THEPOWERGAME
Όταν έξι δυτικοευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Δυτικής Γερμανίας, δημιούργησαν την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) το 1958, ο συνολικός πληθυσμός τους αντιπροσώπευε λίγο λιγότερο από το 6% των 3 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που ζούσαν τότε στον κόσμο. Στα 65 χρόνια που ακολούθησαν συνέβησαν πολλά, από τη γερμανική επανένωση μέχρι ένα επιπλέον δισεκατομμύριο περίπου Ινδών, χωρίς να ξεχνάμε τις ανακατατάξεις της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων. Όμως, ένα πράγμα παρέμεινε σταθερό όλα αυτά τα χρόνια: η λέσχη που σήμερα είναι γνωστή ως Ευρωπαϊκή Ένωση αντιπροσωπεύει λίγο λιγότερο από το 6% των 8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων του κόσμου.
Αυτό δεν οφείλεται στις επανειλημμένες διαψευσμένες ελπίδες των γαλλικών αρχών για ένα συνεχές baby boom. Αντίθετα, από τα 447 εκατ. άτομα που ζουν σήμερα στην ΕΕ, τα μισά προέρχονται από τις 21 χώρες που προσχώρησαν στο πλαίσιο επτά κυμάτων νέων διευρύνσεων. Η αρχή του 2023 σηματοδοτεί την 50ή επέτειο της πρώτης διεύρυνσης και θα έπρεπε να αποτελέσει αφορμή για σαμπάνιες και εορτασμούς στις Βρυξέλλες, μια πόλη που σπάνια χάνει την ευκαιρία να τιμήσει ένα ορόσημο του παρελθόντος. Πρόσφατα, για παράδειγμα, διοργανώθηκε ένα πάρτι για την 35η επέτειο του Erasmus. Για την επέτειο της διεύρυνσης, όμως, επικρατεί μια υποτονική διάθεση. Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Βρετανία, η μεγαλύτερη χώρα που εντάχθηκε στο πρόγραμμα του 1973, έγινε αργότερα η μόνη χώρα που εγκατέλειψε τη λέσχη. (Η Ιρλανδία και η Δανία παραμένουν.) Δεν είναι όλοι οπαδοί της διεύρυνσης, η οποία έχει κάνει μεν την ΕΕ μεγαλύτερη, αλλά και πιο δυσκίνητη. Η προοπτική της εισόδου άλλων δέκα περίπου νέων μελών -κυρίως μικρών Βαλκανικών κρατών, αλλά και της Ουκρανίας, μιας χώρας 44 εκατομμυρίων ανθρώπων- είναι τόσο τρομακτική για ορισμένα υφιστάμενα μέλη όσο και συναρπαστική για κάποια άλλα.
Με αυτό το μείγμα (κυρίως) ενθουσιασμού και (λίγο) τρόμου περιγράφει η Anne Anderson, η οποία εντάχθηκε στην ιρλανδική διπλωματική υπηρεσία μόλις δύο μήνες πριν από την εισδοχή της χώρας της, το κλίμα στο Δουβλίνο όταν ξημέρωσε το 1973. “Θέλαμε να δείξουμε ότι η Ιρλανδία είχε κερδίσει τη θέση της στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων”, είπε σε μια πρόσφατη εκδήλωση στις Βρυξέλλες που διοργάνωσαν η ιρλανδική και η δανική αντιπροσωπεία στην ΕΕ. Όπως και για τη Δανία, η ένταξη της Ιρλανδίας στη λέσχη ήταν ένας θρίαμβος. Βοήθησε τη χώρα να μετατραπεί από αγροτικό, συντηρητικό ουραγό σε μια οικονομία υπηρεσιών με παγκόσμια ακτινοβολία. Η ένταξη στην ΕΕ αποδείχθηκε “ουσιαστικά μετασχηματιστική για την Ιρλανδία όχι μόνο οικονομικά και πολιτικά, αλλά βοήθησε και στην απελευθέρωση των γυναικών”, λέει η κ. Anderson. Για παράδειγμα, ένας παλιός ιρλανδικός κανόνας που ανάγκαζε τις γυναίκες να παραιτούνται από το δημόσιο τομέα όταν παντρεύονταν, σύντομα έπεσε θύμα του δικαίου της ΕΕ. Αυτό αποδείχθηκε καλό νέο για την κ. Anderson, η οποία έμελλε να εκπροσωπήσει την Ιρλανδία στην ΕΕ και στη συνέχεια να γίνει η πρώτη γυναίκα πρέσβειρα της χώρας της στην Αμερική.
Η συμμετοχή στην ΕΕ έφερε ανατροπές στα εισερχόμενα μέλη της. “Το 1973 αποχαιρετήσαμε τον παλιό κόσμο”, λέει η Connie Hedegaard, πρώην επίτροπος της ΕΕ από τη Δανία. Ωστόσο, και τα νέα μέλη με τη σειρά τους έφεραν ανατροπές στη λέσχη στην οποία εντάχθηκαν. Η πρώτη ένταξη απέδειξε ότι το ευρωπαϊκό σχέδιο μπορούσε να ξεπεράσει τα όρια της αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου, το αδρό αποτύπωμα των έξι πρώτων χωρών της ΕΕ (Γαλλία και Γερμανία συν Ιταλία, Βέλγιο, Κάτω Χώρες και Λουξεμβούργο). Η παράδοση του κοινού δικαίου στην Ιρλανδία και τη Βρετανία έπρεπε να προσαρμοστεί. Μια πιο φιλική προσέγγιση για την Αμερική, επίσης. Επιπλέον υπήρχε ένα πρότυπο για τους μελλοντικούς συμμετέχοντες. Τη δεκαετία του 1980 η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία έγιναν μέλη. Και οι τρεις ήταν δικτατορίες μόλις μια δεκαετία πριν από την ένταξη. Το 2004, μια μεγάλη παρτίδα αγκάλιασε τμήματα της ανατολικής Ευρώπης προσφέροντάς τους ένα καλύτερο μέλλον.
