THEPOWERGAME
Η περιπλάνηση στα στενά δρομάκια της Πράγας ανοίγει την όρεξη. Υπάρχει καλύτερος τρόπος να ολοκληρώσετε την περιήγηση στα αξιοθέατα από μια τοπική λιχουδιά; Τι θα λέγατε για ένα Τrdelnik; Οποιοδήποτε καλντερίμι, προς οποιαδήποτε κατεύθυνση κι αν ακολουθήσετε στην τσεχική πρωτεύουσα αυτές τις μέρες θα προσγειωθείτε σε ένα κιόσκι που πουλάει αυτό το δύσκολο στην προφορά σνακ. Φανταστείτε το σαν ένα τσουρεκάκι με σταφίδες και κανέλα διασταυρωμένο με ψητό κοτόπουλο: η γλυκιά ζύμη τυλίγεται γύρω από μια μεταλλική σούβλα και στριφογυρίζει θεατρικά πάνω από πυρακτωμένα κάρβουνα μέχρι να ροδίσει, ενώ στη συνέχεια βουτιέται σε ξηρούς καρπούς και ζάχαρη. Η “παλιά τσέχικη σπεσιαλιτέ” που διαφημίζει ο χαρούμενος πωλητής ζεσταίνει τα χέρια σε μια παγωμένη χειμωνιάτικη βόλτα. Το καλοκαίρι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως χωνάκι παγωτού. Όπως και να ‘χει, για λίγα γευστικά λεπτά μπορεί κανείς να φανταστεί τον εαυτό του πολίτη της μεσαιωνικής Πράγας, να ικανοποιεί την ανάγκη του για γλυκό καθώς διασχίζει τη γέφυρα του Καρόλου. Dobrou chut!
Το μόνο πρόβλημα σε αυτό το σαγηνευτικό όνειρο είναι ότι το Τrdelnik δεν είναι τοπικό σνακ. Κανείς στην Πράγα δεν θυμάται να έχει δει αυτό το υποτιθέμενο τσεχικό παραδοσιακό προϊόν προς πώληση μέχρι πριν από περίπου μια δεκαετία. Ακόμα και σήμερα, η μυρωδιά του Τrdelnik καλύπτει τα τουριστικά μέρη της Πράγας σαν νέφος, αλλά είναι δύσκολο να βρεθεί οπουδήποτε αλλού. Οι ερευνητές τροφίμων τοποθετούν το Τrdelnik ως μια λιχουδιά από τη Ρουμανία ή τη Σλοβακία, επ’ ουδενί πιο αυθεντική τσέχικη από το Big Mac. Η γοητεία αυτής της λιχουδιάς για τους πωλητές είναι σαφής: η τιμή πώλησης αυτής της ψημένης ζύμης είναι 70 κορώνες (περίπου 3 δολάρια) και θα έκανε τα στελέχη των McDonald’s να τους τρέχουν τα σάλια. Οι τουρίστες βλέπουν κάτι αληθοφανώς αυθεντικό – άλλωστε πώς να ξέρουν την αλήθεια;- και κάνουν ελάχιστες ερωτήσεις.
Η Ευρώπη αυτοσυστήνεται ως η ήπειρος του φαγητού και της παράδοσης, και ίσως κυρίως ως τόπος εδεσματολογικών παραδόσεων. Οι Γάλλοι εφηύραν το εστιατόριο, το ιταλικό φαγητό είναι το πιο δημοφιλές στον κόσμο και οι Ευρωπαίοι θεωρούν το κρασί που παρασκευάζεται οπουδήποτε αλλού εκτός της μικρής τους χερσονήσου ως παραλλαγή του οινοπνεύματος για εντριβή. Η Γαλλία, η Ισπανία και η Ιταλία κατέχουν το ρεκόρ του χρόνου που περνούν στο τραπέζι κάθε μέρα: δύο ολόκληρες ώρες, χρόνος διπλάσιος από αυτόν που περνούν οι καταβροχθίζοντες burger Αμερικανοί. Τα παραδοσιακά τρόφιμα προστατεύονται από συστήματα της ΕΕ για να διασφαλιστεί ότι μόνο μια εξουσιοδοτημένη κάστα μπορεί να παράγει φέτα, σαμπάνια ή Prosciutto di Parma – η Unesco χαρακτήρισε πρόσφατα την μπαγκέτα κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Αλλά όπως και με το Τrdelnik, το ευρωπαϊκό φαγητό είναι μερικές φορές κάτι περισσότερο από αυτό που φαίνεται στον ουρανίσκο.
