THEPOWERGAME
Την 1η Ιανουαρίου ο Luiz Inácio Lula da Silva παρέλαβε τα κλειδιά της κατοικίας του προέδρου της Βραζιλίας – ακριβώς 20 χρόνια μετά την πρώτη του ορκωμοσία, το 2003. Από τότε η τύχη έχει χαμογελάσει, αλλά και έχει δείξει το σκληρό της πρόσωπο στη Βραζιλία. Το ίδιο και στον Lula, όπως είναι γνωστός ο πρώην συνδικαλιστής και ιδρυτής του αριστερού Κόμματος των Εργαζομένων (PT). Έφυγε από το αξίωμά του το 2010 με ποσοστό αποδοχής 83%. Από το 2018 πέρασε 18 μήνες στη φυλακή με κατηγορίες για διαφθορά που αργότερα κατέπεσαν. Τον Οκτώβριο του 2022 πραγματοποίησε μια εντυπωσιακή πολιτική επιστροφή κερδίζοντας τον Jair Bolsonaro, τον δεξιό λαϊκιστή κάτοχο του αξιώματος, σε μια σκληρή μάχη για τις προεδρικές εκλογές.
Τώρα πρέπει να κυβερνήσει. Βέβαια, τους τελευταίους δύο μήνες συμπεριφέρθηκε σαν να ήταν ήδη πρόεδρος. Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο κ. Bolsonaro πέρασε τη μεταβατική περίοδο μέσα στην απογοήτευση. Ποτέ δεν παραδέχθηκε ρητά την ήττα του στην εκλογική αναμέτρηση που, όπως υπαινίχθηκε, χωρίς αποδείξεις, ήταν στημένη εναντίον του. Το κόμμα του προσπάθησε, ανεπιτυχώς, να ανατρέψει το αποτέλεσμα. Τον Δεκέμβριο, ενώ οι περισσότεροι Βραζιλιάνοι παρακολουθούσαν το Παγκόσμιο Κύπελλο, εκατοντάδες διαδηλωτές, υποστηριχτές του πρώην προέδρου, συγκεντρώθηκαν έξω από το αρχηγείο του στρατού στη Μπραζίλια, την πρωτεύουσα, καλώντας σε πραξικόπημα.
Ο Lula έχει μπροστά του ένα δύσκολο έργο, εξαιτίας του οικονομικού τέλματος στο οποίο ο κ. Bolsonaro οδήγησε τη Βραζιλία. Η ανάπτυξη, η οποία, το 2022, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της κεντρικής τράπεζας ήταν 2,9%, χάρη στις άφθονες προεκλογικές δαπάνες στήριξης, αναμένεται να πέσει στο 1% το 2023. Ο πληθωρισμός μειώθηκε από το ανώτατο επίπεδο του 12% τον Απρίλιο στο 6% τον Νοέμβριο. Ωστόσο, ο αριθμός των Βραζιλιάνων που δεν έχουν τα προς το ζην αυξήθηκε από 6%, λίγο πριν την ανάληψη των καθηκόντων του κ. Bolsonaro το 2019, σε 16%. Η κυβέρνησή του υποσχέθηκε φιλελεύθερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις, αλλά, εκτός από την προσπάθεια να θέσει τις δημόσιες συντάξεις σε υγιέστερη βάση, απέτυχε να εφαρμόσει τις περισσότερες από αυτές. Το χρέος της Βραζιλίας παρέμεινε επί των ημερών του στο πεισματικά υψηλό 75% του ΑΕΠ.
Η προκύπτουσα δημοσιονομική κρίση θα περιπλέξει τα φιλόδοξα πολιτικά σχέδια του Lula. Θέλει να μειώσει τη φτώχεια αναβαθμίζοντας διάφορα κοινωνικά προγράμματα που ξεκίνησαν υπό την προηγούμενη κυβέρνησή του. Σε αυτά περιλαμβάνονται ένα σύστημα μεταβίβασης μετρητών υπό όρους, γνωστό ως Bolsa Família (Οικογενειακό Ταμείο), ένα επιδοτούμενο πρόγραμμα στέγασης με την ονομασία Minha Casa, Minha Vida (Το σπίτι μου, η ζωή μου), και δημόσια έργα για την δημιουργία θέσεων εργασίας και την αναβάθμιση των ετοιμόρροπων υποδομών της Βραζιλίας.
