THEPOWERGAME
Από το 1945 η παγκόσμια οικονομία λειτουργεί σύμφωνα με ένα σύστημα κανόνων και προτύπων προσυπογραμμένων από την Αμερική. Το σύστημα αυτό επέφερε μια άνευ προηγουμένου οικονομική ολοκλήρωση, που ενίσχυσε την ανάπτυξη, έβγαλε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια και βοήθησε τη Δύση να επικρατήσει έναντι της Σοβιετικής Ρωσίας στον Ψυχρό Πόλεμο. Σήμερα το σύστημα αυτό κινδυνεύει. Οι χώρες σπεύδουν να επιδοτήσουν την «πράσινη» βιομηχανία, να απομακρύνουν τη μεταποίηση από φίλους και εχθρούς και να περιορίσουν τη ροή αγαθών και κεφαλαίων. Το αμοιβαίο όφελος παραγκωνίζεται προς όφελος του εθνικού κέρδους. Η εποχή της σκέψης του μηδενικού αθροίσματος είναι εδώ.
Το παλιό σύστημα ήταν ήδη υπό πίεση, καθώς το ενδιαφέρον της Αμερικής για τη διατήρησή του μειώθηκε μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-09. Ωστόσο, η εγκατάλειψη των κανόνων της ελεύθερης αγοράς από τον πρόεδρο Joe Biden υπέρ μιας επιθετικής βιομηχανικής πολιτικής τού κατάφερε ένα νέο πλήγμα. Η Αμερική διοχέτευσε τεράστιες επιδοτήσεις, ύψους 465 δισ. δολαρίων, στην «πράσινη» ενέργεια, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και τους ημιαγωγούς, που διανθίζονται με απαιτήσεις για τοπική παραγωγή. Οι γραφειοκράτες που είναι επιφορτισμένοι με τον έλεγχο των εσωτερικών επενδύσεων για να αποτρέψουν την αδικαιολόγητη ξένη επιρροή στην οικονομία, τώρα είναι οι ίδιοι που ασκούν επιρροή σε τομείς που αποτελούν το 60% του χρηματιστηρίου. Οι αξιωματούχοι, από την άλλη, απαγορεύουν τη ροή ολοένα και περισσότερων εξαγωγών -κυρίως υψηλής ποιότητας τσιπ και εξοπλισμού παραγωγής τσιπ προς την Κίνα.
Για πολλούς στην Ουάσινγκτον, η έντονη βιομηχανική πολιτική ασκεί σαγηνευτική έλξη. Θα μπορούσε να συμβάλει στη επισφράγιση της τεχνολογικής υπεροχής της Αμερικής έναντι της Κίνας, η οποία επιδιώκει εδώ και καιρό την αυτάρκεια σε ζωτικούς τομείς χρησιμοποιώντας την κρατική παρέμβαση. Καθώς η τιμολόγηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα είναι πολιτικά ανέφικτη, θα μπορούσε να προωθήσει την απανθρακοποίηση. Παράλληλα, αντανακλά την ελπίδα ότι η κρατική παρέμβαση θα μπορούσε να επιτύχει εκεί που απέτυχε η ιδιωτική επιχειρηματικότητα και να επαναβιομηχανοποιήσει τις εσχατιές της Αμερικής.
Η άμεση συνέπεια, ωστόσο, ήταν να ξεκινήσει ένα επικίνδυνο παιγνίδι προστατευτισμού παγκοσμίως. Κατασκευάστε ένα εργοστάσιο παραγωγής τσιπ στην Ινδία και η κυβέρνηση θα σας καλύψει το μισό κόστος. Κατασκευάστε ένα στη Νότια Κορέα και μπορείτε να επωφεληθείτε από γενναιόδωρες φορολογικές ελαφρύνσεις. Εάν οι επτά άλλες οικονομίες της αγοράς που έχουν ανακοινώσει πολιτικές για «στρατηγικούς» τομείς από το 2020 αντιστοιχούσαν στις δαπάνες της Αμερικής ως ποσοστό του ΑΕΠ, οι συνολικές δαπάνες θα έφταναν το 1,1 τρισ. δολάρια. Πέρυσι σχεδόν το ένα τρίτο των διασυνοριακών επιχειρηματικών συμφωνιών που έπεσαν στην αντίληψη των Ευρωπαίων αξιωματούχων ελέγχθηκαν λεπτομερώς. Οι χώρες με τις πρώτες ύλες που απαιτούνται για την κατασκευή μπαταριών εξετάζουν την επιβολή ελέγχων στις εξαγωγές. Η Ινδονησία έχει απαγορεύσει τις εξαγωγές νικελίου, ενώ η Αργεντινή, η Βολιβία και η Χιλή ενδέχεται σύντομα να συνεργαστούν, σε στυλ ΟΠΕΚ, για την παραγωγή των ορυχείων λιθίου τους.
