τα νομίσματά τους πιο ελκυστικά, αυξάνοντας τα επιτόκια και πουλώντας συναλλαγματικά αποθέματα. Τώρα είναι λιγότερο πρόθυμοι να αυξήσουν τα επιτόκια για να προστατεύσουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, προτιμώντας να το κάνουν μόνο για να αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό, και ορισμένοι δεν διαθέτουν αποθέματα μετά τις πωλήσεις στις οποίες προέβησαν στην αρχή της πανδημίας. Έτσι, οι αξιωματούχοι δοκιμάζουν νέους τρόπους για να δελεάσουν τους καταθέτες να διατηρούν κεφάλαια σε τοπικά νομίσματα και όχι σε δολάρια. Στα τέλη του 2021, κατά τη διάρκεια μιας πολύμηνης κατάρρευσης της λίρας, η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας προσφέρθηκε να αποζημιώσει όποιον εξακολουθούσε να είναι πρόθυμος να καταθέσει το νόμισμα για όποιο ποσό κι αν κατέληγε να χάσει, έναντι του δολαρίου. Λίγο πριν η κυβέρνηση της Σρι Λάνκα χρεοκοπήσει τον Απρίλιο, προσέφερε μια παρόμοια εγγύηση στους πολίτες στο εξωτερικό. Τον Οκτώβριο η κεντρική τράπεζα της Ουγγαρίας άνοιξε παράθυρα μιας ημέρας, στα οποία οι καταθέτες μπορούσαν να πετύχουν αυξημένα επιτόκια. Το πρόβλημα δεν είναι ότι αυτά τα μέτρα είναι αναποτελεσματικά. Μέχρι τα μέσα του 2022 η λίρα σταθεροποιήθηκε, παρ’ όλο που τα τουρκικά επιτόκια παρέμειναν εξαιρετικά χαμηλά. Ωστόσο, μέχρι το τέλος του έτους η τουρκική κυβέρνηση, η οποία καλύπτει τα έξοδα της κεντρικής τράπεζας, έπρεπε να βρει επιπλέον 92 δισ. λίρες (5 δισ. δολάρια ή 0,5% του ΑΕΠ) για να καλύψει το κόστος του συστήματος καταθέσεων.
Η κεντρική τράπεζα της Ρωσίας είναι μια ακόμα τράπεζα που αγαπά τα πειράματα. Είχε αποθηκεύσει χρυσό και νομίσματα από την Κίνα και άλλες φιλικές χώρες, τα οποία βοήθησαν όταν οι κυρώσεις έκοψαν 300 δισ. δολάρια σε αποθέματα που κατείχαν οι τράπεζες στην Αμερική και την Ευρώπη. Στις αρχές του πολέμου οι αξιωματούχοι σταθεροποίησαν το πλοίο διπλασιάζοντας τα επιτόκια, βοηθώντας στην σταθεροποίηση του ρουβλίου. Έκτοτε, ωστόσο, τα πράγματα δυσκόλεψαν. Καθώς η χώρα είχε μεγαλύτερα δημοσιονομικά ελλείμματα από τα αναμενόμενα, ένας σκοτεινός δημοσιονομικός κανόνας ανάγκασε την κεντρική τράπεζα να αγοράσει πίσω τα χαμένα αποθεματικά με ρούβλια. Αυτό ώθησε τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να πειραματιστούν με μέτρα που καθιστούν τη Ρωσία άβολα εξαρτημένη από την Κίνα. Όταν οι αξιωματούχοι αναπληρώνουν τα αποθέματα, το κάνουν αγοράζοντας πολύ περισσότερα γιουάν, με σχέδια το 60% του συνολικού μαξιλαριού της χώρας να εκδίδεται από το Πεκίνο, από λιγότερο από 20% πριν από τον πόλεμο. Οι εργασίες για ένα ψηφιακό νόμισμα επιταχύνθηκαν. Μια πιλοτική εφαρμογή έχει προγραμματιστεί για τον Απρίλιο. Θα πραγματοποιηθεί με κινεζικές τράπεζες.
