THEPOWERGAME
Εδώ και ένα χρόνο η Ευρώπη ζει υπό τη σκιά του ενεργειακού αποκλεισμού, καθώς ο Vladimir Putin απειλεί να κλείσει τις στρόφιγγες του φυσικού αερίου προς την ήπειρο. Τώρα η απειλή έγινε πραγματικότητα και η προοπτική ενός κρύου, σκοτεινού χειμώνα έχει λάβει σάρκα και οστά.
Στις 5 Σεπτεμβρίου η Ρωσία δήλωσε ότι θα κλείσει τον αγωγό Nord Stream για όσο διάστημα ισχύουν οι δυτικές κυρώσεις, εκτοξεύοντας τις ήδη υψηλές τιμές αναφοράς του φυσικού αερίου κατά 30% επιπλέον. Σήμερα ισοδυναμούν με περίπου 400 δολάρια ενός βαρελιού πετρελαίου.
Η Morgan Stanley εκτιμά ότι με τις σημερινές τιμές των προθεσμιακών συμβολαίων, οι ετήσιες δαπάνες των καταναλωτών και των επιχειρήσεων για ηλεκτρισμό και φυσικό αέριο σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση μπορούν κάλλιστα να ανέλθουν στο ιλιγγιώδες ποσό του 1,4 τρισ. ευρώ, έναντι 200 δισ. ευρώ τα τελευταία χρόνια.
Το ενεργειακό σοκ έχει πλέον εξελιχθεί σε μια πλήρη πολιτική και οικονομική κρίση. Ήδη το 14% των οικογενειών στη Βρετανία καθυστερούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς κοινής ωφέλειας.
Η χαλυβουργία ArcelorMittal θα κλείσει ένα εργοστάσιο στη Βρέμη. Καθώς οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις παραπαίουν και η ύφεση επαπειλείται, στο παρασκήνιο επικρατεί χάος στις αγορές ενέργειας. Επειδή οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη καθορίζονται από το κόστος του οριακού παραγωγού, ο οποίος συχνά χρησιμοποιεί φυσικό αέριο, η αύξηση του φυσικού αερίου έχει μετατραπεί σε σοκ και για την ηλεκτρική ενέργεια.
Με τις τιμές να έχουν ξεφύγει, ορισμένοι παραγωγοί αντιμετωπίζουν κρίση ρευστότητας, καθώς οι αντισυμβαλλόμενοι απαιτούν περισσότερες εγγυήσεις: επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας από το Ντίσελντορφ έως τη Βιέννη ζητούν διασώσεις.
Εν τω μεταξύ, οι εταιρείες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και οι πυρηνικές εταιρείες με χαμηλό οριακό κόστος εποφθαλμιούν εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ απρόσμενων κερδών.
Ακριβώς όπως και με την πανδημία, οι κυβερνήσεις αντιδρούν με απίστευτα μέτρα στήριξης και παρεμβάσεις. Τα εγχειρίδια της οικονομίας σκίζονται και τα ποσά είναι τεράστια. Η Γερμανία δαπανά επιπλέον 65 δισ. ευρώ (65 δισ. δολάρια ή 1,8% του ΑΕΠ) για μέτρα που περιλαμβάνουν ένα ανώτατο όριο τιμών για μια βασική ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.
Την ώρα που οδεύαμε προς το τυπογραφείο, η Liz Truss, η νέα πρωθυπουργός της Βρετανίας, παρουσίασε ένα σχέδιο για το πάγωμα των τιμών για δύο χρόνια, το οποίο μπορεί να κοστίσει περισσότερα από 100 δισ. λίρες (115 δισ. δολάρια ή 4,3% του ΑΕΠ) και θα χρηματοδοτηθεί μέσω δανεισμού. Η ΕΕ εξετάζει το ενδεχόμενο να θέσει ανώτατο όριο στα έσοδα των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας.