Η οικονομική σύγκρουση με την Κίνα φαίνεται όλο και πιο αναπόφευκτη. Καθώς η Κίνα ενσωματώθηκε βαθύτερα στην παγκόσμια οικονομία στις αρχές του αιώνα, πολλοί στη Δύση προέβλεψαν ότι θα γινόταν πιο δημοκρατική. Ο θάνατος αυτής της ελπίδας -σε συνδυασμό με τη μεταφορά ενός εκατομμυρίου θέσεων εργασίας στη μεταποίηση σε κινεζικά εργοστάσια- έκανε την Αμερική να χάσει την αγάπη της για την παγκοσμιοποίηση. Σήμερα η κυβέρνηση του κ. Biden ανησυχεί για τον κίνδυνο να εξαρτάται από την Κίνα για μπαταρίες, όπως η Ευρώπη βασιζόταν στη Ρωσία για φυσικό αέριο πριν από την εισβολή στην Ουκρανία. Τόσο οι Δημοκρατικοί όσο και οι Ρεπουμπλικανοί ανησυχούν ότι η απώλεια της ηγετικής θέσης της Αμερικής στην κατασκευή προηγμένων τσιπ στην Ταϊβάν θα υπονομεύσει την ικανότητά της να αναπτύσσει τεχνητή νοημοσύνη -στην οποία, όπως προβλέπουν, θα βασίζονται οι στρατοί του μέλλοντος για να σχεδιάζουν τη στρατηγική και να κατευθύνουν τους πυραύλους.
Κάποιοι θέλουν απλώς να εμποδίσουν την Κίνα να γίνει πολύ πλούσια -λες και η εξαθλίωση 1,4 δισεκατομμυρίου ανθρώπων είναι ηθική ή πιθανό να διασφαλίσει την ειρήνη. Άλλοι, πιο σοφά, επικεντρώνονται στην αύξηση της οικονομικής ανθεκτικότητας της Αμερικής και τη διατήρηση του στρατιωτικού της πλεονεκτήματος. Μια επαναβιομηχανοποίηση της ενδοχώρας, υποστηρίζουν, θα αναζωπυρώσει την υποστήριξη για τον καπιταλισμό της αγοράς. Εν τω μεταξύ, ως παγκόσμιος ηγεμόνας, η Αμερική μπορεί να διασκεδάσει τα παράπονα των άλλων χωρών.
Αυτή η σκέψη είναι λανθασμένη. Αν οι πολιτικές μηδενικού αθροίσματος θεωρούνταν επιτυχημένες, η εγκατάλειψή τους θα γινόταν ακόμα πιο δύσκολη. Στην πραγματικότητα, ακόμα κι αν αναδιαμορφώσουν την αμερικανική βιομηχανία, το συνολικό αποτέλεσμά τους είναι πιο πιθανό να προκαλέσει ζημιά, διαβρώνοντας την παγκόσμια ασφάλεια, καθυστερώντας την ανάπτυξη και αυξάνοντας το κόστος της «πράσινης» μετάβασης.
Ένα πρόβλημα είναι το πρόσθετο οικονομικό κόστος τους. Ο Economist εκτιμά ότι η αναπαραγωγή των σωρευτικών επενδύσεων των επιχειρήσεων στις παγκόσμιες βιομηχανίες τεχνολογικού εξοπλισμού «πράσινης» ενέργειας και μπαταριών θα κόστιζε 3,1-4,6 τρισ. δολάρια (3,2-4,8% του παγκόσμιου ΑΕΠ). Η επαναβιομηχανοποίηση θα αυξήσει τις τιμές, πλήττοντας περισσότερο τους φτωχούς. Η αντιγραφή των «πράσινων» αλυσίδων εφοδιασμού θα καταστήσει πιο δαπανηρή για την Αμερική και τον κόσμο την απεξάρτησή τους από τον άνθρακα. Η ιστορία δείχνει ότι τεράστια ποσά δημόσιου χρήματος θα μπορούσαν να πάνε χαμένα.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι η οργή των φίλων και των δυνητικών συμμάχων. Η εξυπνάδα της Αμερικής μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν να συνειδητοποιήσει ότι η υποστήριξη του ανοίγματος του παγκόσμιου εμπορίου ήταν προς το συμφέρον της. Ως αποτέλεσμα, επιδίωξε την παγκοσμιοποίηση, παρά το γεγονός ότι μέχρι το 1960 αποτελούσε σχεδόν το 40% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε δολάρια.
