THEPOWERGAME
Είναι το μόνιμο θέμα συζήτησης. Για τους φτωχούς οι βόλτες στην αγορά είναι πλέον μια επίπονη δοκιμασία: τα ψώνια λιγοστεύουν, αλλά οι λογαριασμοί φουσκώνουν. Η μεσαία τάξη πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στις πληρωμές του αυτοκινήτου, τα δίδακτρα του σχολείου και τα ψώνια. Οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων παλεύουν με τα προβλήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας που προκαλούνται από την έλλειψη σκληρού νομίσματος, που έχει αφήσει εμπορεύματα δισεκατομμυρίων δολαρίων κολλημένα στα λιμάνια.
Οι τελευταίες εβδομάδες κατέδειξαν περίτρανα ότι η οικονομία της Αιγύπτου είναι μη βιώσιμη. Από το 2013, όταν ο Abdel-Fattah al-Sisi κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα, χαρακτηρίζεται από έναν θνησιγενή ιδιωτικό τομέα, μεγάλα δίδυμα ελλείμματα και κρατικές δαπάνες που τροφοδοτούνται από το χρέος για έργα υποδομής, ορισμένα αμφιβόλου αξίας. Η Αίγυπτος παρουσίασε αξιοπρεπείς αριθμούς ανάπτυξης, αλλά ήταν οφθαλμαπάτη: για τους περισσότερους από τους 104 εκατ. κατοίκους της η ζωή γίνεται συνεχώς χειρότερη.
Πέρυσι το δημοσιονομικό έλλειμμα ήταν 6,2% του ΑΕΠ και το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών ήταν 3,6%. Ο λόγος του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ κυμαίνεται γύρω στο 90%, ενώ το εξωτερικό χρέος, στο 34%, έχει υπερδιπλασιαστεί από το 2013. Η εξυπηρέτηση του χρέους καταναλώνει το 45% των κρατικών εσόδων.
Οι καλοπροαίρετοι Αιγύπτιοι προειδοποιούν εδώ και χρόνια ότι η χώρα βυθίζεται σε παγίδα χρέους. Ο κ. Sisi τους αγνόησε και οι ξένοι επενδυτές, που δελεάστηκαν από μερικά από τα υψηλότερα επιτόκια στον κόσμο, βρέθηκαν πρόθυμοι να τον βοηθήσουν να διατηρήσει την ψευδαίσθησή του. Η αγορά βραχυπρόθεσμου αιγυπτιακού χρέους φαινόταν μια επικερδής και ακίνδυνη πρόταση: σίγουρα η μεγαλύτερη αραβική χώρα ήταν πολύ μεγάλη για να αποτύχει.
Η αποτυχία εξακολουθεί να παραμένει απίθανη – αλλά όχι πλέον αδύνατη. Η λίρα είναι το νόμισμα με τις χειρότερες επιδόσεις στον κόσμο φέτος, γεγονός που τροφοδοτεί τον καλπάζοντα πληθωρισμό. Η εκτίναξη των επιτοκίων θα αποτελέσει τροχοπέδη για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Ο δημόσιος τομέας, ο κύριος μοχλός της πρόσφατης ανάπτυξης, καλείται να προβεί σε περικοπές. Ύστερα από χρόνια κοντόφθαλμης πολιτικής, δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις για τα δεινά της Αιγύπτου.
Η κατάρρευση ξεκίνησε με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία οδήγησε τους φοβισμένους επενδυτές μέσα σε λίγους μήνες να αποσύρουν επενδύσεις χαρτοφυλακίου ύψους 22 δισ. δολαρίων από την Αίγυπτο. Αυτή η απόσυρση επιδείνωσε την έλλειψη σκληρού νομίσματος. Η κυβέρνηση περιόρισε τις εισαγωγές για να μειώσει το εμπορικό έλλειμμα και επέστρεψε στο ΔΝΤ για ακόμα ένα δάνειο, το τέταρτο από το 2016 (τον Δεκέμβριο έλαβε τελικά 3 δισ. δολάρια). Τον Ιούνιο ο Muhammad Maait, ο υπουργός Οικονομικών, δήλωσε ότι η χώρα του έπρεπε να επικεντρωθεί στη δημιουργία λιγότερο ασταθών ειδών εισροών, όπως οι άμεσες ξένες επενδύσεις και τα έσοδα από τις εξαγωγές. «Το μάθημα που πήραμε (είναι ότι) δεν μπορούμε να βασιζόμαστε στο ζεστό χρήμα», είπε.
Το μάθημα ξεχάστηκε σύντομα. Τον Δεκέμβριο η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι εμπορεύματα αξίας 9,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων είχαν κολλήσει στα λιμάνια: οι επιχειρήσεις δεν μπορούσαν να βρουν τα δολάρια που χρειάζονταν για τον εκτελωνισμό των φορτίων τους. Έτσι δημιουργήθηκε μια μαύρη αγορά συναλλάγματος, με τις λίρες να διαπραγματεύονται πολύ κάτω από την επίσημη ισοτιμία. Οι Αιγύπτιοι στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων έλαβαν μηνύματα από τις τράπεζές τους που επέβαλαν όρια ανάληψης μέχρι και 100 δολάρια τον μήνα.
