THEPOWERGAME
Πριν από τρία χρόνια, ο Economist χρησιμοποίησε τον όρο «slowbalisation» για να περιγράψει την εύθραυστη κατάσταση του διεθνούς εμπορίου και των συναλλαγών. Μετά τις go-go δεκαετίες του 1990 και του 2000, ο ρυθμός της οικονομικής ολοκλήρωσης σταμάτησε στη δεκαετία του 2010, καθώς οι επιχειρήσεις αντιμετώπισαν τους μετασεισμούς μιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, μια λαϊκιστική εξέγερση κατά των ανοιχτών συνόρων και τον εμπορικό πόλεμο του προέδρου Donald Trump.
Η ροή αγαθών και κεφαλαίων βάλτωσε. Πολλά αφεντικά ανέβαλαν τις μεγάλες αποφάσεις για επενδύσεις στο εξωτερικό: το just-in-time έδωσε τη θέση του στο wait-and-see. Κανείς δεν ήξερε αν η παγκοσμιοποίηση αντιμετώπιζε μια αναλαμπή ή την εξαφάνιση.
Τώρα η αναμονή έλαβε τέλος, καθώς η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία έχουν πυροδοτήσει την επανεξέταση του παγκόσμιου καπιταλισμού, μια επανεξέταση που συμβαίνει μία φορά ανά γενιά στις αίθουσες συνεδριάσεων και στις κυβερνήσεις.
Όπου κι αν κοιτάξει κανείς, οι εφοδιαστικές αλυσίδες μετασχηματίζονται, από τα αποθέματα ύψους 9 τρισ. δολαρίων, που αποθηκεύονται ως ασφάλεια έναντι των ελλείψεων και του πληθωρισμού, μέχρι τον αγώνα για τους εργαζόμενους, καθώς οι παγκόσμιες επιχειρήσεις μετατοπίζονται από την Κίνα στο Βιετνάμ.
Αυτό το νέο είδος παγκοσμιοποίησης αφορά την ασφάλεια, όχι την αποτελεσματικότητα: δίνει προτεραιότητα στην σύναψη επιχειρηματικών συμφωνιών με ανθρώπους στους οποίους μπορείς να βασιστείς, σε χώρες με τις οποίες η κυβέρνησή σου έχει φιλικές σχέσεις. Θα μπορούσε να καταλήξει σε προστατευτισμό, μεγάλη κυβέρνηση και επιδείνωση του πληθωρισμού.
Εναλλακτικά, αν οι επιχειρήσεις και οι πολιτικοί επιδείξουν αυτοσυγκράτηση, θα μπορούσε να αλλάξει την παγκόσμια οικονομία προς το καλύτερο, διατηρώντας τα οφέλη της εξωστρέφειας και βελτιώνοντας παράλληλα την ανθεκτικότητα.
Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, η πυξίδα της παγκοσμιοποίησης ήταν η αποτελεσματικότητα. Οι εταιρείες τοποθετούσαν την παραγωγή εκεί όπου το κόστος ήταν χαμηλότερο, ενώ οι επενδυτές τοποθετούσαν τα κεφάλαια εκεί όπου οι αποδόσεις ήταν υψηλότερες.
Οι κυβερνήσεις φιλοδοξούσαν να αντιμετωπίζουν τις επιχειρήσεις ισότιμα, ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους, και να συνάπτουν εμπορικές συμφωνίες τόσο με δημοκρατίες όσο και με απολυταρχίες. Μέσα σε δύο δεκαετίες αυτό οδήγησε σε εκθαμβωτικά εξελιγμένες αλυσίδες αξίας που αντιπροσωπεύουν το ήμισυ του συνόλου του εμπορίου: το αυτοκίνητο και το τηλέφωνό σας περιέχουν εξαρτήματα που ταξιδεύουν καλύτερα από τον Phileas Fogg.
Όλα αυτά διατήρησαν τις τιμές σε χαμηλά επίπεδα για τους καταναλωτές και βοήθησαν 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους να βγουν από την ακραία φτώχεια καθώς ο αναδυόμενος κόσμος, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, εκβιομηχανίστηκε.
Αλλά η υπερ-αποδοτική παγκοσμιοποίηση είχε και προβλήματα. Οι ασταθείς ροές κεφαλαίων αποσταθεροποίησαν τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Πολλοί εργάτες στις πλούσιες χώρες έχασαν τη δουλειά τους.