Σήμερα το μερίδιό της στην παραγωγή έχει πέσει στο 25% και η Αμερική χρειάζεται φίλους περισσότερο από ποτέ. Η απαγόρευση των εξαγωγών της προς τους κατασκευαστές τσιπ της Κίνας θα λειτουργήσει μόνο αν η ολλανδική εταιρεία ASML και η ιαπωνική Tokyo Electron αρνηθούν επίσης να τους προμηθεύσουν εξοπλισμό. Οι αλυσίδες εφοδιασμού μπαταριών θα είναι επίσης πιο ασφαλείς αν ο δημοκρατικός κόσμος λειτουργεί ως ενιαίο σύνολο. Ωστόσο, ο προστατευτισμός της Αμερικής ενοχλεί τους συμμάχους στην Ευρώπη και την Ασία.
Ενσωμάτωση και διαφοροποίηση
Η Αμερική πρέπει επίσης να προσελκύσει τις αναδυόμενες δυνάμεις. Μέχρι το 2050, όπως προβλέπει η τράπεζα Goldman Sachs, η Ινδία και η Ινδονησία θα είναι, αντιστοίχως, η τρίτη και η τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Και οι δύο είναι δημοκρατίες, αλλά όχι στενοί φίλοι της Αμερικής. Μέχρι το 2075 η Νιγηρία και το Πακιστάν θα έχουν αποκτήσει επίσης οικονομική επιρροή. Αν η Αμερική απαιτεί από τις άλλες χώρες να «παγώσουν» την Κίνα χωρίς να προσφέρει επαρκή πρόσβαση στις δικές της αγορές, τότε θα απορριφθεί από τις ανερχόμενες δυνάμεις.
Μια τελευταία ανησυχία είναι ότι όσο περισσότερο πολλαπλασιάζονται οι οικονομικές συγκρούσεις τόσο πιο δύσκολη γίνεται η επίλυση προβλημάτων που απαιτούν παγκόσμια συνεργασία. Παρά τον αγώνα για την εξασφάλιση της «πράσινης» τεχνολογίας, οι χώρες φιλονικούν για το πώς θα βοηθήσουν τον φτωχό κόσμο να απαλλαγεί από τον άνθρακα. Χώρες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα χρέους, όπως η Σρι Λάνκα, αποδεικνύεται δύσκολο να διασωθούν, λόγω της παρεμπόδισης από την Κίνα, έναν μεγάλο πιστωτή. Εάν οι χώρες δεν μπορούν να συνεργαστούν για την αντιμετώπιση ορισμένων προβλημάτων, αυτά θα είναι αδύνατον να επιλυθούν και ο κόσμος θα υποφέρει ανάλογα.
Κανείς δεν περιμένει από την Αμερική να επιστρέψει στη δεκαετία του 1990. Έχει κάθε δικαίωμα να επιδιώκει τη διατήρηση της στρατιωτικής της υπεροχής και να αποφεύγει μια επικίνδυνη εξάρτηση από την Κίνα για κρίσιμους παραγωγικούς συντελεστές. Ωστόσο, κάτι τέτοιο καθιστά άλλες μορφές παγκόσμιας ολοκλήρωσης ακόμα πιο απαραίτητες. Θα πρέπει να επιδιώξει τη βαθύτερη δυνατή συνεργασία μεταξύ των χωρών, δεδομένων των αντίστοιχων αξιών τους. Σήμερα αυτό απαιτεί πιθανότατα μια σειρά από αλληλεπικαλυπτόμενα φόρουμ και ad hoc συμφωνίες. Η Αμερική θα πρέπει, για παράδειγμα, να συμμετάσχει στη Συνολική και Προοδευτική Εταιρική Σχέση του Ειρηνικού, ένα ασιατικό εμπορικό σύμφωνο που βασίζεται σε μια προηγούμενη συμφωνία, στη σύνταξη της οποίας συνέβαλε, αλλά στη συνέχεια εγκατέλειψε.
Η διάσωση της παγκοσμιοποίησης μπορεί να φαίνεται αδύνατη, δεδομένης της προστατευτικής στροφής της αμερικανικής πολιτικής. Εντούτοις, η βοήθεια του Κογκρέσου προς την Ουκρανία δείχνει ότι οι ψηφοφόροι δεν είναι απομονωμένοι. Οι έρευνες δείχνουν ότι η δημοτικότητα του ελεύθερου εμπορίου ανακάμπτει. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η κυβέρνηση Biden ανταποκρίνεται στις ανησυχίες των συμμάχων για τις επιδοτήσεις της.
Ωστόσο, η διάσωση της παγκόσμιας τάξης θα απαιτήσει μια πιο τολμηρή αμερικανική ηγεσία, που θα απορρίψει και πάλι την ψευδή υπόσχεση της σκέψης του μηδενικού αθροίσματος. Υπάρχει ακόμα χρόνος, προτού το σύστημα καταρρεύσει εντελώς, καταστρέφοντας αμέτρητα μέσα διαβίωσης και θέτοντας σε κίνδυνο τις βάσεις της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του καπιταλισμού της αγοράς. Το πόνημα είναι τεράστιο, επείγον και άκρως σημαντικό. Ο χρόνος, δε, ελάχιστος.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