Οι επιλογές που απέμειναν ήταν ελάχιστες. Η λίρα, η οποία προοριζόταν να είναι κυμαινόμενη αλλά ανεπίσημα στηριζόταν από την κεντρική τράπεζα, είχε ήδη υποτιμηθεί δύο φορές το 2022. Στις 5 Ιανουαρίου της επέτρεψαν να διολισθήσει ξανά και τελικά διαμορφώθηκε γύρω στις 30 ανά δολάριο, δηλαδή σε πτώση 20%. Έχει χάσει το 50% της αξίας της τον τελευταίο χρόνο. Οι αναλυτές πολλών τραπεζών θεωρούν ότι εξακολουθεί να είναι υπερτιμημένη.
Η υποτίμηση επέφερε εισροές εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων, οι οποίες συνέβαλαν στην ανακούφιση της καθυστέρησης των εισαγωγών, όμως, παράλληλα, θα ενισχύσει τον ήδη υψηλό πληθωρισμό, ο οποίος έφτασε το 21% τον Δεκέμβριο (και 37% για τα τρόφιμα). Τα στοιχεία για τον Ιανουάριο θα επιδεινωθούν. Μετά την πρώτη μεγάλη υποτίμηση της Αιγύπτου, το 2016, ο πληθωρισμός παρέμεινε πάνω από το 20% για 13 μήνες.
Οι αριθμοί αυτοί είναι καταστροφικοί για τους φτωχούς. Η Fatima, μια νοικοκυρά, εξετάζει τη μικρή λίστα με τα ψώνια της. Τα αυγά είναι πλέον περιστασιακή πολυτέλεια. Η τιμή ενός κουτιού των 30 έχει διπλασιαστεί στις 100 λίρες. Η αγαπημένη μάρκα τυριού της οικογένειάς της είναι 80% ακριβότερη απ’ ό,τι πριν από έναν χρόνο. Το κρέας; Ξεχάστε το. Ορισμένα κρεοπωλεία φοβούνται ότι θα πρέπει να κλείσουν επειδή ελάχιστοι από τους πελάτες τους μπορούν να αγοράσουν τα προϊόντα τους. Ένα κιλό στήθος κοτόπουλου που πέρυσι πωλούνταν 90 λίρες, τώρα κοστίζει σχεδόν 200.
Η κυβέρνηση ανεβάζει το ποσοστό φτώχειας στο 30%, αλλά τα επίσημα στοιχεία δεν συμβαδίζουν με τις εξάρσεις του υψηλού πληθωρισμού και τα επανειλημμένα πλήγματα στο νόμισμα. Το 2016 το εθνικό όριο φτώχειας καθορίστηκε στο ισοδύναμο των 55 δολαρίων τον μήνα. Σήμερα είναι 29 δολάρια. Η μεσαία τάξη κατρακυλά προς τη φτώχεια.
Ακόμα και στο έτος πανδημίας 2020 η Αίγυπτος αναπτύχθηκε με αξιοπρεπή ρυθμό 3,6%. Αλλά τα φαινόμενα εξαπατούν. Η ανάπτυξη τροφοδοτήθηκε από τις δημόσιες δαπάνες και τον τομέα του φυσικού αερίου που ανθεί. Ο τελευταίος παράγει ελάχιστες θέσεις εργασίας. Όμως το κράτος δεν μπορεί πλέον να αντέξει οικονομικά τα μεγαλεπήβολα έργα που καθόρισαν τη θητεία του κ. Sisi. Διάνοιξε τη διώρυγα του Σουέζ, ξεκίνησε τις εργασίες για μια νέα πρωτεύουσα και κατασκεύασε χιλιάδες χιλιόμετρα δρόμων. Ωστόσο, τον Ιανουάριο το υπουργικό συμβούλιο δήλωσε ότι θα σταματήσει τις εργασίες σε έργα που απαιτούν σκληρό νόμισμα.
Ο ιδιωτικός τομέας είναι αναιμικός. Ο δείκτης διευθυντών αγορών, ένα μέτρο της επιχειρηματικής δραστηριότητας, παρουσιάζει συρρίκνωση για 25 συνεχείς μήνες και για 75 από τους τελευταίους 84 μήνες. Οι επιχειρηματίες αναφέρουν πολλά δεινά. Η εγχώρια αγορά είναι τεράστια, αλλά φτωχή. Τα κρατικά σχολεία είναι άθλια, οπότε το εργατικό δυναμικό είναι ανεπαρκώς εκπαιδευμένο. Η κυβέρνηση έχει υιοθετήσει μια διάσπαρτη προσέγγιση στη βιομηχανική πολιτική: αν θέλετε όλοι οι τομείς να είναι εθνικοί πρωταθλητές, κανένας δεν θα είναι.