Πρόσφατα, δύο άλλα μεγάλα προβλήματα έκαναν την εμφάνισή τους. Πρώτον, ορισμένες ορθολογικές εφοδιαστικές αλυσίδες δεν είναι τόσο συμφέρουσες όσο φαίνονται: ως επί το πλείστον κρατούν το κόστος χαμηλό, αλλά όταν «σπάσουν», ο λογαριασμός μπορεί να είναι καταστροφικός.
Οι σημερινές δυσχέρειες έχουν μειώσει το παγκόσμιο ΑΕΠ κατά τουλάχιστον 1%. Οι μέτοχοι έχουν πληγεί όπως και οι καταναλωτές: καθώς οι ελλείψεις τσιπ έχουν σταματήσει την παραγωγή αυτοκινήτων, οι ταμειακές ροές των αυτοκινητοβιομηχανιών έχουν μειωθεί κατά 80% σε ετήσια βάση.
Ο Tim Cook, ο γκουρού της εφοδιαστικής αλυσίδας που διευθύνει την Apple, εκτιμά ότι τέτοιου είδους προβλήματα θα μπορούσαν να μειώσουν τις πωλήσεις έως και κατά 8 δισ. δολάρια, ή 10%, αυτό το τρίμηνο. Η Covid-19 αποτέλεσε ένα ισχυρό σοκ, αλλά, την επόμενη δεκαετία, οι πόλεμοι, οι ακραίες καιρικές συνθήκες ή ένας άλλος ιός θα μπορούσαν εύκολα να διαταράξουν τις εφοδιαστικές αλυσίδες.
Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι η μονοσήμαντη επιδίωξη του πλεονεκτήματος του κόστους έχει οδηγήσει σε εξάρτηση από απολυταρχίες που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και χρησιμοποιούν το εμπόριο ως μέσο καταναγκασμού. Οι ελπίδες ότι η οικονομική ολοκλήρωση θα οδηγούσε σε μεταρρυθμίσεις – αυτό που οι Γερμανοί αποκαλούν «αλλαγή μέσω του εμπορίου»- διαψεύστηκαν: οι απολυταρχίες αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Η εισβολή του Vladimir Putin στην Ουκρανία αποκάλυψε με οδυνηρό τρόπο την εξάρτηση της Ευρώπης από τη ρωσική ενέργεια. Αυτή την εβδομάδα τα McDonald’s στη Μόσχα, που άνοιξαν το 1990, ξεκίνησαν ξανά υπό τοπικό έλεγχο. Τα Big Macs δεν υπάρχουν πλέον στο μενού.
Εν τω μεταξύ, η ιδεολογική και απρόβλεπτη Κίνα του προέδρου Xi Jinping έχει ένα εμπορικό αποτύπωμα επτά φορές μεγαλύτερο από αυτό της Ρωσίας – και ο κόσμος βασίζεται σε αυτήν για διάφορα αγαθά, από δραστικές φαρμακευτικές ουσίες μέχρι το επεξεργασμένο λίθιο που χρησιμοποιείται στις μπαταρίες.
Μια ένδειξη ότι οι εταιρείες μετατοπίζονται από την αποδοτικότητα στην ανθεκτικότητα είναι η τεράστια αύξηση των προληπτικών αποθεμάτων: για τις 3.000 μεγαλύτερες εταιρείες παγκοσμίως αυτά έχουν αυξηθεί από το 6% στο 9% του παγκόσμιου ΑΕΠ από το 2016. Πολλές επιχειρήσεις υιοθετούν διπλές προμήθειες και συμβάσεις μεγαλύτερης διάρκειας.
Το πρότυπο των πολυεθνικών επενδύσεων έχει αντιστραφεί: Το 69% προέρχεται από τοπικές θυγατρικές που επανεπενδύουν σε τοπικό επίπεδο, παρά από μητρικές επιχειρήσεις που στέλνουν κεφάλαια πέρα από τα σύνορα. Αυτό απηχεί τη δεκαετία του 1930, όταν οι παγκόσμιες επιχειρήσεις απάντησαν στον εθνικισμό κάνοντας τις θυγατρικές στο εξωτερικό πιο αυτάρκεις.