Η κλίμακα και η ένταση της κρίσης δικαιολογούν ευρεία και γενναιόδωρη στήριξη, αλλά στη βιασύνη τους να δράσουν, οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να πετάξουν στα σκουπίδια την οικονομική λογική και τη σύνεση. Η πιο δημοφιλής τακτική – το πάγωμα των λιανικών τιμών ενέργειας, όπως στη Γαλλία και στην ατζέντα της κας Truss – επιφανειακά, είναι δελεαστική.
Είναι εύκολα κατανοητές και μειώνουν τον μετρούμενο πληθωρισμό, γεγονός που θα μπορούσε να μειώσει την πίεση στις κεντρικές τράπεζες να αυξήσουν τα επιτόκια. Έχουν όμως και τεράστια μειονεκτήματα.
Εάν οι τιμές μειωθούν, η ζήτηση για ενέργεια θα παραμείνει πολύ υψηλή, καθυστερώντας την κρίσιμη προσαρμογή που πρέπει να γίνει σε έναν κόσμο όπου το φυσικό αέριο δεν είναι πλέον τόσο φθηνό όσο ήταν πριν ο κ. Putin εξαπολύσει πόλεμο.
Οι αποδείξεις ήδη υπάρχουν: οι υψηλότερες τιμές οδήγησαν τους Γερμανούς να καταναλώσουν σχεδόν 10% λιγότερο φυσικό αέριο το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους σε σύγκριση με ένα χρόνο νωρίτερα. Παράλληλα, το πάγωμα των τιμών μπορεί να αποδειχθεί πολιτικά αδύνατο να τερματιστεί από τη στιγμή που τίθενται σε ισχύ. Ήδη η κα Truss θέτει ανώτατο όριο τιμών όχι μόνο για έναν, αλλά για δύο χειμώνες.
Αντί του καθορισμού των τιμών υπάρχει μια καλύτερη προσέγγιση. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να προσφέρουν στα νοικοκυριά ανακούφιση μέσω εφάπαξ εκπτώσεων στους λογαριασμούς, οι οποίες ενδεχομένως να εκταμιεύονται μέσω των επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας.
Κάτι τέτοιο θα προστάτευε το βιοτικό επίπεδο, ενώ θα άφηνε τις αγορές να καθορίσουν το κίνητρο για τον περιορισμό της χρήσης ενέργειας. Για τους φτωχότερους, για τους οποίους οι λογαριασμοί ενέργειας αντικατοπτρίζουν το ένα έκτο των συνολικών δαπανών, οι εκπτώσεις θα πρέπει να συμπληρωθούν με άλλα επιδόματα.
Βεβαίως, και οι επιχειρήσεις θα χρειαστούν βοήθεια. Προκειμένου να αποφευχθεί το φαινόμενο ντόμινο της κατάρρευσης των εταιρειών ηλεκτρικής ενέργειας, ορισμένες μπορεί να χρειαστούν προσωρινή κρατική βοήθεια, όπως έγινε με τις τράπεζες κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης: το κόστος μπορεί να ανακτηθεί από εισφορές αργότερα.
Εν τω μεταξύ, τμήματα άλλων επιχειρήσεων μπορεί να βρεθούν σε κίνδυνο να κλείσουν όπως όταν επιβλήθηκαν τα lockdowns το 2020. Ορισμένες μπορεί να μην είναι πλέον βιώσιμες, όπως οι γερμανικές εταιρείες χημικών με επιχειρηματικά μοντέλα που βασίζονται στο άφθονο ρωσικό φυσικό αέριο.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα δάνεια με κρατική εγγύηση μπορούν να αποτελέσουν προσωρινή, μόνο, σανίδα σωτηρίας. Τέτοιου είδους στήριξη πρέπει να είναι χρονικά περιορισμένη.
Σε αυτή την περίπτωση, οι εκπτώσεις και τα προσωρινά δάνεια είναι ο τρόπος για να βοηθηθεί η οικονομία. Αλλά πού θα βρουν τόσα κονδύλια οι κυβερνήσεις; Το κόστος θα είναι υπέρογκο και θα έρθει μετά από τις τεράστιες δαπάνες διάσωσης που πραγματοποιήθηκαν κατά την πανδημία.