Τα υψηλά επιτόκια είναι ακόμα ένα εμπόδιο. Στις αρχές Ιανουαρίου δύο κρατικές τράπεζες προσέφεραν για λίγο πιστοποιητικά καταθέσεων ενός έτους με επιτόκιο 25%. Το πρόγραμμα έφερε την απαραίτητη ρευστότητα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη για τις επενδύσεις: το να κερδίζεις τόκους από την τράπεζά σου είναι πιο εύκολη απόδοση από το να ανοίξεις ένα εργοστάσιο.
Στη συνέχεια, υπάρχει ο στρατός, ο οποίος διοικεί μια τεράστια οικονομική αυτοκρατορία που παράγει τα πάντα, από ζυμαρικά μέχρι τσιμέντο. Αρπάζει ένα όλο και μεγαλύτερο κομμάτι από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις: είναι δύσκολο να ανταγωνιστείς μια οντότητα που δεν πληρώνει φόρους ή τελωνειακά τέλη, απολαμβάνει προνομιακή πρόσβαση στη γη και μπορεί να στέλνει στη φυλακή τους αντιπάλους της. Ο ιδρυτής της Juhayna, μιας μεγάλης εταιρείας τροφίμων, φυλακίστηκε πιθανότατα χωρίς κατηγορία για δύο χρόνια επειδή αρνήθηκε τις απαιτήσεις του στρατού για πλειοψηφικό πακέτο μετοχών (απελευθερώθηκε στις 21 Ιανουαρίου).
Η κυβέρνηση λέει ότι θα πουλήσει μερίδια πολλών κρατικών επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων εταιρειών του στρατού, όπως η Wataniya, η οποία διαχειρίζεται πρατήρια καυσίμων, και η Safi, μια εταιρεία εμφιαλωμένου νερού. Παρόμοιες υποσχέσεις έχουν μείνει ανεκπλήρωτες και στο παρελθόν. Στην τελευταία της συμφωνία με το ΔΝΤ δεσμεύτηκε επίσης να τερματίσει τις φορολογικές ελαφρύνσεις και άλλες ειδικές μεταχειρίσεις για τις εταιρείες που διοικούνται από τον στρατό. Δεν είναι σαφές αν ο κ. Sisi έχει τη βούληση και την ικανότητα να το πράξει.
Όταν ανέλαβε την εξουσία, πολλοί Αιγύπτιοι ήταν ευγνώμονες για την ανάπαυλα μετά το μετεπαναστατικό χάος. Δεν υπάρχουν αξιόπιστες δημοσκοπήσεις σε μια τόσο καταπιεστική χώρα, αλλά οι ανέκδοτες μαρτυρίες δείχνουν ότι πολλοί Αιγύπτιοι έχουν χάσει την πίστη τους στην ηγεσία του. Η κριτική για τον πρόεδρο στις αγορές, τα ταξί και τα καφέ είναι κάτι που ακούει κανείς όλο και περισσότερο. Λίγοι καλά δικτυωμένοι Αιγύπτιοι τον παροτρύνουν σιωπηλά να μην κατέβει στις προεδρικές εκλογές του επόμενου έτους.
Δεν μπορεί να υπολογίζει σε μεγάλη βοήθεια από το εξωτερικό. Πριν από μια δεκαετία, με την οικονομία σε αναταραχή μετά το πραξικόπημα του κ. Sisi, τα κράτη του Κόλπου έδωσαν 25 δισ. δολάρια για να βοηθήσουν στη σταθεροποίησή της. Είναι απίθανο να είναι τόσο γενναιόδωρα αυτή τη φορά. Αντί να προσφέρουν βοήθεια, τα κράτη του Κόλπου αγοράζουν φτηνά κερδοφόρα αιγυπτιακά περιουσιακά στοιχεία. Γίνεται λόγος ακόμα και για το ενδεχόμενο ο κ. Sisi να πουλήσει ή να μισθώσει τη λειτουργία της διώρυγας του Σουέζ, πιθανότατα σε εταιρείες του Κόλπου, κάτι που θα ήταν πολιτικά εκρηκτικό: ο έλεγχος της διώρυγας είναι ένα τοτεμικό ζήτημα στη σύγχρονη ιστορία της Αιγύπτου.
Κατά κάποιον τρόπο, η Αίγυπτος βρίσκεται πάλι εκεί που βρισκόταν το 2016, όταν είχε καταλήξει σε συμφωνία για 12 δισ. δολάρια με το ΔΝΤ. Εφάρμοσε ορισμένες δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις, όπως η μείωση των επιδοτήσεων, αλλά αγνόησε τα είδη των διαρθρωτικών αλλαγών που θα έκαναν την οικονομία της πιο ανταγωνιστική. Έκτοτε η κρίση της χώρας έχει βαθύνει ακόμα περισσότερο.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