Ο Lula σχεδιάζει επίσης να μειώσει την παράνομη αποψίλωση των δασών του Αμαζονίου. Ο ρυθμός αποψίλωσης των δέντρων αυξήθηκε κατά 60% επί κ. Bolsonaro, καθώς οι αξιωματούχοι έκαναν τα στραβά μάτια στην παράνομη υλοτομία, την εξόρυξη και την αρπαγή γης. Η νέα υπουργός Περιβάλλοντος θα είναι η Marina Silva, η οποία έκανε τη δουλειά αυτή μεταξύ 2003 και 2008 και αναμένεται να ξεκινήσει τη συντονισμένη προσπάθεια επιβολής της νομοθεσίας που βοήθησε τη Βραζιλία να περιορίσει την αποψίλωση των δασών τη δεκαετία του 2000. Ωστόσο, ο προϋπολογισμός του υπουργείου είναι περίπου το ένα τέταρτο αυτού που ήταν όταν ο Lula έφυγε από την εξουσία το 2010, προσαρμοσμένος στον πληθωρισμό. Ο Lula σχεδιάζει να απευθύνει έκκληση στις πλούσιες χώρες για κονδύλια προκειμένου να τον αυξήσει και να χρηματοδοτήσει τη βιώσιμη ανάπτυξη στα τροπικά δάση.
Πρώτα, όμως, πρέπει να προσπαθήσει να καλύψει μια τρύπα της τάξεως του 1,7% του ΑΕΠ στον προϋπολογισμό του 2023, η οποία προκλήθηκε από την προεκλογική σπατάλη του κ. Bolsonaro. Αν δεν καλυφθεί, ο Lula θα αναγκαστεί να περικόψει τις δαπάνες για την υγεία, την εκπαίδευση και το Bolsa Família, το οποίο διατηρεί 22 εκατομμύρια από τις φτωχότερες οικογένειες της χώρας σε αξιοπρεπή επίπεδα ζωής. Ο εκλεγμένος πρόεδρος ξόδεψε μεγάλο μέρος της μεταβατικής περιόδου συγκεντρώνοντας υποστήριξη στο Κογκρέσο για μια συνταγματική τροπολογία που θα εξαιρούσε χονδρικά αυτό το ποσό από το ανώτατο όριο των ομοσπονδιακών δαπανών που ψηφίστηκε μετά τη δημοσιονομική κρίση και την ύφεση του 2014-16. Το ανώτατο όριο περιορίζει κάθε αύξηση των κρατικών δαπανών στο ποσοστό πληθωρισμού του προηγούμενου έτους.
Η τροπολογία του Lula πέρασε στις 21 Δεκεμβρίου, παραμονή της διακοπής των εργασιών του Κογκρέσου. Η ανάγκη αλλαγής του Συντάγματος για να υπάρξει ένας συνολικός προϋπολογισμός είναι σύμπτωμα της πολιτικής δυσλειτουργίας της Βραζιλίας. Το καταστατικό έχει αλλάξει 140 φορές από τότε που συντάχθηκε το 1988, τις περισσότερες φορές για να επιτραπεί στην κυβέρνηση να δανείζεται περισσότερο, παρά για να επιτραπούν μεταρρυθμίσεις που θα μπορούσαν να κάνουν τις δαπάνες πιο αποτελεσματικές.
Το γεγονός ότι ο Lula έπρεπε να διαχειριστεί όλα αυτά πριν αναλάβει τα καθήκοντά του “δεν είναι φυσιολογικό”, δήλωσε ο Marcelo Castro, ο γερουσιαστής που επιβλέπει το νομοσχέδιο για τον προϋπολογισμό. Οι μέθοδοι του Lula, ωστόσο – τα παζάρια με τους ηγέτες περισσότερων των 20 κομμάτων και οι υποσχέσεις για θέσεις στο υπουργικό συμβούλιο σε εκείνους που συμφωνούν να τον υποστηρίξουν- δείχνουν ότι κατανοεί ότι το πρώτο βήμα για την επίτευξη των φιλόδοξων σχεδίων του είναι να δημιουργήσει μια σταθερή σχέση με το Κογκρέσο.