Η διεύρυνση περιγράφεται ενίοτε ως η πιο επιτυχημένη εξωτερική πολιτική της ΕΕ: η προοπτική της ένταξης στη λέσχη λειτούργησε ως καρότο, κρατώντας τους γείτονες στην πορεία των μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται για να γίνουν μέλη. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά ταυτόχρονα υποβαθμίζει τον τρόπο με τον οποίο οι χώρες αυτές ενίσχυσαν την ΕΕ όταν μπήκαν.
Οι Γάλλοι, ειδικότερα, παραπονιούνται ότι μια όλο και ευρύτερη ένωση έχει καταστήσει αδύνατη την ανάπτυξη μιας πιο συνεκτικής. Γι’ αυτούς, η διεύρυνση ήταν ένα βρετανικό τέχνασμα για να διασφαλιστεί ότι η ΕΕ θα μπορούσε να γίνει κάτι περισσότερο από μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου. Όμως, το μέγεθος έδωσε στην ένωση βαρύτητα που διαφορετικά δεν θα απολάμβανε. Αν η Ένωση είχε αντισταθεί στη διεύρυνση, πιστεύετε θα υπήρχε το περιβόητο “φαινόμενο των Βρυξελλών”, σύμφωνα με το οποίο οι κανονισμοί που επινοούνται στην πρωτεύουσα της ΕΕ γίνονται παγκόσμιο πρότυπο; Οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας θα είχαν λιγότερη ισχύ, η ενιαία αγορά θα εκτεινόταν λιγότερο μακριά, οι εμπορικές συμφωνίες θα ήταν λιγότερο επωφελείς. Είναι αλήθεια ότι η λήψη αποφάσεων μπορεί να είναι αργή, ιδίως σε τομείς όπου απαιτείται ομοφωνία μεταξύ των μελών της ΕΕ. Ωστόσο, όταν οι αποφάσεις τελικά λαμβάνονται, η μεγαλύτερη ένωση τις καθιστά ισχυρότερες.
Η διεύρυνση δεν είναι φθηνή. Από τα 19 μέλη που εντάχθηκαν από το 1973, όλα εκτός από τρία παίρνουν περισσότερα χρήματα από την ΕΕ από όσα πληρώνουν σε αυτήν. Εξαιτίας αυτού του καθεστώτος, οι ανατολικοευρωπαίοι άγουν την οικονομική τους ανάπτυξη, συγκλίνοντας προς το δυτικό βιοτικό επίπεδο. Ορισμένα νεότερα κράτη μέλη -η πολιορκημένη Πολωνία και η αυταρχική Ουγγαρία, για παράδειγμα- έχουν μειώσει τον ενθουσιασμό για τις μεταγενέστερες διευρύνσεις, για να μην αναφέρουμε την όρεξη για μελλοντικές. Ωστόσο και η Ιρλανδία και η Δανία υπήρξαν εξίσου παρεμποδιστικές, στην εποχή τους. Δύο φορές στη δεκαετία του 2000 η Ιρλανδία εκτροχίασε προσωρινά τις νέες συνταγματικές ρυθμίσεις για ολόκληρη την ΕΕ. Η Δανία είναι ο πνευματικός κληρονόμος της Βρετανίας όσον αφορά την προσέγγισή της στην Ευρώπη: υπερήφανα έξω από το ευρώ και την αστυνομική συνεργασία, για παράδειγμα.
Στο δρόμο για το Κίεβο
Αυτό που τώρα προκαλεί ανησυχία είναι το πόσο φτωχές φαίνονται οι προοπτικές μιας μελλοντικής διεύρυνσης. Τον Ιούλιο θα συμπληρωθεί μια δεκαετία από τότε που το τελευταίο μέλος, η Κροατία, μπήκε στη λέσχη – ένα πρωτοφανές κενό από τότε που η ΕΕ άρχισε να διευρύνεται. Καμία από τις δέκα χώρες που χτυπούν την πόρτα της λέσχης δεν είναι κοντά στην ένταξη. Περισσότερα υφιστάμενα μέλη σημαίνουν περισσότερα πιθανά βέτο, δεδομένου ότι απαιτείται ομόφωνη συναίνεση των εθνικών κυβερνήσεων για την αποδοχή νεοεισερχόμενων μελών.
Πριν από τη διεύρυνση η Ευρώπη δεν ήταν τόσο μια κοινή πολιτεία όσο μια γεωγραφική έκφραση. Πλέον οι πολίτες και στις 27 χώρες συμφωνούν ότι αυτά που τους ενώνουν είναι πιο σημαντικά από αυτά που τους χωρίζουν. Οι ίδιοι πολίτες τάσσονται υπέρ της υποδοχής νέων μελών, ακόμα περισσότερο μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ένα ταξίδι που ξεκίνησε πριν από μισό αιώνα στην Κοπεγχάγη και το Δουβλίνο πρέπει να συνεχιστεί στα Τίρανα και το Κίεβο. Ανεξάρτητα από τις δυσκολίες της, η ΕΕ θα πρέπει να γιορτάσει την πιο επιτυχημένη πολιτική της. Sláinte! Skål!
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