Η Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας, δαπανά τουλάχιστον 450 δισ. ευρώ για την καταπολέμηση του ενεργειακού σοκ, πριν ακόμη χτυπήσει ο χειμώνας. Η Ιταλία και η Γερμανία έχουν δαπανήσει 2-3% του ΑΕΠ, ενώ το σχέδιο της κας Truss θα μπορούσε να ωθήσει τον συνολικό λογαριασμό της Βρετανίας στο διπλάσιο.
Ο πειρασμός είναι να χρηματοδοτηθούν οι δαπάνες μέσω ακόμη περισσότερου δανεισμού, αλλά τα μεγαλύτερα ελλείμματα σε μια εποχή πληθωρισμού θα αναγκάσουν τις κεντρικές τράπεζες να αυξήσουν ακόμα περισσότερο τα επιτόκια, καθιστώντας την εξυπηρέτηση των χρεών των κυβερνήσεων ακριβότερη.
Γι’ αυτό πρέπει να εξεταστεί η επιβολή έκτακτων τελών σε ορισμένους παραγωγούς. Στο πλαίσιο της περιπλοκότητας των ευρωπαϊκών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας πληρώνονται με τις σημερινές υπέρογκες τιμές spot, ακόμα και αν το κόστος τους είναι πολύ χαμηλότερο και δεν σχετίζεται με το φυσικό αέριο.
Οι αναδρομικές εισφορές σε επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν κινδύνους και ανταγωνίζονται σε ελεύθερες αγορές πρέπει να αποφεύγονται, διότι υπονομεύουν την ίδια τη βάση του καπιταλισμού. Αυτό δεν αφορά τη συγκεκριμένη περίπτωση: οι επιχειρήσεις λειτουργούν σε ιδιαίτερα ρυθμιζόμενες αγορές και ενδέχεται να αποκομίσουν απρόσμενα κέρδη πολλαπλάσια του κεφαλαίου που έχουν αναπτύξει.
Οι εκτιμήσεις μας, βάσει έρευνας του University College του Λονδίνου, υπολογίζουν ότι στη Βρετανία τα υπερκέρδη των παραγωγών μπορεί να είναι περίπου 30 δισ. λίρες (41 δισ. δολάρια). Επιπλέον, μεγάλο μέρος των δαπανών πρέπει να προέλθει από ευρύτερες φορολογικές αυξήσεις.
Τρέχουσες υποθέσεις
Η λήψη μακροπρόθεσμων αποφάσεων αναφορικά με τον επανασχεδιασμό των συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας εν μέσω χάους θα ήταν τρέλα. Ωστόσο, ορισμένες αρχές είναι ήδη προφανείς. Η διατήρηση του μηχανισμού της αγοράς είναι απαραίτητη προκειμένου να δοθούν κίνητρα για επενδύσεις σε νέα δυναμικότητα και καινοτομία στην αποθήκευση ενέργειας, όπως οι μπαταρίες.
Αλλά η μετατόπιση μεγαλύτερου μέρους του ενεργειακού συστήματος από τις τιμές spot σε μακροπρόθεσμες συμβάσεις είναι λογική, ιδίως καθώς η φθηνή αιολική ενέργεια αποτελεί ένα αυξανόμενο μερίδιο της παραγωγής. Η εξεύρεση νέων πηγών ενέργειας -από το φυσικό αέριο στο Κατάρ μέχρι τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας- είναι επίσης επιτακτική ανάγκη.
Με τη σωστή αντίδραση οι πολίτες της Ευρώπης μπορούν να προστατευθούν και η μετάβαση σε ένα καθαρότερο ενεργειακό σύστημα να παραμείνει σε καλό δρόμο. Η λανθασμένη αντίδραση θα μπορούσε να χρεοκοπήσει τις κυβερνήσεις και να παγιδεύσει την ευρωπαϊκή βιομηχανία ενέργειας στο παρελθόν.
© 2022 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr.Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