Αυτό δεν ήταν εύκολο, παρά τη φήμη του Lula ως επιδέξιου διαπραγματευτή. Το ΡΤ θα έχει μόλις το 12% των εδρών στο Κογκρέσο. Όπως είναι τυπικό στη νομοθετική εξουσία της Βραζιλίας, πρέπει να οικοδομηθεί ένας πλειοψηφικός συνασπισμός μέσω του toma lá, dá cá (“δούναι και λαβείν”), μιας “βρώμικης” διαδικασίας σύναψης συμφωνιών με καιροσκοπικά κεντροδεξιά κόμματα και παραχώρηση σε αυτά θέσεων εξουσίας. Ένας γερουσιαστής του ΡΤ σηκώνει τα χέρια ψηλά με αγανάκτηση για τον “υπερβολικό” αριθμό υπουργείων που απαιτούσε κάθε κόμμα προκειμένου να στηρίξει την κυβέρνηση. Ο Lula σχεδιάζει να δημιουργήσει 14 νέα υπουργεία, συμπεριλαμβανομένου ενός υπουργείου αλιείας, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των υπουργείων σε 37.
Το Κογκρέσο έχει επίσης γίνει πιο ισχυρό από τότε που ο Lula παραιτήθηκε το 2010. Αν και ο κ. Bolsonaro απέφυγε αρχικά το toma lá, dá cá, αργότερα οδήγησε την πρακτική αυτή στα άκρα, δίνοντας εξουσία λήψης αποφάσεων για δεκάδες δισεκατομμύρια ρεάλς του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού στον Arthur Lira, τον πρόεδρο της Κάτω Βουλής, με αντάλλαγμα τη θωράκιση του προέδρου από τη δίωξη. Ο κ. Lira διοχέτευσε το χρήμα στους πολιτικούς του συμμάχους στις πολιτείες για έργα που απέφεραν ψήφους, όπως η διάνοιξη δρόμων και η αγορά τρακτέρ. Ο Lula πέρασε την προεκλογική εκστρατεία καταγγέλλοντας αυτόν τον “μυστικό προϋπολογισμό”, ο οποίος σύμφωνα με το Ανώτατο Δικαστήριο είναι αντισυνταγματικός. Απομυζά κονδύλια από τα υπουργεία και δημιουργεί ευκαιρίες για δωροδοκίες.
Ωστόσο, μόλις εξελέγη, ο Lula άλλαξε στάση, ξεκινώντας συνομιλίες με τον κ. Lira, γεγονός που εξέπληξε πολλούς, δεδομένης της αφοσίωσης του ηγέτη του Κογκρέσου στον κ. Bolsonaro. Αλλά ο κ. Lira, όπως και ο Lula, είναι πραγματιστής. Ήταν η πρώτη εξουσία που αναγνώρισε τη νίκη του Lula, ενώ στη συνέχεια, άλλοι πολιτικοί του Bolsonaro ακολούθησαν το παράδειγμά του.
Είναι γεγονός ότι πολλοί πολιτικοί που κάποτε υποστήριζαν τον κ. Bolsonaro αποφάσισαν τώρα να υποστηρίξουν τον Lula. “Το να κάνεις αντιπολίτευση στην κυβέρνηση, όταν αυτή τα πηγαίνει καλά, είναι σαν να αντιπολιτεύεσαι την ίδια τη χώρα”, λέει ο Luciano Bivar, πρόεδρος της União Brasil, ενός από τα κόμματα που θα δώσουν στον Lula την πλειοψηφία στο Κογκρέσο. Ακόμα και κάποια μέλη του Φιλελεύθερου Κόμματος του κ. Bolsonaro ενδέχεται να ψηφίσουν υπέρ της κυβέρνησης. “Το κόμμα έχει κάποια επιρροή στα μέλη του, αλλά η κυβέρνηση είναι πολύ πιο ισχυρή”, λέει ο Sóstenes Cavalcante, ένας από τους βουλευτές του.
Ωστόσο, η Simone Tebet, μέλος της Ομοσπονδιακής Γερουσίας, η οποία πραγματοποίησε προεκλογική εκστρατεία υπέρ του Lula στην εκλογική αναμέτρηση και η οποία θα είναι η υπουργός σχεδιασμού και προϋπολογισμού του, προβλέπει ότι το Κογκρέσο δεν θα δείξει καλή θέληση σε όλα θέματα. Οι νομοθέτες είναι πρόθυμοι να στηρίξουν τις προσπάθειες του Lula για την τόνωση της ανάπτυξης, για παράδειγμα, αλλά πολλοί δεν θα υπερασπιστούν αριστερίζοντες κοινωνικούς σκοπούς.