Δείτε για παράδειγμα την Ciabatta. Το πανταχού παρόν ψωμί της Ιταλίας παρουσιάζεται ως ένα διαχρονικό ιταλικό κλασικό ψωμί, που ίσως κάποτε ψήνονταν στους πήλινους φούρνους της αρχαίας Ρώμης. Στην πραγματικότητα το μακρόστενο καρβέλι επινοήθηκε το 1982 από Ιταλούς αρτοποιούς που προσπαθούσαν να εκτοπίσουν τη γαλλική μπαγκέτα. Οι βελγικές μπύρες βρίσκονται στην κορυφή των παγκόσμιων πινάκων, γνωστές για την περιεκτικότητά τους σε αλκοόλ, η οποία μπορεί να υπερβαίνει εκείνη του κρασιού. Μήπως αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι αποτέλεσμα των παραδόσεων ζυθοποιίας που επινόησαν οι διάφοροι μοναχοί που εμφανίζονται στις ετικέτες τους; Ναι, καλά. Η περιεκτικότητα της μπύρας των Κάτω Χωρών είναι ένα σύγχρονο ρυθμιστικό τέχνασμα. Το 1919 απαγορεύτηκε στις βελγικές ταβέρνες να πωλούν οινοπνευματώδη ποτά, μια απαγόρευση που διήρκεσε μέχρι το 1983. Οι λάτρεις του αλκοόλ που αναζητούσαν ένα αποτελεσματικό ποτό ώθησαν τις ζυθοποιίες να παρασκευάσουν μπύρες τύπου Dubbel. Σύντομα ακολούθησαν και οι Tripels.
Το λόμπι των γαλακτοκομικών προϊόντων είναι εξαιρετικό στο να δημιουργεί κληρονομιά. Σε μεγάλο βαθμό χάρη στον ελβετικό βραχίονα της Big Cheese, την Schweizerische Käseunion, το φοντύ αναδείχθηκε σε εθνικό πιάτο της Ελβετίας. Αντιμέτωποι με την υπερπληθώρα Gruyère και Emmentaler τη δεκαετία του 1930, καθώς οι εξαγωγές υποχωρούσαν, οι τυροκόμοι διακήρυξαν τις αλπικές αρετές ενός πιάτου που αποτελείται κατά κύριο λόγο από τυρί. Οι Βρετανοί εργάτες των αγροκτημάτων του παρελθόντος δεν ήταν ιδιότροποι όσον αφορά το μεσημεριανό τους γεύμα. Παρ’ όλα αυτά, τη δεκαετία του 1960, το Milk Marketing Board αναβίωσε την ιδέα του γεμάτου τυρί γεύματος Ploughman’s Lunch, το οποίο σήμερα αποτελεί βασικό συστατικό των παμπ. Καθώς το αποβουτυρωμένο γάλα απέκτησε δημοτικότητα στην Ιρλανδία τη δεκαετία του 1970, χρειαζόταν ένας νέος τρόπος χρήσης της πλεονάζουσας κρέμας γάλακτος. Έτσι γεννήθηκε το Bailey’s Irish Cream (ένα αρρωστημένο μείγμα ουίσκι, κρέμας γάλακτος και εκχυλίσματος κακάο). Ένα ιρλανδικό λιβάδι στην ετικέτα του υποδηλώνει κληρονομιά αιώνων- στην πραγματικότητα είναι νεότερο από τον Liam Gallagher.