Άλλα πειράματα περιλαμβάνουν παιχνίδια με τους ισολογισμούς των κεντρικών τραπεζών. Τα υπουργεία Οικονομικών των προηγμένων οικονομιών σπάνια διαχειρίζονται προϋπολογισμούς που ικανοποιούν τις άμεσες μόνο ανάγκες, καθώς είναι εξοπλισμένα με άφθονο κεφάλαιο και έχουν τη δυνατότητα έκδοσης περισσότερου χρέους. Αντίθετα, οι κυβερνήσεις των αναδυόμενων αγορών, όπως αυτές της Ινδίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, καλύπτουν όλο και περισσότερο τα κενά προσφεύγοντας σε έναν λογαριασμό «τρόπων και μέσων» στην κεντρική τράπεζα. Πρόκειται για μια επικίνδυνη κίνηση. Εάν τα φορολογικά έσοδα δεν υπερβούν τις προσδοκίες, ώστε να εξισορροπηθεί το κενό, η κυβέρνηση καταλήγει σε υπερανάληψη. Όσο η υπερανάληψη είναι μικρή και τα επιτόκια αρκετά υψηλά ώστε να ενθαρρύνουν τους πολιτικούς να δανείζονται από αλλού, όταν είναι εφικτό, τα πράγματα βαίνουν καλώς. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια οι κυβερνήσεις έχουν χρησιμοποιήσει αυτούς τους λογαριασμούς -οι οποίοι υπολογίζονται ως δανεισμός από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, αν και όχι από τις εμπλεκόμενες χώρες- για να παρακάμψουν τα όρια χρέους που έχουν θέσει οι εγχώριοι νομοθέτες. Η υπερανάληψη της Νιγηρίας αυτήν τη στιγμή ισοδυναμεί περίπου με ολόκληρο το επίσημο εγχώριο χρέος της.
Μπουμ!
Οι κεντρικοί τραπεζίτες σε χώρες όπως η Γκάνα και η Νιγηρία έχουν καταλήξει σε μια έξυπνη λύση, που εκ πρώτης όψεως φαίνεται να είναι η μετατροπή των υπεραναλήψεων σε ομόλογα, τα οποία έχουν χαμηλότερα επιτόκια και είναι ευκολότερο να αναδιαρθρωθούν. Υπάρχει, ωστόσο, μια παγίδα. Το άδειασμα των λογαριασμών με την έκδοση ομολόγων επιτρέπει στις κυβερνήσεις να δημιουργήσουν και πάλι υπεραναλήψεις, βλέποντας στη διαδικασία αυτήν τις κεντρικές τράπεζες σαν σανίδα σωτηρίας. Τελικά, αυτό ισοδυναμεί με χρηματοδότηση του κρατικού δανεισμού από την πίσω πόρτα -κάτι που τείνει να καταλήγει με τις αγορές να καταγράφουν ανεξέλεγκτο πληθωρισμό.
Υπάρχουν ήδη πολλές απειλές για τις κεντρικές τράπεζες των αναδυόμενων αγορών. Η κυριότερη από αυτές είναι το ότι θα είναι πιο δύσκολο να εφαρμόσουν σωστή πολιτική καθώς ο πληθωρισμός μειώνεται, απ’ ό,τι όταν αυξανόταν. Όπως διαπίστωσαν γρήγορα οι κεντρικοί τραπεζίτες των αναδυόμενων αγορών, οι παγκόσμιοι κλυδωνισμοί έστειλαν τις τιμές παντού στα ύψη. Ωστόσο, οι οικονομίες ηρεμούν με πολύ διαφορετικούς τρόπους, με βάση τις αντιδράσεις των καταναλωτών, των βιομηχανιών και των πολιτικών. Οι κεντρικοί τραπεζίτες στις αναδυόμενες οικονομίες δεν διαθέτουν τα λεπτομερή δεδομένα που έχουν στη διάθεσή τους εκείνοι στις προηγμένες οικονομίες για να παρακολουθούν αυτές τις αλλαγές. Καλό θα ήταν να ξοδέψουν τον χρόνο τους εξετάζοντας τις περιορισμένες πληροφορίες που έχουν στη διάθεσή τους, αντί να ονειρεύονται καινοτομίες που μπορεί να υπονομεύσουν την με κόπο κερδισμένη αξιοπιστία τους.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