Αλλά και ο ευρύς συνασπισμός που θέλει να οικοδομήσει ο Lula θα είναι ασταθής. Η δύναμη των Βραζιλιάνων προέδρων στο Κογκρέσο εξαρτάται από τη δημοτικότητά τους, η οποία με τη σειρά της εξαρτάται από την οικονομία. Ο Neri Geller, αντιπρόεδρος της αγροτικής ομάδας του Κογκρέσου, προβλέπει ότι έργα υποδομής, όπως η βελτίωση των δρόμων και των λιμανιών και οι επιδοτούμενες πιστωτικές γραμμές από την BNDES, την κρατική αναπτυξιακή τράπεζα, μπορούν να κάνουν τον Lula αγαπητό στους αγρότες, οι οποίοι τείνουν να στηρίζουν τον κ. Bolsonaro. Ωστόσο, η δημοσιονομική κατάσταση της Βραζιλίας και οι παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές είναι πιο δύσκολες από ό,τι όταν ο Lula ήταν πρόεδρος την τελευταία φορά, κατά τη διάρκεια της άνθησης των εμπορευμάτων.
Ο Fernando Haddad, υπουργός Οικονομικών του Lula, υποσχέθηκε να παραδώσει έναν νέο δημοσιονομικό κανόνα που θα αντικαταστήσει το ανώτατο όριο δαπανών, ο οποίος θα επιτρέψει στην κυβέρνηση να δανείζεται περισσότερο (θεσπίζοντας παράλληλα νέους κανόνες για τη δημοσιονομική ευθύνη σε μια προσπάθεια να κατευνάσει την ανησυχία των αγορών). Θέλει επίσης να εφαρμόσει μια φορολογική μεταρρύθμιση για την τόνωση της ανάπτυξης, αν και είναι κάτι που εξαγγέλλεται αλλά δεν έχει πραγματοποιηθεί εδώ και δεκαετίες. Μια αρχική μεταρρύθμιση θα πρέπει να απλοποιήσει τον δαιδαλώδη φορολογικό κώδικα, συνδυάζοντας, για παράδειγμα, διάφορους φόρους σε έναν ενιαίο φόρο προστιθέμενης αξίας. Ωστόσο, ο κ. Haddad δήλωσε ότι η κυβέρνηση μπορεί αργότερα να προσπαθήσει να καταστήσει τους φόρους πιο προοδευτικούς, με τη φορολόγηση της κληρονομιάς, για παράδειγμα.
Η ταχύτερη ανάπτυξη από τον ισχνό μέσο όρο 0,5% της Βραζιλίας την τελευταία δεκαετία είναι ζωτικής σημασίας για τη χρηματοδότηση των κοινωνικών προγραμμάτων που σχεδιάζει ο Lula. Ωστόσο, πολλοί φοβούνται ότι η αριστερή παρεμβατική τάση του ΡΤ θα την καταπνίξει. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές θα είναι “πολύ λιγότερο επιεικείς” με τον Lula απ’ ό,τι με τον κ. Bolsonaro, λέει η Aline Contar de Souza της εταιρείας συμβούλων Ágora. Το ρεάλ, μετά την υποψηφιότητα του κ. Haddad, έπεσε, αν και αργότερα ανέκαμψε.
Ο Lula μπορεί να δρομολογήσει τμήματα της οικονομικής του ατζέντας μέσω κανονισμών και διαταγμάτων. Θα μπορούσε να δρομολογήσει προγράμματα στέγασης και απασχόλησης, για παράδειγμα, και να επεκτείνει τον δανεισμό της BNDES, κάτι που το ΡΤ ελπίζει ότι θα τονώσει την κατανάλωση και θα δώσει ώθηση στην ανάπτυξη. Όμως, οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις θα απαιτήσουν τη συναίνεση του Κογκρέσου. Στη Βραζιλία, όπως και αλλού, μια εύρωστη οικονομία ενισχύει την υποστήριξη των πολιτικών προς την κυβέρνηση. Κατά τη διάρκεια των κρίσεων, τείνει να συμβαίνει το αντίθετο, καθιστώντας τις επώδυνες μεταρρυθμίσεις σχεδόν αδύνατες. “Ποντάρουμε πολύ στην πολιτική ικανότητα του Lula “, λέει ο Humberto Costa, γερουσιαστής του ΡΤ. Ο νέος πρόεδρος θα πρέπει να αποδείξει την αξία του πάραυτα.
© 2022 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