Οι κυβερνήσεις που προσπαθούν να ωθήσουν τον πληθυσμό προς νέες τροφές δεν είναι κάτι καινούργιο. Η πατάτα έγινε από νοτιοαμερικανική εξωτική τροφή ευρωπαϊκό αγαπημένο προϊόν, εν μέρει χάρη στις γαλλικές προσπάθειες του 18ου αιώνα να διαφοροποιηθεί η χώρα από το σιτάρι. Ο Antoine-Augustin Parmentier, ο πιο ένθερμος υποστηρικτής της, τοποθέτησε ένοπλους φρουρούς γύρω από ένα χωράφι με πατάτες για να το κάνει να φαίνεται πολύτιμο και τους απομάκρυνε τη νύχτα ώστε οι αγρότες να κλέβουν και να φυτεύουν τους κονδύλους. Οι πολωνικές αρχές στη δεκαετία του 1940 άρχισαν να πλασάρουν τον κυπρίνο -ένα ψάρι που τρέφεται από ό,τι βρίσκει στο βυθό και έχει γεύση λασπώδους λίμνης- ελλείψει πιο γευστικών ψαριών. “Ένας κυπρίνος σε κάθε χριστουγεννιάτικο τραπέζι” συμβούλευαν – Το ψάρι (που προηγουμένως ήταν κυρίως εβραϊκή λιχουδιά) μοιραζόταν στους εργάτες ως εορταστικό μπόνους. Διατηρήθηκε ως βασικό προϊόν των γιορτών. Ένα ακόμα πιο φιλόδοξο πρόγραμμα ψαροφαγίας επινοήθηκε αργότερα από τη Νορβηγία. Στη δεκαετία του 1980 η προσφορά σολομού υπερέβη την εγχώρια ζήτηση. Η Ιαπωνία φαινόταν μια προφανής αγορά, αλλά μόνο ο τόνος και το φαγκρί θεωρούνταν αποδεκτά για κατανάλωση ως σούσι και σασίμι: εκείνη την εποχή, οι Ιάπωνες ήταν τόσο πιθανό να φάνε ωμό σολομό όσο ένας Ιταλός να βουτήξει τα μακαρόνια του σε μαγιονέζα. Μια διαφημιστική “καταιγίδα” (και μερικές εκπτωτικές αποστολές νορβηγικού σολομού) αργότερα, γέννησαν τη νέα παράδοση του πορτοκαλί σούσι.
Βρώμικη επιχείρηση
Γιατί να χαρακτηρίζετε ένα τρόφιμο ως παραδοσιακό όταν ο ισχυρισμός είναι τόσο αμφίβολος; Πρόκειται για ένα είδος μάρκετινγκ στο οποίο οι καλοφαγάδες έχουν προδιάθεση. “Η παράδοση, είτε είναι πραγματική είτε όχι, φαίνεται να προσθέτει ένα επιπλέον στοιχείο νοστιμιάς” σε ό,τι τρώμε, λέει η Megan Elias του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, συντάκτρια του περιοδικού Food, Culture & Society. Το φαγητό μπαίνει στο σώμα μας, ακόμα και στο πρόσωπό μας. Ένα πιάτο, αν ο καταναλωτής πιστεύει ότι είναι αυθεντικό, μπορεί να συνδέσει τους ανθρώπους μέσα στο χρόνο.
Τα βιβλία μαγειρικής, αυτά τα αρχεία των κουζινών των χωρών, έγιναν για πρώτη φορά δημοφιλή στο τέλος του 19ου αιώνα, όχι τυχαία μια χρυσή εποχή της ευρωπαϊκής εθνικής οικοδόμησης. Γιατί τι σφυρηλατεί έναν λαό σε έθνος; Κάποιοι θα πουν η υποταγή στη σημαία, η κοινή γλώσσα ή το κοινό νόμισμα. Ωστόσο, οι Ιταλοί είναι περισσότερο παθιασμένοι με το πως μαγειρεύουν τα ζυμαρικά απ’ ότι για τα σύμβολα στα χαρτονομίσματά τους. Το στόμα και η καρδιά συνδέονται όπως κανένα άλλο όργανο. Ένας Έλληνας μπορεί να απολαμβάνει τις παστές ρέγγες και ένας Φινλανδός μια Γκίνες, αλλά όχι όπως ένας Σουηδός ή ένας Δουβλινέζος. Δεν θα νιώσουν περισσότερη αίσθηση παράδοσης από ό,τι ένας Τσέχος που δαγκώνει ένα Τrdelnik.
© 2022 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