Οι βιομηχανίες που δέχονται τις μεγαλύτερες πιέσεις έχουν ήδη επαναπροσδιορίσει τα επιχειρηματικά τους μοντέλα, ενθαρρυμένες από τις κυβερνήσεις που από την Ευρώπη έως την Ινδία επιθυμούν «στρατηγική αυτονομία».
Η αυτοκινητοβιομηχανία αντιγράφει την Tesla του Elon Musk, κινούμενη προς την κάθετη ολοκλήρωση, στην οποία ελέγχεις τα πάντα, από την εξόρυξη νικελίου έως τον σχεδιασμό τσιπ. Οι εταιρείες συναρμολόγησης ηλεκτρονικών ειδών της Ταϊβάν έχουν μειώσει, από το 2017, το μερίδιο των περιουσιακών τους στοιχείων στην Κίνα από το 50% στο 35%, καθώς πελάτες όπως η Apple απαιτούν διαφοροποίηση.
Στον τομέα της ενέργειας, η Δύση επιδιώκει μακροπρόθεσμες συμφωνίες προμήθειας από συμμάχους αντί να βασίζεται σε αγορές spot που κυριαρχούνται από αντιπάλους – ένας λόγος για τον οποίο έχει «αγκαλιάσει» το πλούσιο σε φυσικό αέριο Κατάρ. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα καταστήσουν επίσης τις ενεργειακές αγορές πιο περιφερειακές.
Ο κίνδυνος είναι ότι η λογική επιδίωξη της ασφάλειας θα μετατραπεί σε αχαλίνωτο προστατευτισμό, σχέδια απασχόλησης και εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια βιομηχανικών επιδοτήσεων. Το βραχυπρόθεσμο αποτέλεσμα αυτού θα είναι περισσότερη αστάθεια και κατακερματισμός που θα ωθήσει τις τιμές ακόμη πιο ψηλά: δείτε την εξέταση από τον πρόεδρο Joe Biden νέων δασμών στους ηλιακούς συλλέκτες, την οποία ανέστειλε αυτόν τον μήνα μπροστά στις ελλείψεις.
Η μακροπρόθεσμη αναποτελεσματικότητα από την αδιάκριτη αντιγραφή των εφοδιαστικών αλυσίδων θα ήταν τεράστια. Αν αντιγράφατε το ένα τέταρτο του συνόλου των πολυεθνικών δραστηριοτήτων, το επιπλέον ετήσιο λειτουργικό και οικονομικό κόστος θα μπορούσε να ξεπεράσει το 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Το πρόβλημα των ασφαλών χώρων
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η αυτοσυγκράτηση είναι ζωτικής σημασίας. Οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις πρέπει να θυμούνται ότι η ανθεκτικότητα προέρχεται από τη διαφοροποίηση και όχι από τη συγκέντρωση στο εσωτερικό.
Τα αγαθά ζωτικής σημασίας που ελέγχουν οι απολυταρχίες ανέρχονται μόνο στο ένα δέκατο περίπου του παγκόσμιου εμπορίου, με βάση τις εξαγωγές αγαθών στα οποία κατέχουν ηγετικό μερίδιο αγοράς άνω του 10% και για τα οποία είναι δύσκολο να βρεθούν υποκατάστατα.
Η απάντηση είναι να απαιτήσουμε από τις επιχειρήσεις να διαφοροποιήσουν τους προμηθευτές τους σε αυτούς τους τομείς και να αφήσουμε την αγορά να προσαρμοστεί.
Θα μπορέσουν οι σημερινές κυβερνήσεις να ανταποκριθούν στις περιστάσεις; Η μυωπία και η εσωστρέφεια περισσεύουν. Αλλά αν είστε καταναλωτής παγκόσμιων αγαθών και ιδεών, δηλαδή πολίτης του κόσμου, θα πρέπει να ελπίζετε ότι η επόμενη φάση της παγκοσμιοποίησης θα περιλαμβάνει τον μέγιστο δυνατό βαθμό εξωστρέφειας.
Ο λογικός στόχος είναι μια νέα ισορροπία μεταξύ αποτελεσματικότητας και ασφάλειας. Η διαβίωση σε ένα επιδοτούμενο καταφύγιο δεν είναι.
© 2022 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
